الماتى: دەنساۋلىق پەن مادەنيەت ورتالىعى رەتىندە دامۋ جولىندا  

قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى مادەني جانە سپورت ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى – الماتى قالاسى. 2023 جىلعى دەرەك بويىنشا، الماتى قالاسىندا 100-دەن استام رەسپۋبليكالىق، قالالىق جانە جەكە مەنشىك نىسانىنداعى مادەنيەت ۇيىمدار، ونىڭ ىشىندە 19 تەاتر، 26 مۋزەي، 34 كىتاپحانا، 19 كينوتەاتر، 11 كونتسەرتتىك-دەمالىس ۇيىمدارى، تسيرك، حايۋاناتتار باعى بار. جىل سايىن بۇل سان ارتىپ، دامىپ كەلەدى. الدا الماتى قالاسىن دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى جانە 2030 جىلعا دەيىنگى ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆالار باعدارلاماسىنىڭ جۇزەگە اسۋ بارىسىندا قالادا بىرنەشە مادەني وشاقتاردىڭ پايدا بولۋ كۇتىلۋدە. سونداي-اق، الماتىدا 3 703 سپورت نىسانى، 25 workout الاڭى بار. اكىمدىكتىڭ مالىمەتىنشە، قالادا سالاۋاتتى ءومىر سالتىمەن 13 000-نان استام ادام قامتىلعان. دەگەنمەن، مەگاپوليستىڭ سپورتتىق جانە مادەني ينفراقۇرىلىمى قالاي دامىپ كەلەدى؟ مادەنيەت پەن سپورتتى قالادا دامىتپاق ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟ بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ الماتى قالاسىندا بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ ماقساتىندا بىرنەشە ماڭىزدى قادامدار جاسالدى. بىرىنشىدەن، قالا بيلىگى سپورتقا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋعا كوپ كوڭىل بولۋدە. سوڭعى جىلدارى اشىق سپورت الاڭدارىنىڭ، فۋتبول جانە باسكەتبول الاڭدارىنىڭ سانى ارتىپ، ءتۇرلى اۋدانداردا تۇرعىنداردىڭ تەگىن جاتتىعۋ مۇمكىندىكتەرى جاقساردى. ماسەلەن، "سپورتتىق الماتى" جوباسىن اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل جوبا تۇرعىنداردى سپورتپەن بەلسەندى اينالىسۋعا تارتۋعا باعىتتالعان. جوبا اياسىندا قالا بويىنشا بۇقارالىق جۇگىرۋلەر، ۆەلوجارىستار، اشىق فيتنەس ساباقتارى جانە باسقا دا سپورتتىق ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. سونىمەن قاتار، "الماتى مارافونى" سەكىلدى بۇقارالىق سپورت جارىستارى قاتىسۋشىلاردىڭ سانىن جىل سايىن ارتتىرىپ، حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ وتىر. بۇل مارافون الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن سپورتشىلاردى جيناپ، الماتىنىڭ سپورتتىق قالا رەتىندەگى مارتەبەسىن ارتتىرادى. ودان بولەك، قالادا ءارتۇرلى سپورت تۇرلەرى بويىنشا سەكتسيالار مەن ۇيىرمەلەر جۇمىس ىستەيدى. بالالار مەن جاستاردىڭ سپورتتىق دامۋىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. سپورت مەكتەپتەرى مەن سپورت ورتالىقتارىنىڭ كوپشىلىگىندە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن تەگىن نەمەسە جەڭىلدىكپەن ساباقتار ۇيىمداستىرىلادى. مىسالى، مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ سپورتتىق جارىستارعا قاتىسۋى ولاردىڭ دەنە شىنىقتىرۋ دەڭگەيىن كوتەرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار جاس ۇرپاقتى بەلسەندى ءومىر سالتىنا باۋليدى. الماتىدا بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ ماقساتىندا ۆەلوسيپەد جولدارى جەلىسى كەڭەيتىلۋدە. بۇل ەكولوگيالىق تازا كولىكتىڭ ءتۇرىن قولدانۋ ارقىلى تۇرعىنداردى سپورتپەن اينالىسۋعا ىنتالاندىرادى. "Almaty Bike" ۆەلوشەرينگ جۇيەسى قالا تۇرعىندارىنا قولجەتىمدى ءارى ىڭعايلى كولىك ءتۇرىن ۇسىنىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتايدى. قالا تۇرعىنى تاجيۋرازوۆا ارۋجان الماتىنىڭ سپورتقا بەيىمدىلىگىنە رازى ەكىنىن جانە وسىنداي بار مۇمكىندىكتى پايدالانۋعا ۇمتىلاتىنىن ايتادى. “مەنىڭ الماتىعا كوشىپ كەلگەنىمە 7 جىل بولدى. العاش كەلگەندە كوشەلەردە، ساياباقتاردا تۇراتىن  سپورتتىق الاڭداردى بايقاپ، تاڭ قالعانمىن. سودا كەيىن كۇندە تاڭعى 6-دا تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرىپ، سونداي ورىنداردا جاتتىعۋ جاسايتىن بولدىم. قازىر تاڭەرتەڭ ەرتە بىرگە جاتتىعۋ جاسايتىن ادامدار توبى دا جينالدى. سپورتپەن اينالىسامىن دەگەن ادامعا بۇل تەگىن مۇمكىندىك”، دەيدى ارۋجان. مادەنيەتتى الماتى الماتى قالاسى مادەنيەت سالاسىندا دا بەلسەندى دامۋدا. مادەنيەت ۇيىمدارى مەن مەكەمەلەرىنىڭ كوپتىگى الماتىنى قازاقستاننىڭ مادەني ورتالىعى رەتىندە ەرەكشەلەندىرەدى. الماتىداعى حالىقارالىق كينوفەستيۆالدەر مەن كوركەم ونەر كورمەلەرىن ايتۋعا بولادى. ءار جىل سايىن وتكىزىلەتىن "ەۋرازيا" حالىقارالىق كينوفەستيۆالى قالاعا شەتەلدەن تانىمال كينو ماماندارىن تارتىپ، قازاق كينوسىنىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەدى. بۇل شارا الماتىنىڭ مادەني بەدەلىن ارتتىرىپ، قازاق كينو ونەرىنىڭ تانىمالدىلىعىن جاھاندىق دەڭگەيگە كوتەرەدى. مادەنيەتتى دامىتۋعا ارنالعان تاعى ءبىر جوبا – "الماتى – مادەنيەت قالاسى" باعدارلاماسى. بۇل باعدارلاما مادەني ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ، مادەني نىسانداردى جوندەۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ، سونداي-اق قالاداعى مادەني كورىنىستەردى دامىتۋعا باعىتتالعان. باعدارلاما اياسىندا مۋزىكالىق كونتسەرتتەر، تەاتر قويىلىمدارى، كىتاپ كورمەلەرى جانە باسقا دا مادەني ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. الماتىدا جاستار اراسىندا مادەنيەتتى دامىتۋعا ارنالعان كوپتەگەن شىعارماشىلىق ۇيىرمەلەر مەن ستۋديالار جۇمىس ىستەيدى. بۇل ستۋديالار جاسوسپىرىمدەردى ونەرگە، مۋزىكاعا، بەينەلەۋ ونەرىنە باۋلىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار، الماتى قالاسىندا ۇيىمداستىرىلاتىن "ARTBAT FEST" زاماناۋي ونەر فەستيۆالى قالا تۇرعىندارىنا زاماناۋي ونەر الەمىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل فەستيۆال ونەردى حالىققا جاقىنداتۋ ماقساتىندا قالانىڭ ءتۇرلى اۋداندارىندا ۇيىمداستىرىلىپ، ونەر مەن مادەنيەتتىڭ ماڭىزدىلىعىن ارتتىرادى. بۇقارالىق سپورت پەن مادەنيەتتى دامىتۋدىڭ الەۋمەتتىك اسەرى قانداي؟ الماتى قالاسىنداعى سپورت پەن مادەنيەت سالاسىنداعى بەلسەندى ءىس-شارالار تۇرعىنداردىڭ ءومىر ساپاسىنا وڭ اسەر ەتۋدە. سپورتتىق شارالار ادامداردىڭ فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق دەنساۋلىعىن جاقسارتادى، تۇرعىنداردىڭ بەلسەندىلىگى مەن دەنساۋلىق كورسەتكىشتەرىن ارتتىرادى. بۇقارالىق سپورتقا قاتىسۋ ارقىلى قالا تۇرعىندارى ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ، جاڭا دوستار تاۋىپ، الەۋمەتتىك بايلانىستارىن نىعايتادى. مادەني ءىس-شارالار مەن ونەرگە قول جەتكىزۋ تۇرعىنداردىڭ رۋحاني بايلىعىن ارتتىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن دە كۇشەيتەدى. مادەنيەت ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ جانە قوعامنىڭ رۋحاني دامۋىنا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى پايدا بولادى. مىسالى، الماتى قالاسىنداعى مۋزەيلەر مەن كورمەلەرگە جاسوسپىرىمدەردى تارتۋ ولاردىڭ وتانسۇيگىشتىك سەزىمىن ارتتىرۋعا، تاريحي مۇرالارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.