تاريحتا وركەنيەتتىك وشاقتار پايدا بولادى، جويىلادى، وزگە اتپەن قايتالانادى جانە ت.ت ۇلى وقيعالار ءوتىپ جاتادى...
20 عاسىردا "ۇلى گەرمانيا الەمى" دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باستاۋشىسى ءارى جۇرگىزۋشىسى بولدى... بۇل - نەمىس كلاسسيكالىق فيلوسوفياسىن ومىرگە اكەلگەن ەلدە پايدا بولدى. فيلوسوفيانىڭ "شىرقاۋ شەگىنە جەتتىك" دەگەن وي نەمىس حالقىنىڭ ساناسىن جاۋلاپ الدى. ونىڭ شوعىن "يىسسەزگىش" گيتلەر ۇرلەي جونەلدى: فيلوسوفيا "اريلىك ءناسىل" تەورياسىمەن تولىقتىرىلدى...
ءارى قاراي، ءبارى وڭاي جۇزەگە استى - "جەر بەتىندە "اسىل تۇقىمدى" حالىق قانا ءوز قالاۋىمەن ءومىر سۇرۋگە، بيلىگىن جۇرگىزۋگە قۇقىلى" دەگەن يدەولوگيا ءورىسى دامىدى... وزگە حالىقتار وعان باعىنىشتى بولۋى كەرەك ەدى... ءومىر مۇنداي يدەولوگيانى تەرىستەدى – سوعىس گيتلەر ءۇشىن جەڭىلىسپەن اياقتالدى...
الەمدە ودان وزگە دە "الەمدەر" بار.
سونىڭ ءبىرى - ءاربىر حالىقتىڭ ءوز مادەنيەتى مەن ءداستۇرى، ءتىلى، عىلىم-ءبىلىمى، ۇلتتىق مىنەزى، مەملەكەتتىك سيپاتى. بۇل - بىرىككەن ءارى تۇتاستانعان الەم. ول "الەم" - ءاربىر حالىققا ءتان جانە بۇل الەم يۋنەسكو شارتىندا "ادامزات تاريحىنداعى مادەني قۇندىلىقتار قاتارىندا تۇراتىن" شاعىن، قايتالانباس، فەنومەندى "رۋحاني-مادەني الەمدەر" گالارەياسىن قۇرايدى... ول - يۋنەسكو تاراپىنان قورعالادى.
الايدا، ونداي "ۇلتتىق قۇندىلىقتار" بۇگىنگى ينفورماتسيالىق زاماندا ء"وز شەڭبەرىنەن" شىقپايتىنى ماڭىزدى بولىپ شىقتى. ول - مەملەكەتتەردەگى "ازاماتتىق" ستاتۋسىنا ساي بولۋى كەرەك. ەگەر، بۇل "الەم" وسى شەڭبەردەن اسىپ كەتسە، وندا الەمدە مىندەتتى تۇردە "گيتلەردىڭ جولى" قايتالانادى. سەبەبى، مۇندا دا ءبىر "الەم" ءوزىنىڭ دۇنيە جۇزىندە "ەرەكشە ستاتۋسى" بار ەكەنىن پاش ەتىپ، وسى "ۇستەمدىگىن" بار حالىقتارعا، مەملەكەتتەرگە، ولاردىڭ ازاماتتارىنا تاڭۋعا تىرىسادى. ماسەلەن، ول ء"تىل مايدانى", نە بولماسا، "ۇلتتىق ءداستۇر", بولماسا "ۇلتتىق كيىم" فورماتتارىندا كورىنۋى مۇمكىن... ول ءوزىنىڭ سىرتقى اگرەسسياسىن ءارتۇرلى يدەيالارعا ەندىرىپ جىبەرەدى: "تاريحي وتان", ء"دىني باۋىرلاستىق", "ورتاق سالت-داستۇرلەر" جانە ت.ت.
وسىنداي الماعايىپ زاماندا ءبىز:
- "قازاق الەمى" بار ما؟
- بار بولسا ول قانداي سيپاتتا، نە كۇيدە؟
- بۇل "قازاق الەمىندە" تۇتاستىق بار ما؟
- ونىڭ باستى ەرەكشەلىگىن قالاي تانۋعا بولادى؟
- الەمدە بۇل "كىشى الەم" (قازاق الەمى) قالاي سيپاتتالادى؟
-ونىڭ بولاشاعى قاي باعىتتا: ءوزىن دامىتۋدا ما، الدە، وزگەگە جۇتىلۋدا ما دەپ سۇراۋعا ءماجبۇرمىز.
مىنە، ازداعان شولۋ وسىنداي وتە كۇردەلى سۇراقتار لەگىن تۋىنداتادى ەكەن. ەندى وسىعان ءبىز قالاي جاۋاپ بەرەمىز؟
ءابدىراشيت باكىرۇلى
