ءالىمنىڭ بۇل اۋىلعا اكىم بولىپ سايلانعانىنا ءۇشىنشى كۇن. سايلاۋعا تۇسەرىندە اۋىلدىڭ جاعدايىن ويشا زەردەلەگەنمەن، ادامدارمەن كەزدەسىپ، ەمەن-جارقىن سويلەسۋ ءۇشىن اۋىلدىڭ جاي-جاپسارىمەن، قۇجاتتارمەن تانىسىپ العاندى ءجون كورىپ حاتشىسىنا الدىرىپ، قاراي باستاعانى ەدى. جانىنداعى اق تەلەفوننىڭ شىر ەتكەن داۋىسى ەستىلدى.
تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرىپ:
– «جاڭاوركەن» اۋىلىنىڭ اكىمى ءالىم تالاپوۆ تىڭداپ تۇر، – دەدى.
– ءالىم، سالاماتسىز با؟ مەن اۋدان اكىمدىگىنەن ورىنبايمىن عوي. سىزگە اۋدان اكىمىنىڭ العاشقى تاپسىرماسى. جاقىن كۇنى اۋدانعا وبلىستىڭ باسشىسى كەلىپ، اۋىلداردى ارالايدى. وبلىس باسشىسى باس سۇعاتىن مەكەمە، مەكتەپتى ارالاعاندا جۇرەتىن جولداعى كوزگە وعاش كورىنەتىن جەرلەردى رەتكە كەلتىرەرسىڭ. سىرلاپ، اكتەپ دەگەندەي... تىپتەن بولماي جاتسا تاسالاپ، قورشاي سالارسىڭ. العاشقى تاپسىرما ەكەنىن ۇمىتپاسسىڭ، – دەپ تەلەفون تۇتقاسىن قويدى.
– اعا، جاي ما؟ – دەگەن حاتشىسىنا:
– ەكى كۇننەن كەيىن وبلىس باسشىسى اۋىلداردى ارالايتىن كورىنەدى. سوعان دايىندىق جاساۋىمىز كەرەك. تۇسىنەسىڭ عوي، كوشە تازالاۋ، تارتىپكە كەلتىرۋ دەگەندەي، – دەدى دە، ەسىنە ءبىر نارسە ءتۇسىپ، ورنىنان تۇرىپ «ءجۇر» دەدى حاتشىسىنا.
سىرتقا شىعىپ ءوزىنىڭ جەكە كولىگىن وتالدىردى دا، اۋىلدىڭ كىرە بەرىسىندەگى كەشە كەلە جاتقاندا ءوزى كورگەن كورىكسىزدەۋ كورىنىسكە، يەسىز ۇيگە بەتتەدى.
بۇلاردىڭ كولىگى كەلىپ توقتاعاندا ەكى-ءۇش ەشكى ۇركە جونەلدى دە، قىزىل الا سيىر باسىن مارعاۋ بۇرىپ، كۇيىس قايتارىپ تۇرا بەردى.
كەڭ اۋلا. ارا-تۇرا شىققان پىشەن سۇيرىگى بولماسا، كوبىسى ارام ءشوپ. توردە بىركەزدەرگى ەڭسەلى ءۇيدىڭ ۇلىم-جۇلىم قاڭقاسى عانا تۇر. تەرەزەلەرى ۇڭىرەيىپ، قالقيعان قابىرعالارى مەن قالبيعان پەشتىڭ مۇرجالارى تىم سۇرەڭسىز كورىنەدى.
ارام شوپتەر ورتاسىندا تەڭ بولىپ تۇيىلگەن كيىز ءۇيدىڭ جابۋلارى مەن سىنعان ۋىقتاردىڭ ۇستىندە كۇنگە كۇيىپ قاڭسىعان قارا شاڭىراق جاتىر.
مىنا كورىنىس ءالىمنىڭ كوڭىلىن قۇلازىتىپ جىبەردى. اۆتوكولىك ىشىنە جايعاسقان سوڭ وتالدىرماي ءبىراز وتىردى. ىزىنە ەرىپ وسىنى كورگەن حاتشىسى دا ۇندەمەدى. سالدەن كەيىن:
– بۇل كىمنىڭ ءۇيى، بىلەسىڭ بە؟ – دەدى.
حاتشىسى:
– كەزىندە سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ءۇيى بولعان دەپ اتام ايتىپ وتىراتىن، – دەدى.
– اتاڭ بار ما؟ – دەپ سۇراۋىن سۇراسا دا ىعايسىزدانىپ حاتشىسىنا قارادى.
– بار، اۋدان اكىمى ءسىزدى اۋىلعا تانىستىرعاندا ءسوز سويلەپ، باتا بەرگەن قاريا، – دەدى.
– وندا اقساقالعا سالەم بەرەيىن، – دەپ كوڭىلدى ءتىل قاتقان ءالىم يىعىنان ءبىر ءزىل تۇسكەندەي جەڭىلدەپ سالا بەردى.
* * *
– ءيا، شىراعىم، قىزمەتىڭدى ۇلكەنگە سالەم بەرۋدەن باستاۋىڭ، اۋىلدىڭ سۇرەڭسىز جايلارىنا كوڭىل ءبولۋىڭ ۇناپ وتىر. بىرەۋلەردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن. ول جاي اۋىلدىڭ كارى-جاسىنا ايان بولعانمەن، اۋىزعا الا بەرمەيتىن ەدىك. قولقا سالعان ەكەنسىڭ ايتايىن.
سىرتتان كەلگەن ءبىر ازامات سوۆحوزدا ديرەكتور بولدى. سول زامانداعى تالاپ پا، الدە قانىندا بار ما قاتالداۋ ەدى. قىزمەتىن دە جاقسى باستادى. بىراق تۇبىنە وركوكىرەكتىگى جەتتى-اۋ دەپ ويلايمىن. ءوزىن قاراپايىم جۇمىسشىدان ۇنەمى جوعارى ساناپ جۇرەتىن. اۋىلدا جالعىز باستى كەمپىردىڭ تراكتورشى جالعىز ۇلى بولدى. كوزى قاراقتى، زەرەك، بىلىمگە قۇشتار-تىن. مەكتەپتى وزات وقۋشىنىڭ ءبىرى بولىپ بىتىرگەنمەن قولى قىسقالىقتان وقۋعا بارا المادى. سپتۋ-دان تراكتورشى ماماندىعىن الىپ، اۋىلدا اناسىنىڭ جانىندا قالدى. اۋداندىق گازەتكە ماقالا جازاتىنى، ولەڭ شىعاراتىنى بار، كەلىستى ازامات بولىپ ءوستى. «ەل ماقتاعان جىگىتتى قىز جاقتاعان»، – دەگەن ەمەس پە، اۋىلدىڭ كوپ بويجەتكەندەرى جاقسى جىگىتتى ماقتاپ ءجۇردى. سونىڭ ءبىرى ديرەكتوردىڭ قىزى. ءوزى دە اجارلى ەدى. ونىڭ ۇستىنە ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعاسىن تىپتەن ادەمىلەنىپ كەتتى. اياداي اۋىل كەلىن-كەپشىك، ايەلدەر تۇگىلى ءبىزدىڭ قۇلاعىمىزعا دەيىن «تراكتورشى جىگىت پەن ديرەكتوردىڭ قىزىنىڭ ارا جاقىندىعى بار ەكەن، جاراسىپ-اق ءجۇر»، – دەگەن ءسوز جەتىپ ءجۇردى.
قىز الماتىدا وقۋدا جۇرگەنمەن حاتتارى ۇزىلمەي، كەلسە ەكەۋىنىڭ جۇپتارى جازىلماي جۇرگەنى ديرەكتورعا ۇنامادى. قىسقاسى، قايداعى ءبىر جەتىم تراكتورشىعا كۇمىس قاسىقتاي قىزىن بەرگىسى كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە قاسقا بالا سوۆحوزداعى كەيبىر كەلەڭسىز جاعدايدى گازەتكە جازىپ، ديرەكتورعا اۋدان باسشىسى ەسكەرتۋ بەرىپتى، – دەپ تە ەستىدىك. سودان ەسەبىن تاۋىپ ول بايعۇستان تراكتورىن تارتىپ الىپ، وتاردىڭ سوڭىنا سالىپ، قويشىنى كۋا قىلىپ، جوعالعان تولدەردى «ۇرلادى» دەپ سوتتاتىپ جىبەردى.
ساۋاتتى بالا عوي، التى جىل تەمىر توردىڭ ارعى جاعىندا وتىرسا دا، ىزدەنىپ ءبىر جارىم جىلدا بوساتىلعانىمەن وكپە اۋىرۋىنا شالدىعىپ كەلدى. ءسويتىپ جۇرگەندە اۋىل تاعى دۇرلىكتى. «ديرەكتوردىڭ قىزى تراكتورشى جىگىتتەن ەكى قابات ەكەن»، – دەپ. ءسوزدىڭ قىسقاسى، بايعۇس بالاعا قارا اسپاننىڭ قارا بۇلتى قايتا ءۇيىرىلدى. قاتىگەز اكە قىزىنىڭ «تراكتورشى جىگىتتى جاقسى كورەتىنىن، باس قوسقىسى كەلەتىنىن، بار جاعداي ءوز ەرىكتەرىمەن بولعانىن ەڭىرەپ ايتسا دا ەمىرەنبەگەن اكە، جالعان قۇجاتتار جاساپ، جازىقسىز جاندى «قىزدى زورلادى»، – دەپ اباقتىعا قايتا قاماتتى.
ءالى ەسىمدە، بايعۇس انا اۋىلداعى اقساقالدارعا، اۋىل سوۆەت پرەدسەداتەلىنە، كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ توراعاسىنا جالىندى. «مەنى الىپ بارىپ، كەشىرىم الىپ بەرىڭدەر، قارا ورمانىمدى، مەنىڭ ءوزىمدى كەپىلگە السا دا بالامدى ەندى سوتتاتپاسىن، ولاي بولسا ەندى كورمەيتىنىمدى ءىشىم سەزەدى»، – دەپ ەڭىرەگەندە ەتەگى تولدى. سابازدار-اي، بىرەۋى تىرپ ەتپەدى-اۋ. سودان مەكتەپ ديرەكتورى، ول كەزدە جاي كۇرىششىمىن مەن جىگىتتىڭ اناسىن ەرتىپ جاڭاعى سەن كورگەن ۇيگە باردىق. كەڭ اۋلاعا التى قانات اق ءۇيدى تىگىپ، ءىشىن جيھازداپ-اق تاستاعان ەكەن، تورىندە قولتىعىندا قۇس جاستىق ديرەكتور قيسايىپ جاتىر. بىزگە الارىپ ءبىر قارادى. شاي قۇيىپ وتىرعان ايەلى:
– جوعارىلاتىڭىزدار، تورلەتىڭىزدەر، – دەپ ورنىنان تۇرا بەرىپ ەدى، ديرەكتور:
– وتىر شوشاڭداماي، مەنىڭ تورىمە شىعاتىن وسىلار ما؟ سوزدەرىڭدى شىعىنداماي-اق قويىڭدار... ەسىك اناۋ، – دەدى داۋىسىن كوتەرىپ، قولىن شولتاڭداتىپ.
سوندا بايعۇس انا:
– ءاي، كوزىڭدى شەل قاپتايىن دەگەن ەكەن... جالعىزىم ءۇشىن الدىڭدا تىزەرلەپ كەشىرىم سۇرايىن دەپ كەلىپ ەدىم. اللا ەندى سەنىڭ الدىڭدا تىزەمدى بۇكتىرمەسىن. جالعىزدى ءبىر اللاعا تاپسىردىم. ءبىزدى ىلايىق كورمەگەن تورىڭە ادام شىقپاسىن، وردالى جىلان جاتسىن، اۋلاڭدى ارام ءشوپ باسسىن. بالا-شاعاڭنان اۋلاق، – دەپ ەكى الاقانىمەن بەتىن سىيپادى. ءجۇزى قارا سۇرلانىپ، شۇڭىرەك كوزدەرى وت شاشىپ تۇر ەكەن. «قارعىسىنىڭ ءتۇرىن!...» – دەپ كەكەسىنمەن مىرس ەتكەن ديرەكتورعا جونىمىزدى بەرىپ سىرتقا بەتتەدىك.
تراكتورشى جىگىت ءبىر جارىم اي اباقتىدا جاتىپ، «زورلادى» دەگەن قاعازعا قىزدىڭ ءوزى قول قويماعاسىن سوتتالماي قالدى. بىراق اناسى ونى كورە الماي، جۇرەگىنە تۇسكەن سالماقتى كوتەرە الماي كوز جۇمعان ەدى. ال قىزدى اكەسى قاراقالپاقستانعا ايەلى ولگەن بىرەۋگە ەرىكسىز بەرىپ جىبەرىپتى.
كولدەنەڭنەن كەلگەن دۇنيە كوزگە تۇسپەي تۇرا ما، كوپ ۇزاماي ديرەكتورىمىز دا، ءىستى بولىپ، سول جاقتا بىرەۋلەردىڭ قولىنان قازا تاپتى دەپ ەستىدىك. جاناشىر جان بولمادى ما، سۇيەگى ەلگە جەتپەي قالدى. بۇل اللانىڭ قۇدىرەتىن قارا. كوپ ۇزاماي تراكتورشى جىگىت پەن ديرەكتوردىڭ ايەلى ءبىر كۇندە قايتىس بولدى. ديرەكتوردىڭ ايەلىن جەرلەۋگە جاقىن تۋىستارىنان باسقا ادام بارمادى. ءتىپتى ارمياعا بارىپ، رەسەيدە قالىپ قويعان بالاسى دا، قاراقالپاقستانداعى قىزى دا كەلمەدى. ال تراكتورشى جىگىتتى بۇكىل اۋىل بولىپ شىعارىپ سالدى. كلاستاستارى مەن اۋىل جاستارى تىك تۇرىپ قىزمەت جاسادى.
وتكەن جىلى تراكتورشى جىگىتتىڭ كلاستاستارى جيىرما بەس جىلدان كەيىن باس قوستى. تراكتورشى جىگىت پەن اناسىنىڭ بەيىتتەرىنە بارىپ قۇران باعىشتادى. ارالارىندا قاسىنا تراكتورشىدان اينىمايتىن بوزبالاسىن ەرتكەن ديرەكتوردىڭ قىزى دا ءجۇردى.
ال، سەن كورگەن ءۇيدى الۋعا كەلگەندەر ءۇيدىڭ ىشىندە، كيىز ءۇيدىڭ تەڭىندە جىلانداردىڭ ورمەلەگەنىن كورىپ جولاماي كەتتى. قارعىستان بولدى ما، كولگە جاقىن، ادام كوپ بارمايتىن ءۇي بولعاسىن سولاي بولدى ما، ول تاڭىرگە عانا ايان. كەيبىرەۋلەر ديرەكتوردىڭ ايەلىن دە جىلان شاعىپ ءولتىردى، ادامعا زيانى جوق ادام ەدى، جۇبايىنىڭ كەسىرى ءتيدى-اۋ دەسەدى. بىراق، جانىنا جايىلعان مالدى جىلان شاقتى دەگەندى ەستىگەنىم جوق، – دەپ قاريا ءسوزىن اياقتادى.
قاريامەن قوشتاسىپ، «اشىنعان انانىڭ قارعىسى تەككە كەتپەيدى» دەگەن وسى ەكەن-اۋ، – دەپ ويلاعان ءالىم، «ول جەردى ۇلكەن باسشى كورمەيتىندەي ەتىپ قورشاسام با ەكەن، الدە كورگەن جاندارعا وي سالار ورىن بولىپ تۇرا بەرسە قايتەدى ەكەن؟..»، – دەپ كەلە جاتتى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
