Pew Research Center ۇيىمىنىڭ الەمدەگى ءدىني نانىم-سەنىم يندەكسىندە قازاقستان «ادامداردىڭ ءدىني سەنىمىنە شەكتەۋ قوياتىن ەلدەردىڭ» قاتارىنا ەنگەن، دەپ حابارلايدى ازاتتىق راديوسى. شىن مانىسىندە ەلىمىزدە ءدىني-نانىم سەنىمدەرىنە شەكتەۋ قويىلعان با؟ ەگەر ءدىني سەنىمگە شەكتەۋ قويىلسا، سالافيتتەر مەشىتتە «ءاميندى» حورمەن ايتىپ تايراڭداماسا كەرەك ەدى.
حالىقارالىق ۇيىم بۇل تىزىمدە قازاقستانمەن بىرگە قىتاي، يران، مالايزيا، تاجىكستان، تۇركىمەنستان، وزبەكستان، رەسەي، ساۋد ارابياسى، تۇركيا سىندى مەملەكەتتەردى قوسىپ وتىر. ورتالىقتىڭ دەرەگىنشە، 2007-2017 جىلدارى الەمدە ءدىني نانىم-سەنىم بوستاندىعىن شەكتەيتىن زاڭ قابىلداعان ەلدەر كوبەيگەن. بۇدان بولەك، Pew Research Center ءوز ەسەبىندە «بەلگىلى ءبىر ءدىني ۇيىمداردى اشىق قولداپ، باسقالارىنا قىسىم جاسايتىن ەلدەردىڭ دە سانى ارتقانىن» جازعان. Pew Research Center جاريالاعان «ءدىن سالدارىنان تۋىنداعان الەۋمەتتىك قاقتىعىستار يندەكسىندە» قازاقستان، قىتاي، تۇركىمەنستان، ازەربايجان «بەيبىت ەلدەردىڭ» قاتارىندا تۇر. ال قاقتىعىس كوپ ەلدەردىڭ قاتارىندا سيريا، يراك، ءۇندىستان، ەگيپەت، پاكىستان، يزرايل بار.
بەلگىلى ءدىنتانۋشى دوساي كەنجەتايۇلى Pew Research Center تاۋەلسىز اقپاراتتىق ورتالىعىنىڭ ۇستانىمىمەن كەلىسپەيدى. ويتكەنى ول «ەگەر ەلىمىز ءدىني سەنىم بوستاندىعىن شەكتەيتىن بولسا، سالافيتتەر ەمىن-ەركىن تايراڭداماس ەدى» دەگەن پىكىردە. مىسالى، جامبىل وبلىسىنىڭ «ھيباتۋللا تارازي» اتتى ورتالىق مەشىتىندە «ءاميندى» حورمەن ايتۋ قالىپتى جاعدايعا اينالعان.
- «ءامين» دەپ حورمەن ايتۋ تەك قانا تارازدا ەمەس، ەلىمىزدىڭ وزگە دە وڭىرلەرىندە بار. ءدىن دەگەن نەگىزىنەن ۇستاز ارقىلى، ياعني ۇستازدىڭ ورتالىعى ارقىلى تارالادى. ال ۇستازدىڭ ۇستازى يمام مەشىتتەردە بولادى. شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ كوپتەگەن يمامدارىمىز ارابيادا ءبىلىم الىپ كەلگەننەن كەيىن سالافيلەردىڭ ۇستانىمىنا كوز جۇما قارادى. سول سەبەپتى مەشىتتەردە «ءاميندى» داۋىستاپ ايتۋ ونداعان جىل بويى قالىپتاستى. جاسىراتىن نەسى بار، قانشا جىلدان بەرى تاراز قالاسى سالافيلەردىڭ ورتالىعى بولدى. ءدىننىڭ ەڭ ءبىرىنشى ناسيحاتتالعان ايماعى تاراز قالاسى. ال مەشىتتەردەگى وسىنداي كۇردەلى ماسەلەلەردى قۇزىرلى ورگانداردان بۇرىن يمامداردىڭ ءوزى شەشۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، جامبىل وبلىسىنىڭ يمامى قانات جۇماعۇلدىڭ ءبىلىمى مەن ورەسى جانە جۇرەگى بۇل ماسەلەنى رەتتەۋگە جەتەدى. الايدا وعان ەركىندىك بەرىلۋى كەرەك. قمدب قاناتقا سەنىپ قىزمەت تاپسىرعاننان كەيىن وعان تولىق ەركىندىك بەرۋى ءتيىس، – دەيدى ول.
سوڭعى جىلدارى سالافيتتەردىڭ كۇشەيگەنى سونشا، ولاردى جونگە سالۋعا مەشىت يمامدارىنىڭ شاماسى كەلمەۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا بۇل ىسكە مەشىت يمامدارىنان بۇرىن قۇزىرلى ورگان وكىلدەرى ارالاسۋى كەرەك ءتارىزدى.
– ەگەر مەشىتتەردەگى وسىنداي ماسەلەلەرمەن قۇزىرلى ورگاندار اينالىساتىن بولسا، ەلىمىزدىڭ زايىرلىلىق ءپريتسيپى بۇزىلادى. ياعني، مەملەكەت دىنگە، ءدىن مەملەكەتتىڭ ىشكى شارۋاسىنا اينالىسپاۋى قاجەت. شىنداپ كەلگەندە ازاماتتاردىڭ مەشىتتە «ءاۋمين» دەپ حورمەن ايتۋ-ايتپاۋى مەملەكەتتى قىزىقتىرماۋى كەرەك. بىراق، مەملەكەت ءاۋ باستا يمامداردى
باقىلايمىز دەپ وسىنداي «اتتەگەن-ايلارعا» جول بەرىپ الدى. ناقتىراق ايتسام، مەشىتتەگى يمامداردى ىسىرىپ تاستاپ، سالافيلىك كوزقاراستاعى ازاماتتاردى سونىڭ ورنىنا قويدى. بيلىك سالىستىرمالى اقيقاتتى حالىق ءوزى اجىراتىپ السىن دەپ ويلادى. وسىنىڭ كەسىرەنەن سالافيتتىك يدەلوگيا كۇشەيىپ، وسىنداي جاعدايعا جەتتىك. وكىنىشكە وراي، جاستار ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارماي اعالارىنان كورگەنىن ۇيرەنىپ الدى. وسىنىڭ ءبارىن تۇزەتۋ ءۇشىن «اقيدا دەگەنىمىز نە؟»، «يمام اعزام ءابۋ حانيفانىڭ جولى قانداي؟»، «ءبىز قانداي مۇسىلمان بولعانبىز؟» جانە «ءبىزدىڭ ءدىني تانىمدىق
ەرەكشەلىگىمىز قانداي؟» دەگەن 4 سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك. وسى باعىتتا جۇمىس جاسايتىن بولساق، «ءامين» دەپ حورمەن ايتاتىن ادامداردىڭ سانى ازاياتىن بولادى. نەگىزى، يمام اعزام ءابۋ حانيفانىڭ ءماسھابىندا «ءاميندى» حورمەن ەمەس، ىشتەي ايتادى، – دەيدى ءدىنتانۋشى.
كەيبىر ازاماتتار «سالافيتتەردىڭ «ءاميندى» حورمەن ايتۋىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزى بار؟» دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ايتسە دە، ولار «ءاميندى» داۋىستاپ ايتۋ ارقىلى ەلىمىزدەگى مەشىتتەردى شىركەۋگە اينالدىرىپ وتىرعانىن ەستەن شىعارماعان ءجون. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، سالافيتتەر ەلىمىزدىڭ بىرنەشە ايماعىندا تەرراكتى ۇيىمداستىرىپ، ونداعان ادامنىڭ اجالىنا سەبەپشى بولدى. ءبىر قىزىعى ءبىزدىڭ ۇكىمەت مۇحتار ابليازوۆتىڭ قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋ قوزعالىسىن ەكسترەميستىك ۇيىم دەپ تانىپ، سالافيتتىك يدەلوگياعا تيىم سالماي وتىر. بۇل ماسەلەگە ەلىمىزدىڭ جاڭا سايلانعان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءمان بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز.
سەرىك جولداسباي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
