الماتى وبلىسى، ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنا قاراستى كولدى اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى اۋا-رايىنا بايلانىستى ءسونىپ قالا بەرەتىن جارىق ماسەلەسىنىڭ بىرنەشە جىلدان بەرى شەشىلمەي جاتقانىن ايتتى. اكىمدىك جاعدايدى رەتتەيمىز دەپ سان مارتە ۋادە بەرگەن. تولىعىراق “ادىرنا” ماتەريالىندا.
كولدى — الماتى وبلىسى ەڭبەكشىقازاق اۋدانى، تەسكەنسۋ اۋىلدىق وكرۋگى قۇرامىنداعى اۋىل.اۋدان ورتالىعى - ەسىك قالاسىنان سولتۇستىك-شىعىسقا قاراي 49 كم-دەي جەردە. كوپشىلىك بۇل اۋىلدى بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ وتانى رەتىندە تانيدى. سەبەبى، اۋىل ماڭىندا قاپشاعاي سۋ قويماسى ورنالاسقان. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى كاسىبى - بالىق شارۋاشىلىعى. بۇعان دەيىن اتالمىش اۋىلداعى بالىقشىلاردىڭ ءبىرىنىڭ ەڭبەك جولى جايلى اڭگىمەلەگەن ەدىك.
“كەڭەس زامانىنان قالعان سىمدار تۇر”
اۋىل تۇرعىندارى ەكى كۇننىڭ بىرىندە سوعاتىن شىلىك جەلىنىڭ سالدارىنان جارىقسىز قالىپ، قىستىگۇنى جارىق بولماعان سوڭ، جىلۋ دا بولماي، بەرەكەمىز قاشىپ شارشادىق دەيدى:
ء“بىز بۇل ماسەلەنى ايتىپ كەلە جاتقانىمىزعا قانشا بولدى. كورىپ تۇرعاندارىڭىزداي توق باعانالارىندا باياعى سوۆەت كەزىندەگى سىمدار جالعانىپ تۇر. اعاشتار وراتىلىپ، ۇزىلۋگە شاق كۇيدە تۇر. ءبىزدىڭ جاقتا ۇنەمى سوعاتىن شىلىك جەلى باستالسا ءبىتتى جارىق سونەدى دەپ دايىن وتىرامىز. اكىمدىك وزدەرى ءوشىرىپ تاستايدى. سەبەبى توق سىمدارى جەلدى كوتەرۋگە جارامسىز. اپات بولىپ، ءورت شىعا ما دەپ قورقادى. قاشانعى قورقىپ جارىقسىز، قىستا توڭىپ وتىرماقشىمىز. جىلۋ جوق دەيتىن سەبەبىمىز - ۇيلەردىڭ كوبىندە جىلۋ ايدايتىن سورعىلار (ناسوس - “ادىرنا”) ورناتىلعان. ول البەتتە جارىقسىز جۇمىس ىستەمەيدى. سول ءۇشىن قاپ-قاراڭعىدا، نە جىلۋ جوق ءۇسىپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى” دەيدى اۋىل تۇرعىنى رۋسلان مىرزا.
كولدى اۋىلى. جارىق باعانالارىنداعى سىم
كولدى اۋىلى شىلىك جەلىنىڭ وتىندە، تىكەلەي سوعىپ تۇراتىن اۋماعىندا ورنالاسقان. شىلىك جەلى – ىلە ارناسى بويىمەن سوعاتىن كۇشتى جەل. جىلدامدىعى 20 م/س-تەن 60 م/س-قا دەيىن جەتەدى.
عاسىردان دا ۇزاق ء“تۇن”
كەشە 14 جەلتوكسان كۇنى كەش قارايا سونگەن جارىق تاڭەرتەڭ ءبىر-اق بەرىلگەن.
“كەشكى التىلاردا جارىق ءوشىپ، تاڭەرتەڭ سەگىزدە ءبىر-اق جاندى. سوسىن قايتادان ءبىر ساعاتقا تاعى ءوشىرىپ تاستادى. شىنىن ايتساق، جارىق جوق بولعان ءتۇنى، ءۇيىمىز سۋىقتان اڭىرايدى. سۋىقتا بالالارىمىزدى ۋايىمداپ، تەزىرەك تاڭ اتسا ەكەن دەپ تىلەدىك. اپتانىڭ 7 كۇنىنىڭ كەمى 4 كۇنى جەل ازىنايدى. سول جەل بولعان كۇننىڭ بارىندە وسى ماسەلەمەن قايتا-قايتا الىسامىز” دەدى اۋىل تۇرعىنى.
“ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى” زاڭى، 7-پاراگراف، “ەلەكتر ەنەرگياسىن بەرۋدى توقتاتۋ (شەكتەۋ) شارتتارىنىڭ” 53, 54-تارماعىندا كورسەتىلگەندەي تۇرعىنداردى اپاتتى جاعدايدا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەتىنىن، جارىقتىڭ سونەتىنى تۋرالى الدىن-الا ەسكەرتۋگە مىندەتتى.
“53. ەنەرگيامەن جابدىقتاۋشى جانە (نەمەسە) ەنەرگيا بەرۋشى ۇيىم رەزەرۆتىك قۋاتتاندىرۋ بولماعان جاعدايدا، جابدىقتى جوندەۋ جانە جاڭا تۇتىنۋشىلاردى قوسۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىستاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن تۇتىنۋشىنى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن جابدىقتاۋدى توقتاتۋ تۋرالى اجىراتۋدان كۇنتىزبەلىك ءۇش كۇن بۇرىن ەسكەرتەدى.
54. ەنەرگيا بەرۋشى ۇيىم ادام ومىرىنە قاۋىپتى، ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق زيانعا، كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتىڭ جانە ەلەكترمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىنىڭ ايرىقشا ماڭىزدى ەلەمەنتتەرىنىڭ ىستەن شىعۋىنا اكەلۋى مۇمكىن اپاتتاردىڭ الدىن الۋ نەمەسە جويۋ بويىنشا شۇعىل شارالاردى قابىلداۋ ءۇشىن تۇتىنۋشىنى دەرەۋ حابارلاپ، سۇرانىس بويىنشا ەلەكتر ەنەرگياسىمەن جابدىقتاۋدى توقتاتادى” دەلىنگەن رەسمي سايتتا.
جۇمسالعان ميلليوندار قايدا؟
ەڭبەكشىقازاق اۋدان اكىمدىگىنىڭ رەسمي سايتىندا 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەتتىك ەسەپ كورسەتىلگەن.وندا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن اۋدانعا 2023 جىلى 4 ميللياردتتان استام قاراجات بولىنگەنى كورسەتىلگەن. ونىڭ ىشىندە تەسكەنسۋ سەلولىق وكرۋگىنا 90 ميلليوننان اسا تەڭگە بولىنگەن.
سونداي-اق، ەسەپتە كورسەتىلگەن اقپاراتقا سۇيەنسەك تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق، اۆتوموبيل جانە كوممۋنيكاتسيا باعىتىنا اۋدانعا ەلدى مەكەندەردە كوشەلەردى جارىقتاندىرۋ بويىنشا – 344 ملن 292 مىڭ تەنگە جۇمسالعان. ناقتى جارىق ماسەلەسى بويىنشا اۋىل-اۋىلدىڭ شىعىنى قانشا ەكەنى بەلگىسىز.
جاۋاپتىلار نە دەيدى؟
“جاسىراتىنى جوق كولدى اۋىلىندا جارىق پروبلەماسى بىرنەشە ۋاقىتتان بەرى اكتۋالدى. جەل سوقسا ءبىتتى ءسونىپ قالا بەرەتىنىن بارىمىزگە بەلگىلى. بىراق، جارىققا جاۋاپتى “الاتاۋ جارىق كومپانياسى”. حالىق جارىققا اقشانى سول مەكەمەگە تولەيدى. حالىق، وكرۋگ بىزدىكى بولعانمەنەن، بارلىق لينيالار اجق-مەن بايلانىستى. قازىر اۋدان تاراپىنان تەسكەنسۋ، كولدى، تولقىن اۋىلدارىندا جوبالىق سمەتالىق قۇجاتتار دايىندالىپ جاتىر. جوبا تىكەلەي وسى ەسكى سىمداردى اۋىستىرۋعا كوزدەلىپ وتىر. ەكسپەرتيزادان شىققاننان كەيىن 2-3 جىلدىڭ ىشىندە اۋىستىرىلاتىن بولادى” دەپ جاۋاپ بەردى تەسكەنسۋ اۋىلدىق وكرۋگى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەلامان ەلۋباي.
ماسەلەنىڭ ءتۇپ-تامىرىن بىلمەك نيەتتى “الاتاۋ جارىق كومپانياسىنا” تىكەلەي قوڭىراۋ سوقتىق. ولار ەڭبەكشىقازاق اۋداندىق جارىق ديسپەتچەرىنە جۇگىنەتىنىمىزدى ايتتى. اۋدان ديسپەتچەرى شەلەك وڭىرلىك اۋداندىق ەلەكترلىك جەسىنە سىلتەدى. ول جاققا حابارلاسىپ العان جاۋابىمىز:
“كولدى اۋىلىندا جارىق كەشەگى قاتتى داۋىلدان ءوشتى. قازىر جوندەپ جاتىر. سىمداردىڭ قاشان اۋىساتىنىنا جاۋاپ بەرە المايمىن. ورتالىققا كەلىپ جۇگىنىڭىزدەر” دەگەن جاۋاپ بولدى.
ەسكە سالا كەتەيىك، ەڭبەكشىقازاق اۋدانى الماتى وبلىسى بويىنشا حالقى ەڭ كوپ اۋدان بولىپ ەسەپتەلەدى. اۋدانداعى 79 ەلدى مەكەن 1 قالالىق اكىمدىك پەن 25 اۋىلدىق وكرۋگكە بىرىكتىرىلگەن. 2019 جىلعى ساناق بويىنشا تۇرعىندار سانى – 300 427 ادام. كولدى اۋىلى كىرەتىن تەسكەنسۋ اۋىلدىق وكرۋگىندا 6601 تۇرعىن تۇرادى.
دينا ليتپين،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
