Pew Research Center ūiymynyŋ älemdegı dıni nanym-senım indeksınde Qazaqstan «adamdardyŋ dıni senımıne şekteu qoiatyn elderdıŋ» qataryna engen, dep habarlaidy Azattyq radiosy. Şyn mänısınde elımızde dıni-nanym senımderıne şekteu qoiylǧan ba? Eger dıni senımge şekteu qoiylsa, salafitter meşıtte «Ämindı» hormen aityp tairaŋdamasa kerek edı.
Halyqaralyq ūiym būl tızımde Qazaqstanmen bırge Qytai, İran, Malaiziia, Täjıkstan, Türkımenstan, Özbekstan, Resei, Saud Arabiiasy, Türkiia syndy memleketterdı qosyp otyr. Ortalyqtyŋ deregınşe, 2007-2017 jyldary älemde dıni nanym-senım bostandyǧyn şekteitın zaŋ qabyldaǧan elder köbeigen. Būdan bölek, Pew Research Center öz esebınde «belgılı bır dıni ūiymdardy aşyq qoldap, basqalaryna qysym jasaityn elderdıŋ de sany artqanyn» jazǧan. Pew Research Center jariialaǧan «dın saldarynan tuyndaǧan äleumettık qaqtyǧystar indeksınde» Qazaqstan, Qytai, Türkımenstan, Äzerbaijan «beibıt elderdıŋ» qatarynda tūr. Al qaqtyǧys köp elderdıŋ qatarynda Siriia, İrak, Ündıstan, Egipet, Päkıstan, İzrail bar.
Belgılı dıntanuşy Dosai Kenjetaiūly Pew Research Center täuelsız aqparattyq ortalyǧynyŋ ūstanymymen kelıspeidı. Öitkenı ol «Eger elımız dıni senım bostandyǧyn şekteitın bolsa, salafitter emın-erkın tairaŋdamas edı» degen pıkırde. Mysaly, Jambyl oblysynyŋ «Hibatulla Tarazi» atty ortalyq meşıtınde «Ämindı» hormen aitu qalypty jaǧdaiǧa ainalǧan.
- «Ämin» dep hormen aitu tek qana Tarazda emes, elımızdıŋ özge de öŋırlerınde bar. Dın degen negızınen ūstaz arqyly, iaǧni ūstazdyŋ ortalyǧy arqyly taralady. Al ūstazdyŋ ūstazy imam meşıtterde bolady. Şyny kerek, bızdıŋ köptegen imamdarymyz Arabiiada bılım alyp kelgennen keiın salafilerdıŋ ūstanymyna köz jūma qarady. Sol sebeptı meşıtterde «Ämindı» dauystap aitu ondaǧan jyl boiy qalyptasty. Jasyratyn nesı bar, qanşa jyldan berı Taraz qalasy salafilerdıŋ ortalyǧy boldy. Dınnıŋ eŋ bırınşı nasihattalǧan aimaǧy Taraz qalasy. Al meşıtterdegı osyndai kürdelı mäselelerdı qūzyrly organdardan būryn imamdardyŋ özı şeşuı kerek. Menıŋ oiymşa, Jambyl oblysynyŋ imamy Qanat Jūmaǧūldyŋ bılımı men öresı jäne jüregı būl mäselenı retteuge jetedı. Alaida oǧan erkındık berıluı kerek. QMDB Qanatqa senıp qyzmet tapsyrǧannan keiın oǧan tolyq erkındık beruı tiıs, – deidı ol.
Soŋǧy jyldary salafitterdıŋ küşeigenı sonşa, olardy jönge saluǧa meşıt imamdarynyŋ şamasy kelmeuı mümkın. Sondyqtan da būl ıske meşıt imamdarynan būryn qūzyrly organ ökılderı aralasuy kerek tärızdı.
– Eger meşıtterdegı osyndai mäselelermen qūzyrly organdar ainalysatyn bolsa, elımızdıŋ zaiyrlylyq prisipı būzylady. Iаǧni, memleket dınge, dın memlekettıŋ ışkı şaruasyna ainalyspauy qajet. Şyndap kelgende azamattardyŋ meşıtte «Äumin» dep hormen aitu-aitpauy memlekettı qyzyqtyrmauy kerek. Bıraq, memleket äu basta imamdardy
baqylaimyz dep osyndai «ättegen-ailarǧa» jol berıp aldy. Naqtyraq aitsam, meşıttegı imamdardy ysyryp tastap, salafilık közqarastaǧy azamattardy sonyŋ ornyna qoidy. Bilık salystyrmaly aqiqatty halyq özı ajyratyp alsyn dep oilady. Osynyŋ kesırenen salafittık idelogiia küşeiıp, osyndai jaǧdaiǧa jettık. Ökınışke orai, jastar mäselenıŋ baiybyna barmai aǧalarynan körgenın üirenıp aldy. Osynyŋ bärın tüzetu üşın «Aqida degenımız ne?», «İmam Aǧzam Äbu Hanifanyŋ joly qandai?», «Bız qandai mūsylman bolǧanbyz?» jäne «Bızdıŋ dıni tanymdyq
erekşelıgımız qandai?» degen 4 sūraqqa jauap beruımız kerek. Osy baǧytta jūmys jasaityn bolsaq, «Ämin» dep hormen aitatyn adamdardyŋ sany azaiatyn bolady. Negızı, İmam Aǧzam Äbu Hanifanyŋ mäshabynda «Ämindı» hormen emes, ıştei aitady, – deidı dıntanuşy.
Keibır azamattar «Salafitterdıŋ «Ämindı» hormen aituynyŋ qanşalyqty maŋyzy bar?» dep oilauy mümkın. Äitse de, olar «Ämindı» dauystap aitu arqyly elımızdegı meşıtterdı şırkeuge ainaldyryp otyrǧanyn esten şyǧarmaǧan jön. Būl bır. Ekınşıden, salafitter elımızdıŋ bırneşe aimaǧynda terraktı ūiymdastyryp, ondaǧan adamnyŋ ajalyna sebepşı boldy. Bır qyzyǧy bızdıŋ ükımet Mūhtar Abliazovtyŋ Qazaqstannyŋ demokratiialyq taŋdau qozǧalysyn ekstremistık ūiym dep tanyp, salafittık idelogiiaǧa tiym salmai otyr. Būl mäselege elımızdıŋ jaŋa sailanǧan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev män beredı degen senımdemız.
Serık JOLDASBAI
"Adyrna" ūlttyq portaly
