ادام ساۋداسى – قازىرگى زامانعى ەڭ قاۋىپتى قىلمىستىق ارەكەتتەردىڭ ءبىرى، ول تەك جەكە تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارىن بۇزىپ قانا قويماي، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە دە قاتەر توندىرەدى. ادام ساۋداسىمەن كۇرەسۋدە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن شەكارالىق قىزمەتتەردىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىسى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قازاقستان ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەستە حالىقارالىق تالاپتارعا ساي زاڭنامالىق شارالاردى قابىلداپ، قۇقىق قورعاۋشىلار مەن شەكارا قىزمەتىنىڭ ءتيىمدى ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋعا كۇش سالۋدا.
قازاقستانداعى ادام ساۋداسىنا قارسى زاڭنامالىق نەگىز
قازاقستاندا ادام ساۋداسىمەن كۇرەس ءۇشىن قۇقىقتىق بازا قالىپتاسقان. 2004 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى "ادام ساۋداسى جانە باسقا دا اۋىر قىلمىستارعا قارسى كۇرەس تۋرالى" زاڭ قابىلداپ، 2009 جىلى بۇۇ-نىڭ ادام ساۋداسى تۋرالى "پالەرمو پروتوكولىن" راتيفيكاتسيالادى. بۇل قۇجاتتار ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەستىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن قالاپ، حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس قازاقستاننىڭ مىندەتتەمەلەرىن بەلگىلەدى.
سونداي-اق، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىندە ادام ساۋداسى ءۇشىن قاتاڭ جازالار قاراستىرىلعان. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بۇل زاڭداردى جۇزەگە اسىرۋدا، قىلمىستاردى انىقتاپ، قىلمىسكەرلەردى جاۋاپقا تارتۋدا باستى ءرول اتقارادى. الايدا، ادام ساۋداسىنىڭ كوبىنەسە حالىقارالىق سيپاتتا بولاتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، قۇقىق قورعاۋشىلار مەن شەكارالىق قىزمەتتەردىڭ بىرلەسكەن جۇمىسى اسا ماڭىزدى.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ءرولى
قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ادام ساۋداسىمەن كۇرەسۋگە قاتىستى ماڭىزدى مىندەتتەردى اتقارادى. بۇل مىندەتتەرگە قىلمىستى اشۋ، ونى توقتاتۋ، ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىن قورعاۋ، قىلمىسكەرلەردى ۇستاۋ جانە ولاردى سوتقا تارتۋ كىرەدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسى ءتورت نەگىزگى باعىت بويىنشا جۇرگىزىلەدى:
- قىلمىستىق تەرگەۋ: ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىن قورعاۋ ءۇشىن تەرگەۋ امالدارى قاتاڭ جۇرگىزىلەدى. ادام ساۋداسى قىلمىسىنىڭ بەلگىلەرى كوپ جاعدايدا كۇردەلى، ياعني بۇل قىلمىس بىرنەشە ەلدەر اراسىندا جۇزەگە اساتىندىقتان، قۇقىق قورعاۋشىلار بۇل پروتسەستى حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇيلەستىرەدى.
- قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ دايىندىق دەڭگەيى: قازاقستاندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ادام ساۋداسىنا قارسى ارنايى دايىندىقتان وتكەن مامانداردى دايىندايدى. بۇل ماماندار ادام ساۋداسى مەن باسقا دا ادام قۇقىقتارىنا قاتىستى قىلمىستاردى انىقتاۋ، ولارعا كومەكتەسۋ جانە تەرگەۋ بارىسىندا قاجەتتى داعدىلاردى مەڭگەرەدى.
- قۇرباندارعا كومەك كورسەتۋ: قازاقستاندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قۇربانداردى انىقتاپ، ولاردى رەابيليتاتسيالاۋ ورتالىقتارىنا جىبەرىپ، مەديتسينالىق، پسيحولوگيالىق جانە قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاسادى. بۇل ادامداردىڭ قوعامعا قايتا بەيىمدەلۋىنە ۇلكەن كومەك كورسەتەدى.
- قۇقىقتىق جانە اقپاراتتىق قولداۋ: قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ تاعى ءبىر مىندەتى – ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىنا قۇقىقتىق اقپارات بەرۋ. بۇل ءۇشىن ارنايى كەڭەس بەرۋ قىزمەتتەرى مەن وقۋ باعدارلامالارى ىسكە اسىرىلادى.
شەكارالىق قىزمەتتىڭ ءرولى جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق
ادام ساۋداسىنىڭ كوبىنەسە شەكارا اسىرىپ جاسالاتىن قىلمىس بولعاندىقتان، قازاقستاننىڭ شەكارالىق قىزمەتى بۇل ماسەلەدە شەشۋشى ءرول اتقارادى. قازاقستاننىڭ شەكارا قىزمەتى ادام ساۋداسىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا بىرنەشە ماڭىزدى شارالاردى قابىلداۋدا:
- شەكارالىق باقىلاۋ: شەكارا قىزمەتى ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىن انىقتاۋ ءۇشىن شەكارالىق باقىلاۋدى كۇشەيتتى. بۇل شەكارادان ءوتۋ كەزىندە كۇدىك تۋعىزاتىن ادامداردى تەكسەرۋدى، ارنايى سۇراۋلار مەن ايعاقتار بويىنشا تەرگەۋدى قامتيدى.
- قۇربانداردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ: قازاقستاننىڭ شەكارالىق قىزمەتى شەكارادان ءوتىپ جاتقان ادامداردىڭ اراسىندا ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىن انىقتاۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزەدى. بۇل جۇمىس كەزىندە ادامدارعا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتىلىپ، ولاردى قاۋىپسىز جەرگە ورنالاستىرۋ شارالارى قابىلدانادى.
- قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرلەسكەن ارەكەت: شەكارالىق قىزمەت قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەيدى. وسى ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە ادام ساۋداسىمەن بايلانىستى قىلمىستاردى بولدىرماۋ ءۇشىن ارنايى كۇشتەر جۇمىلدىرىلعان. مىسالى، كەدەن قىزمەتى مەن پوليتسيا اراسىندا تۇراقتى تۇردە اقپارات الماسۋ جۇرگىزىلەدى، بۇل قىلمىستاردى الدىن الا بولجاۋعا جانە ولاردى ۋاقىتىندا توقتاتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزى
ادام ساۋداسى حالىقارالىق سيپاتقا يە بولعاندىقتان، قازاقستان حالىقارالىق ۇيىمدارمەن جانە كورشى مەملەكەتتەردىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بەلسەندى تۇردە ىنتىماقتاسۋدا. قازاقستاننىڭ شەكارا قىزمەتى مەن پوليتسياسى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ ءۇشىن بىرقاتار كەلىسىمدەر مەن باستامالار قابىلدادى.
- ەۋروپالىق وداقپەن جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىق: قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ادام ساۋداسىمەن كۇرەس بويىنشا ەۋروپالىق وداق پەن ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن سەرىكتەستىگىن كۇشەيتۋ ارقىلى بۇل قىلمىستىڭ الدىن الۋ مەن تەرگەۋدە بىرلەسكەن جۇمىستار جۇرگىزۋدە. مىسالى، ەۋروپالىق وداقتىڭ قۇقىق قورعاۋ اگەنتتىگى (Europol) جانە ورتالىق ازياداعى ارنايى قاۋىپسىزدىك قۇرىلىمدارى اراسىنداعى اقپارات الماسۋ مەن تاجىريبە ءبولىسۋ ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەستى جەدەلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
- بۇۇ مەن حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋشى ۇيىمدار: قازاقستان ادام ساۋداسىمەن كۇرەسكە باعىتتالعان حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋشى ۇيىمدارمەن دە تىعىز بايلانىستا. حالىقارالىق كوشى-قون ۇيىمى (IOM)مەن بۇۇ-نىڭ ناركوتيكتەر مەن قىلمىس ماسەلەلەرى جونىندەگى باسقارماسى (UNODC) ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارىنا كومەك كورسەتۋ، زاڭنامالىق وزگەرىستەر ەنگىزۋ جانە اقپارات الماسۋدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا بىرقاتار جوبالاردى ىسكە اسىرۋدا.
قازاقستانداعى ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس — بۇل كەشەندى جۇيەنى قاجەت ەتەتىن كۇردەلى پروتسەسس. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن شەكارا قىزمەتى اراسىنداعى ۇيلەسىمدى جۇمىس ادام ساۋداسىنىڭ الدىن الۋ مەن قۇرباندارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن شەشۋشى مانگە يە. وسى سالاداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق پەن تاجىريبە الماسۋ قىلمىسقا قارسى تۇرۋدى كۇشەيتەدى.
دەگەنمەن، قازاقستاندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ الەۋەتى مەن شەكارا قىزمەتىنىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن حالىقارالىق تاجىريبەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، زاڭنامالىق شارالاردى، تەحنيكالىق قۇرالداردى جانە كادرلاردى دامىتۋ ماڭىزدى. الەمدەگى ادام ساۋداسىنىڭ گلوبالدى سيپاتىن ەسكەرسەك، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىقپەن ىنتىماقتاستىعىن ارتتىرۋ دا ماڭىزدى باعىت بولىپ قالا بەرەدى.
