قارجىلىق ساۋاتتىلىق – قازىرگى قوعامنىڭ تۇراقتى دامۋى مەن ءاربىر ازاماتتىڭ جەكە ءال-اۋقاتىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى. بۇگىنگى تاڭدا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ بىردەن-ءبىر نەگىزى رەتىندە قارجىلىق بىلىمگە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. بۇل تەك جەكە قارجىنى ءتيىمدى باسقارۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، قوعامداعى ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق پەن ءوسىمنىڭ ماڭىزدى شارتى.
وسى ورايدا ءبىز قارجىلىق ساۋاتتىلىق سالاسىنداعى ساراپشى، تاجىريبەلى مامان مادينا شەڭگەلباي حانىممەن، قارجىلىق ءبىلىمنىڭ قوعامداعى ءرولىن تالقىلايتىن بولامىز. ونىڭ كومەگىمەن قازاقستاندىقتاردىڭ قارجىعا دەگەن كوزقاراسىن جاقسارتۋدىڭ جولدارىنا ءۇڭىلىپ، قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋدىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق ماڭىزىن اشاتىن بولامىز.
- مادينا حانىم، قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ قازىرگى قوعام ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ؟
- بۇگىنگى تاڭدا قارجىلىق ساۋاتتى ارتتىرۋ وتە ماڭىزدى. ويتكەنى، قوعام الۋ-بەرۋ، الىپ ساتۋ ۇردىسىندە ءجۇر. اقشاڭ بولماسا، سەنىڭ فيزيولوگيالىق قاجەتىڭ وتەلمەيدى. ال سول اقشانى تابۋ جانە ورىندى جۇمساۋ – وسى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى. شىنى كەرەك، قازىر قوعام ءۇشىن قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ، قارجىلىق ءبىلىم الۋ ماڭىزدى. بىراق، ادامدار وعان دايىن ەمەس، قارجىلىق ماسەلەسى بولسا دا ءوز ىشىندە قۇپيا ساقتاپ، جۇرە بەرەدى. “جىلقى الاسى سىرتىندا، ادام الاسى ىشىندە” دەمەكشى ادامدار قارجىلىق ماسەلەسىن ءوز ىشىندە ساقتاپ، قورقىپ قانا ءومىر ءسۇرىپ ءجۇر.
- قالاي ويلايسىز، ادەتتە، ادامداردىڭ قارجىلىق قاتەلىكتەرى نەدەن باستالادى؟ قالاي الدىن الۋعا بولادى؟
- قارجىلىق قاتە اقشانى دۇرىس جۇمساماۋدان شىعادى. ءبىز اقشانى دۇرىس جوسپارلاي بىلسەك، سول جوسپارعا اقشا باعىنادى. ءيا، كەي كەزدە ارتىق شىعىندار بولۋى مۇمكىن. ءسىز جوسپارلاماعان جاعداياتتار ورىن الادى. سوندا دا ءبىر ايعا اقشاڭىزدى جوسپارلاپ قويساڭىز، 80% سول جوسپاردى ورىنداعان بولاسىز. قارجىلىق جوسپار دەگەنىمىز – ساعان تۇسكەن اقشانىڭ جۇمسالۋ جەرىن انىقتاۋ، شىعىندارىڭىزعا اقشا ءبولۋ. سول اقشانى بولگەن كەزدە ءسىزدىڭ اقشاڭىز ورىندى جۇمسالادى.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازاقستانداعى قارجىلىق ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي قادامدار جاساۋ قاجەت دەپ سانايسىز؟
- ەڭ الدىمەن ادامدار ءوز تۇسكەن اقشاسىن ەسەپتەي بىلسە دەيمىن. ەكىنشىدەن، قارىز جۇيەسىن ءتۇسىنۋ. قارىز العان ۋاقىتتا، قانشا پايىزدىق مولشەرلەمە بار، سونى انىقتاپ العان ءجون. قارىز الاتىن كەزدە ءوز تابىسىڭىزدى وتىرىك كورسەتپەي، شىنايى بولۋ. اي سايىن قارىزدىڭ سۋمماسىن تولەي الاتىن شاماڭىزدى انىقتاعان ءجون. ءۇشىنشى قادام، قارجىلىق ساۋاتىڭدى ارتتىراتىن ءبىلىم الۋ. اقشانى جيناپ ۇيرەنۋ، ينۆەستيتسيا تۋرالى ءبىلىم الۋ ماڭىزدى.
- ال جاستارعا قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ۇيرەتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ادىستەرى قانداي دەپ ويلايسىز؟
- جاستارعا قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ۇيرەنۋ ءۇشىن الدىمەن «قاجەت» پەن «قالاۋ» دەگەن تۇسىنىكتەردى ۇيرەنۋ قاجەت. قازىر جاستار «قالاۋ» دەپ ءبارىن الا بەرەدى. ال، ول كوپ جاعدايدا ونىڭ ءتىپتى قاجەتىنە دە جاراماي قالادى. جاستار ءۇشىن باستى قاعيدا «قاجەتتىلىكتەردى» الۋ. كەيىن ۋاقىت وتە قالاۋلاردى الۋعا مۇمكىندىك بولادى. قاجەتتىلىك – ءسىز ءۇشىن ماڭىزدى، پايدالانۋعا جارامدى، باعاسى قولايلى، 1 ايدان كەيىن نەمەسە 6 ايدان كەيىن ءبىر جەردە بوس جاتپايتىن ءتيىمدى قۇرال، زات.
- مادينا حانىم سۇحباتقا كەلىسكەنىڭىزگە راقمەت!
شىنىندا، قازىر قارجىلىق ساۋاتتىلىق قوعامداعى وزەكتى ماسەلە قاتارىنا جاتادى. ەلىمىزدە ءوز نەسيەسىن تولەي الماي وتىرعانداردىڭ سانى 2018 جىلى 1 ميلليون 102 مىڭ نان اساتىن بولسا، 2022 جىلى 6,5 ميلليون ادامعا كوبەيگەن. جالپى سوما بۇگىنگى تاڭدا 38,5 تريلليون تەڭگەنى قۇرايدى.
قارجىلىق ساۋاتتىلىق – بۇل ءومىردىڭ ءاربىر سالاسىندا ساتتىلىككە جەتۋدىڭ كىلتى. مادينا حانىم ايتقانداي، اقشانى دۇرىس جوسپارلاۋ مەن ءتيىمدى پايدالانۋ داعدىلارى ادامنىڭ وزىنە سەنىمدىلىگىن ارتتىرىپ، قارجىلىق ەركىندىككە جەتەلەيدى. ادامدار قارجىلىق ماسەلەلەردى شەشۋدە اشىق بولىپ، تابىس پەن شىعىندارىن دۇرىس باسقارسا، كوپتەگەن قاتەلىكتەردەن قۇتىلا الادى.
ەڭ باستىسى، قارجىلىق ءبىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنىپ، ونى كۇندەلىكتى ومىردە قولدانۋ – تۇراقتى جانە سانالى قارجىلىق شەشىمدەر قابىلداۋدىڭ نەگىزى. قوعامدا قارجىلىق ساۋاتتىلىقتىڭ دەڭگەيى كوتەرىلگەن سايىن، ادامدار وزدەرىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتا الادى جانە ەكونوميكالىق تۇراقتىلىققا قول جەتكىزۋگە ۇلەس قوسادى.
ۇقساس جاڭالىقتار
