Älımnıŋ būl auylǧa äkım bolyp sailanǧanyna üşınşı kün. Sailauǧa tüserınde auyldyŋ jaǧdaiyn oişa zerdelegenmen, adamdarmen kezdesıp, emen-jarqyn söilesu üşın auyldyŋ jai-japsarymen, qūjattarmen tanysyp alǧandy jön körıp hatşysyna aldyryp, qarai bastaǧany edı. Janyndaǧy aq telefonnyŋ şyr etken dauysy estıldı.
Telefon tūtqasyn köterıp:
– «Jaŋaörken» auylynyŋ äkımı Älım Talapov tyŋdap tūr, – dedı.
– Älım, salamatsyz ba? Men audan äkımdıgınen Orynbaimyn ǧoi. Sızge audan äkımınıŋ alǧaşqy tapsyrmasy. Jaqyn künı audanǧa oblystyŋ basşysy kelıp, auyldardy aralaidy. Oblys basşysy bas sūǧatyn mekeme, mekteptı aralaǧanda jüretın joldaǧy közge oǧaş körınetın jerlerdı retke keltırersıŋ. Syrlap, äktep degendei... Tıpten bolmai jatsa tasalap, qorşai salarsyŋ. Alǧaşqy tapsyrma ekenın ūmytpassyŋ, – dep telefon tūtqasyn qoidy.
– Aǧa, jai ma? – degen hatşysyna:
– Ekı künnen keiın oblys basşysy auyldardy aralaityn körınedı. Soǧan daiyndyq jasauymyz kerek. Tüsınesıŋ ǧoi, köşe tazalau, tärtıpke keltıru degendei, – dedı de, esıne bır närse tüsıp, ornynan tūryp «jür» dedı hatşysyna.
Syrtqa şyǧyp özınıŋ jeke kölıgın otaldyrdy da, auyldyŋ kıre berısındegı keşe kele jatqanda özı körgen körıksızdeu körınıske, iesız üige bettedı.
Būlardyŋ kölıgı kelıp toqtaǧanda ekı-üş eşkı ürke jöneldı de, qyzyl ala siyr basyn marǧau būryp, küiıs qaitaryp tūra berdı.
Keŋ aula. Ara-tūra şyqqan pışen süirıgı bolmasa, köbısı aram şöp. Törde bırkezdergı eŋselı üidıŋ ūlym-jūlym qaŋqasy ǧana tūr. Terezelerı üŋıreiıp, qalqiǧan qabyrǧalary men qalbiǧan peştıŋ mūrjalary tym süreŋsız körınedı.
Aram şöpter ortasynda teŋ bolyp tüiılgen kiız üidıŋ jabulary men synǧan uyqtardyŋ üstınde künge küiıp qaŋsyǧan qara şaŋyraq jatyr.
Myna körınıs Älımnıŋ köŋılın qūlazytyp jıberdı. Avtokölık ışıne jaiǧasqan soŋ otaldyrmai bıraz otyrdy. Izıne erıp osyny körgen hatşysy da ündemedı. Sälden keiın:
– Būl kımnıŋ üiı, bılesıŋ be? – dedı.
Hatşysy:
– Kezınde sovhoz direktorynyŋ üiı bolǧan dep atam aityp otyratyn, – dedı.
– Ataŋ bar ma? – dep sūrauyn sūrasa da yǧaisyzdanyp hatşysyna qarady.
– Bar, audan äkımı sızdı auylǧa tanystyrǧanda söz söilep, bata bergen qariia, – dedı.
– Onda aqsaqalǧa sälem bereiın, – dep köŋıldı tıl qatqan Älım iyǧynan bır zıl tüskendei jeŋıldep sala berdı.
* * *
– İä, şyraǧym, qyzmetıŋdı ülkenge sälem beruden bastauyŋ, auyldyŋ süreŋsız jailaryna köŋıl böluıŋ ūnap otyr. Bıreulerdıŋ atyn atap, tüsın tüstemei-aq qoiaiyn. Ol jai auyldyŋ kärı-jasyna aian bolǧanmen, auyzǧa ala bermeitın edık. Qolqa salǧan ekensıŋ aitaiyn.
Syrttan kelgen bır azamat sovhozda direktor boldy. Sol zamandaǧy talap pa, älde qanynda bar ma qataldau edı. Qyzmetın de jaqsy bastady. Bıraq tübıne örkökırektıgı jettı-au dep oilaimyn. Özın qarapaiym jūmysşydan ünemı joǧary sanap jüretın. Auylda jalǧyz basty kempırdıŋ traktorşy jalǧyz ūly boldy. Közı qaraqty, zerek, bılımge qūştar-tyn. Mekteptı ozat oquşynyŋ bırı bolyp bıtırgenmen qoly qysqalyqtan oquǧa bara almady. SPTU-dan traktorşy mamandyǧyn alyp, auylda anasynyŋ janynda qaldy. Audandyq gazetke maqala jazatyny, öleŋ şyǧaratyny bar, kelıstı azamat bolyp östı. «El maqtaǧan jıgıttı qyz jaqtaǧan», – degen emes pe, auyldyŋ köp boijetkenderı jaqsy jıgıttı maqtap jürdı. Sonyŋ bırı direktordyŋ qyzy. Özı de ajarly edı. Onyŋ üstıne ülde men büldege oranǧasyn tıpten ädemılenıp kettı. Aiadai auyl kelın-kepşık, äielder tügılı bızdıŋ qūlaǧymyzǧa deiın «traktorşy jıgıt pen direktordyŋ qyzynyŋ ara jaqyndyǧy bar eken, jarasyp-aq jür», – degen söz jetıp jürdı.
Qyz Almatyda oquda jürgenmen hattary üzılmei, kelse ekeuınıŋ jūptary jazylmai jürgenı direktorǧa ūnamady. Qysqasy, qaidaǧy bır jetım traktorşyǧa kümıs qasyqtai qyzyn bergısı kelmedı. Onyŋ üstıne qasqa bala sovhozdaǧy keibır keleŋsız jaǧdaidy gazetke jazyp, direktorǧa audan basşysy eskertu berıptı, – dep te estıdık. Sodan esebın tauyp ol baiǧūstan traktoryn tartyp alyp, otardyŋ soŋyna salyp, qoişyny kuä qylyp, joǧalǧan tölderdı «ūrlady» dep sottatyp jıberdı.
Sauatty bala ǧoi, alty jyl temır tordyŋ arǧy jaǧynda otyrsa da, ızdenıp bır jarym jylda bosatylǧanymen ökpe auyruyna şaldyǧyp keldı. Söitıp jürgende auyl taǧy dürlıktı. «Direktordyŋ qyzy traktorşy jıgıtten ekı qabat eken», – dep. Sözdıŋ qysqasy, baiǧūs balaǧa qara aspannyŋ qara būlty qaita üiırıldı. Qatygez äke qyzynyŋ «traktorşy jıgıttı jaqsy köretının, bas qosqysy keletının, bar jaǧdai öz erıkterımen bolǧanyn eŋırep aitsa da emırenbegen äke, jalǧan qūjattar jasap, jazyqsyz jandy «qyzdy zorlady», – dep abaqtyǧa qaita qamatty.
Älı esımde, baiǧūs ana auyldaǧy aqsaqaldarǧa, auyl sovet predsedatelıne, käsıpodaq komitetınıŋ töraǧasyna jalyndy. «Menı alyp baryp, keşırım alyp berıŋder, qara ormanymdy, menıŋ özımdı kepılge alsa da balamdy endı sottatpasyn, olai bolsa endı körmeitınımdı ışım sezedı», – dep eŋıregende etegı toldy. Sabazdar-ai, bıreuı tyrp etpedı-au. Sodan mektep direktory, ol kezde jai kürışşımın men jıgıttıŋ anasyn ertıp jaŋaǧy sen körgen üige bardyq. Keŋ aulaǧa alty qanat aq üidı tıgıp, ışın jiHazdap-aq tastaǧan eken, törınde qoltyǧynda qūs jastyq direktor qisaiyp jatyr. Bızge alaryp bır qarady. Şai qūiyp otyrǧan äielı:
– Joǧarylatyŋyzdar, törletıŋızder, – dep ornynan tūra berıp edı, direktor:
– Otyr şoşaŋdamai, menıŋ törıme şyǧatyn osylar ma? Sözderıŋdı şyǧyndamai-aq qoiyŋdar... Esık anau, – dedı dauysyn köterıp, qolyn şoltaŋdatyp.
Sonda baiǧūs ana:
– Äi, közıŋdı şel qaptaiyn degen eken... Jalǧyzym üşın aldyŋda tızerlep keşırım sūraiyn dep kelıp edım. Alla endı senıŋ aldyŋda tızemdı büktırmesın. Jalǧyzdy bır Allaǧa tapsyrdym. Bızdı ylaiyq körmegen törıŋe adam şyqpasyn, ordaly jylan jatsyn, aulaŋdy aram şöp bassyn. Bala-şaǧaŋnan aulaq, – dep ekı alaqanymen betın syipady. Jüzı qara sūrlanyp, şüŋırek közderı ot şaşyp tūr eken. «Qarǧysynyŋ türın!...» – dep kekesınmen myrs etken direktorǧa jonymyzdy berıp syrtqa bettedık.
Traktorşy jıgıt bır jarym ai abaqtyda jatyp, «zorlady» degen qaǧazǧa qyzdyŋ özı qol qoimaǧasyn sottalmai qaldy. Bıraq anasy ony köre almai, jüregıne tüsken salmaqty kötere almai köz jūmǧan edı. Al qyzdy äkesı Qaraqalpaqstanǧa äielı ölgen bıreuge erıksız berıp jıberıptı.
Köldeneŋnen kelgen dünie közge tüspei tūra ma, köp ūzamai direktorymyz da, ıstı bolyp, sol jaqta bıreulerdıŋ qolynan qaza tapty dep estıdık. Janaşyr jan bolmady ma, süiegı elge jetpei qaldy. Būl Allanyŋ qūdıretın qara. Köp ūzamai traktorşy jıgıt pen direktordyŋ äielı bır künde qaitys boldy. Direktordyŋ äielın jerleuge jaqyn tuystarynan basqa adam barmady. Tıptı armiiaǧa baryp, Reseide qalyp qoiǧan balasy da, Qaraqalpaqstandaǧy qyzy da kelmedı. Al traktorşy jıgıttı bükıl auyl bolyp şyǧaryp saldy. Klastastary men auyl jastary tık tūryp qyzmet jasady.
Ötken jyly traktorşy jıgıttıŋ klastastary jiyrma bes jyldan keiın bas qosty. Traktorşy jıgıt pen anasynyŋ beiıtterıne baryp qūran baǧyştady. Aralarynda qasyna traktorşydan ainymaityn bozbalasyn ertken direktordyŋ qyzy da jürdı.
Al, sen körgen üidı aluǧa kelgender üidıŋ ışınde, kiız üidıŋ teŋınde jylandardyŋ örmelegenın körıp jolamai kettı. Qarǧystan boldy ma, kölge jaqyn, adam köp barmaityn üi bolǧasyn solai boldy ma, ol Täŋırge ǧana aian. Keibıreuler direktordyŋ äielın de jylan şaǧyp öltırdı, adamǧa ziiany joq adam edı, jūbaiynyŋ kesırı tidı-au desedı. Bıraq, janyna jaiylǧan maldy jylan şaqty degendı estıgenım joq, – dep qariia sözın aiaqtady.
Qariiamen qoştasyp, «aşynǧan ananyŋ qarǧysy tekke ketpeidı» degen osy eken-au, – dep oilaǧan Älım, «ol jerdı ülken basşy körmeitındei etıp qorşasam ba eken, älde körgen jandarǧa oi salar oryn bolyp tūra berse qaitedı eken?..», – dep kele jatty.
"Adyrna" ūlttyq portaly
