مۇرات شايماران: ءولىم دەگەن ماڭگىلىك دوس، سۇيەم سونىڭ ەتەگىن!

  مۇرات شايماران 1969 جىلى 13 قاراشادا قحر-دىڭ ءۇرىمجى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ قىتاي ءتىل-ادەبيەتى فاكۋلتەتىن تامامداعان. 1993 جىلدان باستاپ «كۇيتىڭ گازەتى» قازاق ءتىلى باسىلىمىندا ادەبي رەداكتور بولىپ جۇمىس اتقارعان. قازىر ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىتۋشى قىزمەتىندە. “تۇنگى سارىن”، “ەركىن اسپان ولەڭى” جىر جيناقتارىنىڭ اۆتورى. بيىل اقىننىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ولەڭدەر توپتاماسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.    بوكالىمدا تولقىن اتىپ روزا تۇستەس تۇر شاراپ... بوكالىمدا تولقىن اتىپ روزا تۇستەس تۇر شاراپ، ءىشىم جالىن، مۇڭىم قالىڭ، تۇگەسە الار كىم ساناپ؟! ىشكەمىن مەن… ىشە بەرەم، ىشپەگەندە نەتەر ەم، كانى، تاعى ءوز قولىڭمەن ۋ بەر ماعان، كوتەرەم! دەرتتى جۋار ءجۇزىم ءنارى جۇگىرگەسىن قانعا اسىل، ءجۇزىم ماعان ەلەستەيدى جۇلدىز بولىپ جاپ-جاسىل. جۇلدىزداردىڭ تامشىسى عوي ەرىنىمە تاماتىن، قارا اسپاندى قۇشاعىنا اپ قۇلايدى ەكەن بار اقىن… ەندى سەنبەن ءوزىڭ ايتقان ساندىراق پەن ەلەسكە، لاس عالامعا ماس بوپ قاراۋ ماعان ءلازىم ەمەس پە!؟ اقيقات دەپ تىزە بۇكتىك جىندار سوققان مۇسىنگە، اقيقات ول تابىت بولىپ كىردى مەنىڭ تۇسىمە… ءومىر دەگەن وسى بولسا… كىشىرەيمەي وتەمىن، ءولىم دەگەن ماڭگىلىك دوس، سۇيەم سونىڭ ەتەگىن. سۇيەم تاعى سۇلۋلاردى، ارعىماقتى قابان جال، ودان بەتەر سۇيەمىن مەن اينىماس دوس – سەنى، اجال! سەن-قوعامىم، تىم قاتالسىڭ، (قالمان، استە، مەن ىقتاپ) ازۋىڭدى ايعا بىلەپ، وتىراسىڭ قان ۇرتتاپ… بوكالىمدا تولقىن اتىپ روزا تۇستەس تۇر شاراپ.   *** قۇلاپ جاتقان جاپىراقتاي كۇزدىڭ سوققان جەلىمەن، شىڭعا بىتكەن شىنارىمنان اعىل- تەگىل توگىلەم. ەي، الاكوز اسپاپ، مەنى كەرەگى جوق اياۋدىڭ، كەرەگى جوق ەندى ماعان جاسىل ءنىلدى بوياۋدىڭ! ساعان قاراي ۇشپايمىن مەن قاناتىما وت بايلاپ، قۇستىڭ جولى – وزەنى مۇز، ءومىر سىندى كوك تايعاق… توپىراققا قاراۋ كۇنا زاۋ بيىكتەن – كۇن جاقتان، جانە مەنىڭ سالماعىم بار عالامعا جۇك – مىڭ باتپان… عاداۋاتقا عاپىل بولعان تىرلىگىمنىڭ كوپ شاعى، كوڭىلىم – كۇز، سانام مەنىڭ جاپىراقتاي ساپ-سارى. جاپىراقتار ولەدى عوي تابانداردا جانشىلىپ، قاردان اقتىق بايلاپ الىپ ازا تۇتار بار شىبىق… ال، مەنىكى ءولىم ەمەس، اجالدى اڭ-تاڭ قالدىرىپ، توپىراققا كەتەم ءسىڭىپ، جاتام سوندا ماڭگىلىك! ەي، ادامدار، مىڭ راحمەت! (سولاي بولعان بۇ تىرلىك…) ۇيىقتاتاتىن، ويااتاتىن جەر بارىنا شۇكىرلىك…   ***

الىستا وتتار جانادى، تۇرتەدى ءتۇننىڭ تۇنەگىن. ەسىمە مەنىڭ سالادى، قيردا قالعان قىر ەلىن:

بەتەگە تۇنعان ايشۋاق، ماستانىپ جاتار دالا-بەل. قامىس قۇلاعىن قايشىلاپ، بەلدەۋدە تۇرعان قاراگەر…

يەسىن ىزدەپ تۇر كۇلىك، جانۋار بىلمەس بوي سۋ… شىعادى ونى كىم ءمىنىپ، قۇتەدى ونى قاي سۇلۋ؟!

تارقاتىپ…ورىپ بۇرىمىن، جۇمباقتاپ ويىن قىز قۇلدى… شەگەدى جىگىت شىلىمىن، شەگەدى جانە ءبىر مۇڭدى…

مەيلى عوي، مەيلى… ءسان قۇراپ، قىمباتىن ارۋ بۇلداسىن! …ىزدەيدى سوسىن البىراپ جوعالتىپ الىپ سىرعاسىن…

قۇستاردىڭ تويى – توعايدا، جاعادى اسپان وت-شامىن. …ارعى جاعىن ايتپان جاراي ما!؟ جاپ-جاسىل شالعىن، كوك شالعىن…

توتىداي قايتا تارانىپ، ءسۇيۋدىڭ شالقىپ قىزۋى، قايىس شىلبىرعا ورالىپ، “سەندىكپىن..!”-دەگەن قىز ءۇنى…

الىستا وتتار جانادى، تۇرتەدى ءتۇننىڭ تۇنەگىن. جات جەردە كوڭىلىم نالالى، سۇپ-سۋىق مەنىڭ جۇرەگىم.

  *** الماتى تۇر باسىنا بۇلت ۇيىرگەن، الما اعاش تۇر قاردان كويلەك كيىنگەن. الاسۇرىپ اڭسايمىن دا تۇرامىن، سىزىلتا تارتقان قايىرشىنىڭ كۇيىن مەن. توبەمدەگى جىرتىق–اسپان، جىرتىق–كۇن، اقىنمىن مەن، ءبىر-اق تالمىن، ءبىر ءتۇپپىن. كوزىندەي بوپ قالعان كونە عاسىردىڭ، سول ءبىر ەسكى اۋەندەرگە ىنتىقپىن… تارت كۇيىڭدى، تارت، قايىرشى! سىڭسىتىپ، جابىرقاعان جاناردان جاس ىرشىتىپ. ءجىبىر مە ەكەن الدە ءومىردىڭ جۇرەگى ، باۋىرى تاس تاعدىر قاباق تۇر شىتىپ. تارت كۇيىڭدى جەڭە المايتىن ەش ءولىم ، تارت كۇيىڭدى، قايتارما اقىن مەسەلىن. تارت كۇيىڭدى، جىرسىز، نۇرسىز ھام كۇيسىز، ادامدار بۇل قالاي عۇمىر كەشەدى. اسىرىپ ءبىر ۇلى ونەردىڭ مەرەيىن، باستا، كانە، مۇڭدى سازدىڭ ەگەيىن. باستا، كانە، قالتامداعى ەڭ سوڭعى، قالعان جارتى جارماعىمدى بەرەيىن. سارقىتىنداي حافيز سىندى جىراۋدىڭ، تەڭگەسىز دە ءتىرى جۇرەتىن شىعارمىن. نە بولماسا شليافامدى قولتىقتاپ، ءبىر مۇيىستە ولەڭ وقىپ تۇرارمىن… الاڭ ەتىپ العى كۇنىن بىلايعى، اعىل-تەگىل قارت الاتاۋ جىلايدى. ءبىزدى قويشى، الماتىنىڭ ءوزى دە، قولىن جايىپ كوكتەن قايىر سۇرايدى.   *** (تامۇھ دۇنيە، داڭعازاڭدا ءىسىم نە!؟) سەن بيلەدىڭ وتكىنشى ءومىر ءۇشىن دە. الدى جاۋلاپ القىزىل سول اقشامدى بالعىن ءتانىڭ ەسكى كويلەك ىشىندە. جانارىڭدى جاسىرعانمەن كىرپىگىڭ، تابار ەمەس اساۋ جۇرەك ءبىر تىنىم. سەن بيلەدىڭ، ايدىڭ ۋىز ساۋلەسى تۇردى جاماپ يىعىڭنىڭ جىرتىعىن. سەن – جالىنسىڭ. (دالاداعى وت قانداي!؟) كوڭىل بىتكەن الا قاشار كوكپارداي. اققۋ – مويىن، اق كۇمىستەي ارقاڭنان بۇرىم ەمەس، بۇلاق قۇلاپ جاتقانداي. تاكاپپارلىق تاپشىلىققا تۇر سىنباي، (كۇڭىرەندى كۇن، جانىن ءمۇجىپ كۇرسىندى اي) اققايىڭدار ساعان سوزىپ ساۋساعىن، جاپىراقتار بەردى تارتىپ مىڭ سىرناي. ەسىنە الىپ جاسىل – جاھۇت ءداۋىرىن، وتىردى اقىن قانى – سالقىن، جانى – مۇڭ. سىڭعىر-سىڭعىر سەنىڭ شولپىلارىڭنان قالدى كورىپ شولپان جۇلدىز جارىعىن. سەن كوكتەمسىڭ الاساتا گۇلدەگەن، سەن وكتەمسىڭ الاسارا بىلمەگەن. وتىردى اقىن شاراپ ءىشىپ، ۋ ءىشىپ، سۋرەتىڭدى سالعىسى كەپ جىرمەنەن. وحو، عازيز سۇلۋلىقتىڭ داستانى، ماحابباتتان ۇعىنبايتىن باسقانى. ال، ادامدار سەنىڭ اسەمدىگىڭدى كوزدەرىمەن شەشىندىرە باستادى. باۋدا سەنىڭ تۇرعان بالقىپ بال – نۇرىڭ، بيلە، بيلە! مەنىڭ كايىپ تاعدىرىم. اناۋ تەنتەك تابانىڭمەن تاپتاپ ءوت ارام-ارام پيعىلداردىڭ بارلىعىن.  

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى