"تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان"

5769
Adyrna.kz Telegram

الماتى قالاسى، الاتاۋ اۋدانى №180 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ 10-سىنىپ وقۋشىسى ارۋجان ابساتار جايلى ەستۋىڭىز بار ما؟ كۇنى كەشە عانا «قوبىلاندى باتىر» جىرىن جاتقا ايتۋدان «Qazaq Epos» رەسپۋبليكالىق اعارتۋ جوباسى «تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان» بايقاۋىنىڭ قالالىق كەزەڭىنە قاتىسىپ، جىرشى-ساڭلاقتاردىڭ ىشىنەن سۋىرىلا العا شىعىپ، ەكىنشى ورىندى يەلەندى. جوباعا الماتى قالاسىنان 1300-گە جۋىق وقۋشى قاتىسىپ، اۋداندىق كەزەڭدە جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپارلار ىرىكتەلىنىپ، قالالىق كەزەڭگە ءار اۋداننان 3 وقۋشى جولداما الدى.  وزا شاپقان كىل جۇيرىكتەردىڭ ىشىندە ارۋجاننىڭ جەتىسىتىگىنە جەكە توقتالىپ، وقىرماندارمەن ءبولىسۋ ءۇشىن، الدىمەن، وزىمەن تىلدەستىم:

–ارۋجان، جۇلدەلى ورىنىڭ قۇتتى بولسىن! سايىس قالاي ءوتتى؟ «تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان» بايقاۋىنا وتكەن جىلى دا قاتىسىپ، توپ جارعان ەدىڭ. وسى جىلى بايقاۋ قيىن بولدى ما؟ مىقتى قاتىسۋشىلار كوپ بولعان شىعار؟

ء–يا، كوپ-كوپ راقمەت! بىلتىر دا بايقاۋعا قاتىسىپ، جەڭىمپاز اتانىپ ەدىم. وسى جىلى دا سايىس جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. قارسىلاستارىم دا جاقسى دايىندالعانى كورىنىپ-اق تۇر. باسەگەگە تولى، تارتىستى ءارى كۇردەلى بولدى. بىلتىرعى جارىسقا قاراعاندا بۇل جولى جارىس ازداپ وزگەشە ءوتتى، مىسالى، وتكەن جىلعى جارىستا ءبىز ەسسە جازىپ، قازاق  ادەبيەتى ءپانى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن بولساق، ال وسى جولى تەك قانا كونەرگەن سوزدەردىڭ ءمان-ماعىناسىن اشىپ، جىردى مۇدىرمەي ايتىپ شىقتىق. جارىس بىلتىرعىدان قاراعاندا وتە كۇردەلى بولدى، جىردى جاتتاپ الىپ ونى ناقىشىنا كەلتىرىپ ايتۋدىڭ ءوزى دە وڭاي دۇنيە ەمەس. قالالىق كەزەڭدە جارىس ءۇش تۋردان تۇردى: ءبىرىنشى كەزەڭدە جىردى توقتاماي، قاتەلەسپەي ايتتىپ شىعۋىمىز قاجەت بولدى، ياعني ءادىل-قازىلار القاسى جىردىڭ كەز-كەلگەن بەتىنەن سۇراق قويادى، ال ءبىز جىردى جالعاستىرىپ كەتۋىمىز قاجەت. ال ەكىنشى كەزەڭدە  جەرەبە تارتۋ ارقىلى بيلەتتەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەردىك. ءۇشىنشى كەزەڭدە جىر ىشىندەگى كونەرگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن دۇرىس اشا ءبىلىپ، جىردى قايتادان ورىنداپ شىقتىق. 

بايقاۋدىڭ ەڭ باستى تالابى بويىنشا 132 بەتتەن تۇراتىن «قوبىلاندى باتىر» جىرىن جاتتاۋ قاجەت بولدى. وسىنشاما كوپ اقپاراتتى جاتتاۋدا قينالدىڭ با؟ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىڭدى جاقسارتۋ ءۇشىن ارنايى جاتتىعۋ جاساپ، نە بولماسا جاقسى تاماقتانۋعا كوڭىل ءبولدىڭ بە؟   

–ەستە ساقتاۋ قابىلەتىمدى جاقسارتۋ ءۇشىن وزىمە اسا ەرەكشە قاراعان جوقپىن، شوكولاد، گرەك جاڭعاعىن ت.ب. تاعمداردى دا تۇتىنعان ەمەسپىن. مەنىڭ ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىمنىڭ دامۋىنا ولاردىڭ اسەرى جوق، بۇل بويىما بەرىلگەن دارىندىلىق دەپ سانايمىن، مەنىڭ ارعى اتام جىرشى، ايتىسكەر بولعان. بالكىم سول كىسىدەن بەرىلگەن قاسيەت. 

–بايقاۋعا قاتىسۋداعى ماقساتىڭ قانداي ەدى؟ وقۋشىلاردىڭ تالايى بايگەگە تىگىلگەن قوماقتى قارجىعا قىزىققانى راس. بايقاۋعا ۇزاق ۋاقىت دايىندالعان ەكەنسىڭ. دايىندىق بارىسىڭدا نەنى ەسكەرگەن ءجون؟ جىردى مۇدىرمەي جاتتاۋ ءۇشىن قاتىسۋشى قانداي بولۋى قاجەت؟

ارينە، بايقاۋعا قوماقتى اقشا تىگىلدى. بىراق، بۇل جەردەگى ماقساتىم اقشا ەمەس، جاستارعا  دا ايتارىم، ەگەر جارىسقا اقشا ءۇشىن قاتىسقالى جاتساڭدار، جەڭىستەن مۇلدەم ۇمىتتەنبەي-اق قويىڭدار. دايىندىق بارىسىڭدا نەنى ەسەكرۋ قاجەت؟ بىرىنشىدەن، جىردى تولىعىمەن جاتتاۋ كەرەك، قايتا-قايتا قايتالاپ وتىرماسا، تەز ۇمىتىلادى. ەسكەرەرلىك جايت، جىردى جاتتاۋ كەزىندە «قاي جەردەن قاتەلەسىپ كەتتىم، قاي جەردە ءمۇدىردىم؟» دەپ ءوزىڭدى باقىلاپ وتىرۋ مىڭىزدى، جىردىڭ ءاربىر سوزىنە ءمان بەرىپ، دۇرىس جاتتاۋدى قالت جىبەرمەۋ كەرەك. كەيبىر قاتىسۋشىلار جىرداعى جولدار مەن سوزدەردىڭ ورىندارىن  اۋىستىرىپ قولدانىپ جاتتى، ءبىر جولىن ايتىپ كەلە جاتىپ، مۇلدە باسقا بەتكە اۋىسىپ جاتتى. ەگەر بارىنە مۇقيات قاراساق، مۇنداي كەمشىلىكتەرگە جول بەرمەيمىز.

بۇل سايىس جايلى ەستىگەنىمدە، سايىسقا قاتىسۋعا بىردەن قارسى بولدىم. سەبەبى، وتكەن جىلى دا قاتىستىم، قايتادان قاتىسقىم كەلمەدى. بىراق، اتا-انام مەن تالىمگەرىم تاعى دا باق سىناپ، قاتىسىپ كورۋىمدى سۇرادى، ونىڭ ۇستىنە بايقاۋدىڭ رەسپۋبليكالىق كەزەڭى بولاتىنىن ايتىپ، اۋقىمى كەڭەيگەنىن ەسكەرتتى. سوندىقتان بايقاۋعا قاتىسىپ، رەسپۋبليكالىق كەزەڭگە ءوتۋدى ماقسات ەتتىم. جىر جاتتاۋعا قاتتى قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ، قۇشتارلانا ءتۇستىم، رەسپۋبليكاعا وتەم دەگەن ماقساتىما جەتۋ ءۇشىن  جاتسام-تۇرسام جىردى قايتالادىم. 

–كۇنىنە قانشا بەت جاتتاي الاسىڭ؟ دايىندىق كەزىندە قالاي جاتتادىڭ؟ جىرداعى تاريحي سوزدەر مەن كونەرگەن سوزدەردى ەستە ساقتاۋ قيىن بولمادى ما؟

–«الپامىس» باتىر جىرىن كۇنىنە ءۇش بەتتەن، «قوبىلاندى باتىر» جىرىن كۇنىنە ءتورت بەتتەن جاتتاپ، ەكى جىردى  دا ءبىر ايدىڭ كولەمىندە ءبىتىردىم. ءبىر جىردى تولىعىمەن جاتتاعان وقۋشى وزگە ۇساق-تۇيەكتەر وعان تۇك ەمەس، ەش قينالمادىم.

بىلتىر «الپامىس باتىر» جىرىن تولىق جاتتادىڭ، ءتىپتى ورىنداۋىڭ دا، ديكتسياڭ دا، ميميكاڭ مەن ورىنداۋ شەبەرلىگىڭ بارلعى دا وزىڭە جاراسىمدى، تىڭداۋشىنى وزىڭە باۋراپ الاتىن ەرەكشە قاسيەتىڭ بار. ءدال قازىر الپامىس باتىر جىرىنىڭ كەز-كەلگەن جەرىنەن سۇراسام، جاۋاپ بەرە الاسىڭ با؟

وكىنىشكە وراي، ءدال قازىر ايتا المايمىن، سەبەبى «قوبىلاندى باتىر» جىرىن جاتتاۋ كەزىندە «الپامىس باتىر» جىرىن ەسىمنەن شىعارىپ، وسى جىلعى سايىسقا كوپ كوڭىل ءبولدىم. كەلەشەكتە ەكى جىردى دا جوعارى دەڭگەيدە ورىنداۋعا تىرىساتىن بولامىن، قانشاما دايىندىقتان سوڭ ۇمىتىپ كەتسەم ۋاقىتىم زايا كەتپەي مە؟ وسى دەڭگەيىمنەن تومەندەمەي، ارى-قاراي دا جاتتىعا بەرەمىن. 

–جارىسقا دايىندالۋ سەنىڭ ساباق وقۋىڭا كەدەرگى كەلتىرمەدى مە؟ بارىنە دە قالاي ۇلگەردىڭ؟

–ەكى جىر جاتتاۋ سايىسىنا دا قاتىستىم، ەكەۋىنە دە ۇلگەرە الدىم. ءتىپتى ساباق ۇستىندە دە جىردى وقىپ قايتالاپ وتىردىم، ساباقتان قاتىسپاي، مەكتەپكە كەلمەي قالۋ دەگەن مەنىڭ جانىما جات نارسە، ەگەر دە ادام بالاسى شىنايى نيەتتەنسە، بارلىعىنا دا ۇلگەرۋگە بولادى.

–بىلۋىمشە، جىر جاتتاۋ سايىستارىنان  وزگە دە بايقاۋلارعا قاتىسقان ەكەنسىڭ...

– مەن ولەڭ وقۋدى بالالىق شاعىمنان بەرى ۇناتاتىنمىن، ال ناعىز دودالارعا قاتىسۋدى بەسىنشى سىنىپتان باستادىم. ەڭ العاش «اباي» وقۋلارىنا وتىز ەكى ولەڭمەن قاتىستىم، ول ۋاقىتتا مەنىڭ ولەڭ جاتتاۋ دەيگەيىم وتە تومەن ەدى، ءتىپتى 20-30 شاقتى ولەڭدى جاتتاۋ مەن ءۇشىن اۋىر بولدى، مەن جوعارى جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنىپ، بىرنەشە ساتىدان ءوتتىم. التىنشى سىنىپتا 102 ولەڭگە جەتكىزىپ، ەكىنشى ورىن يەلەندىم، جەتىنشى سىنىپتا 164 ولەڭ مەن 5 قارا ءسوز، ابايدىڭ ەكى پوەماسىن، شاكارىمنىڭ 70 ولەڭىن جاتتادىم، اۋداندىق، قالالىق جارىستاردان I-ورىن الىپ، رەسپۋبليكالىق كەزەڭگە جولداما الدىم، سەگىزىنشى سىنىپتا وقىعان ساتىمدە دايىندىعىمدى ارتتىرا ءتۇسىپ، 250 ولەڭ، 2 پوەما، 20 قارا ءسوز جاتتادىم. وسى كۇنگە دەيىن كوپتەگەن وليمپيادالار مەن بايقاۋلارعا ۇزبەي قاتىسىپ تۇردىم. «اباي-شاكارىم» وقۋلارىنىڭ اۋداندىق، قالالىق بايقاۋلارىنىڭ باس جۇلدە يەگەرىمىن، سەمەيدە وتكەن 18-ءشى رەسپۋبليكالىق «اباي-شاكارىم» وقۋلارىنىڭ جۇلدەگەرىمىن.  «شاكارىم» وقۋلارىنىڭ اۋداندىق، قالالىق بايقاۋلارىنىڭ باس جۇلدە يەگەرىمىن، ق.بىتىباەۆا اتىنداعى قالالىق قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى وليپياداسىنىڭ II-ورىن، رەسپۋبليكالىق كەزەڭىندە III-ورىن يەلەندىم. سونىمەن قاتار، «ءىلياس» وقۋلارىڭا، «مۇقاعالي» وقۋلارىڭا دا قاتىسقانمىن. ءار سايىستا مەنىڭ تاجىريبيەم ارتىپ، ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىمدى دامىتىپ وتىردىم.

–بىرنەشە اي بۇرىن قويىلىم قويۋعا دايىندالىپ جاتىرمىن، ۋاقىتىم بولماي كەتتى دەپ ەدىڭ. اكتەرلىق شەبەرلىگىڭنىڭ بارىن بىلدىك، قاشاننان باستاپ دراماتۋرگياعا قىزۋعىشىلىعىڭ ارتتى؟

«الپامىس باتىر» جىرىن جاتقا وقۋ سايىسىنان جۇلدە العاننان كەيىن مەنىڭ مەكتەبىمە قويىلىم قويۋ جونىندە ۇسىنىس ءتۇستى. «الپامىس باتىر» جىرىن ساحناعا الىپ شىعۋ وسىلايشا ويىمىزعا كەلدى، مەن جىرداعى «الپامىس باتىردىڭ» جارى «گۇلبارشىن» كەيپىن سومدادىم. ماعان ايەل ادامنىڭ، انانىڭ ءرولىن ويناعان قاتتى ۇنايدى، «Bala Art» كومانداسى قۇرىلعان ساتتە، بىرنەشە رولدەردى الىپ شىقتىم. «جەلتوقسانشىلار» قويىلىمىندا قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ اناسىنىڭ ءرولىن، «نايمان-انا» قويىلىمىندا سوقىر انانىڭ ءرولىن سومداپ،  كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىنا بولەندىم. 

ء–وتىنىشىمدى قابىل الىپ، مەنىمەن تىلدەسكەنىڭە العىسىم شەكسىز. كەلەشەكتە  تەك جەڭىس تۇعىرىنان كورىنىپ، جەتىستىكتەرگە جەتۋىڭە تىلەكتەسپىن. ەلىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالىپ، اسقار شىڭداردى باعىندىرا بەر، ارتىمىزدان ەرگەن جاس ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بولىپ، ورگە جۇزە بەر! راقمەت!

سۇحباتتاسقان ايسۇلۋ سەزحان،

اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ 11-سىنىپ وقۋشىسى

 

«قوبىلاندى باتىر» جىرىن جاتقا ايتۋدان «Qazaq Epos» رەسپۋبليكالىق اعارتۋ جوباسى «تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان» بايقاۋىنىڭ قالالىق كەزەڭى، 2019 جىل.

«الپامىس باتىر» جىرىن جاتقا ايتۋدان «تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان» بايقاۋىنىڭ قالالىق كەزەڭى، 2018 جىل.

پىكىرلەر