Rasynda, alǧaşqy kezeŋdegı qazaq tılınıŋ ahualyn qazırgımen salystyra almaimyz. Sebebı uaqyt ötken saiyn tılımızdıŋ tūǧyry beki tüsude. Al tılımız jūtylyp barady degen qūr alaŋdauşylyq beker. Mūnyŋ barlyǧy eldegı jaǧdaidy dūrys baǧamdai almaudan tuyndap otyr. Äitpese, älem halqy qazaq tılıne qyzyǧuşylyq tanytuda.
Mäselen, jaqynda alǧaşqylardyŋ bırı bolyp, Ūlybritaniianyŋ älemge äigılı Oxford universitetı öz studentterıne qazaq tılın oqytuǧa niettı ekendıkterın jetkızdı. Tıptı, daiyndyq bastalyp ta ketken. Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı instituty osy jobamen tyǧyz ainalysyp jatqan körınedı. Sätın salsa, alda universitet oqytuşylary da qazaq tılınde oqitynǧa ūqsaidy. Oqu ornynda 26 myŋ student oqidy. Olar qazaq tılınen özge taǧy 11 tılde bılım alady eken. Mūnyŋ özı qazaq tılıne degen sūranys bar ekenın däleldeidı. Jalpy kez kelgen tıldıŋ ömırşeŋdıgı onyŋ qoldanys keŋdıgıne bailanysty. Qysqasy qazaq tılı töŋıregınde ärdaiym oŋ közqarasta bolǧan jön.
Tılımızdıŋ tırılıgı onyŋ jetıstıkterınen körınedı. Tolyqtai tızbelesek te bolady. Ötken jyly alpauyt Apple kompaniiasy özınıŋ älemge keŋ taralǧan IOS jüiesıne qazaq tılın engızdı, älem balalary tapjylmai qaraityn Nickelodeon telearnasy da qazaqşa söilei bastaǧan, National geographic jurnalyn aitpasaq ta belgılı, alty jyldan asty qazaq tılındegı sandary jaryq körude. Al endı tıl salasyndaǧy jaŋaşyldyqtar men reformalarǧa keletın bolsaq, auyz toltyryp aitarlyqtai. Qasym-Jomart Toqaev jaqynda ǧana «qazaq tılın» ǧylym men tehnika tılıne ainaldyru turaly tıkelei tapsyrma bergen bolatyn.
Būl rette qazaq tılın jasandy intellektınıŋ tılıne ainaldyru maqsaty da tūr. Qazırge būl mejege jaqyndap qalǧan siiaqtymyz. Öitkenı būǧan deiın «Tıl-Qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧynyŋ bas direktory Maqpal Jūmabai Speech Labkompaniiasymen kelısımge kelıp, osyndai quanyşty jaŋalyqpen bölısken bolatyn. Oǧan quanatyndai sebep bar. Demek, keleşekte «Siri», «Alisa» syndy tanymal jüieler qazaq tılınde söileidı degen söz.
Osy oraida Ǧylym jäne joǧary bılım ministrı Saiasat Nūrbektıŋ myna bır sözınıŋ maŋyzdylyǧy körınedı. Ol «Qazaq tılı – tırı qalu üşın jasandy intellektınıŋ tılıne ainaluy kerek» degen bolatyn. Şyn mänınde de solai Tencent, Google, Meta, OpenAI, Microsoft siiaqty kompaniialar qazaq tılıne qarai köŋıl bölse, būdan asqar jetıstık joq şyǧar. Qazırgı taŋda tıl saiasatyn damytudyŋ jetı jyldyq jospary äzırlenıp jatyr. Mıne, joǧaryda atalǧandardyŋ bärı osyǧan negız bola alady.
Onyŋ üstıne mektepte orys tılınde oqityndar 9-synyptan keiın qazaq tılınde test tapsyruǧa mındetteldı. Būl tıl salasyndaǧy eŋ negızgı reformalardyŋ bırı deuge bolady. Būdan şeneunıkter de şet qalmaidy. Ministrler men äkımder olardyŋ orynbasarlary qazaq tılın bıluge mındetteledı.
Būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ 70 paiyzy qazaq tılınde habar taratady. Qazaqstan halqynyŋ 80 paiyzy qazaq tılın meŋgergen. Mıne, sondyqtan alaŋdauǧa negız joq şyǧar. Jastarymyz jarysa qazaq tılınde söilei bastady. Qazaq tılınde söileitın özge ūlt ökılderı jeterlık. Būl qazaq tılınıŋ örısı keŋ qoldanyla bastady degendı bıldıredı. Anyǧyn aitsaq, tıldı töŋıregındegı terıs tüsınıkter qūrdymǧa ketıredı. Sol sebepten qazaq tılı jaily aitylǧanda türegelıp tyŋdaityndai deŋgeige jetuımız kerek. Neşe tıl bılsek te, ana tılımız alǧaşqy orynda tūruy tiıs.
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
Halyq jazuşysy Mūhtar Şahanov qazaqstandyqtardy kele jatqan 15 qazan – Qazaq tılı künımen qūttyqtady
