Tarıhta órkenıettik oshaqtar paıda bolady, joıylady, ózge atpen qaıtalanady jáne t.t uly oqıǵalar ótip jatady...
20 ǵasyrda "Uly Germanııa álemi" dúnıejúzilik soǵystyń bastaýshysy ári júrgizýshisi boldy... Bul - Nemis klassıkalyq fılosofııasyn ómirge ákelgen elde paıda boldy. Fılosofııanyń "shyrqaý shegine jettik" degen oı nemis halqynyń sanasyn jaýlap aldy. Onyń shoǵyn "ıissezgish" Gıtler úrleı jóneldi: fılosofııa "arıılik násil" teorııasymen tolyqtyryldy...
Ári qaraı, bári ońaı júzege asty - "jer betinde "asyl tuqymdy" halyq qana óz qalaýymen ómir súrýge, bıligin júrgizýge qúqyly" degen ıdeologııa órisi damydy... Ózge halyqtar oǵan baǵynyshty bolýy kerek edi... Ómir mundaı ıdeologııany teristedi – soǵys Gıtler úshin jeńilispen aıaqtaldy...
Álemde odan ózge de "álemder" bar.
Sonyń biri - árbir halyqtyń óz mádenıeti men dástúri, tili, ǵylym-bilimi, ulttyq minezi, memlekettik sıpaty. Bul - birikken ári tutastanǵan Álem. Ol "álem" - árbir halyqqa tán jáne bul álem IýNESKO shartynda "Adamzat tarıhyndaǵy mádenı qundylyqtar qatarynda turatyn" shaǵyn, qaıtalanbas, fenomendi "rýhanı-mádenı álemder" galareıasyn quraıdy... Ol - IýNESKO tarapynan qorǵalady.
Alaıda, ondaı "ulttyq qundylyqtar" búgingi ınformaııalyq zamanda "óz sheńberinen" shyqpaıtyny mańyzdy bolyp shyqty. Ol - memleketterdegi "azamattyq" statýsyna saı bolýy kerek. Eger, bul "álem" osy sheńberden asyp ketse, onda álemde mindetti túrde "gıtlerdiń joly" qaıtalanady. Sebebi, munda da bir "álem" óziniń dúnıe júzinde "erekshe statýsy" bar ekenin pash etip, osy "ústemdigin" bar halyqtarǵa, memleketterge, olardyń azamattaryna tańýǵa tyrysady. Máselen, ol "til maıdany", ne bolmasa, "ulttyq dástúr", bolmasa "ulttyq kıim" formattarynda kórinýi múmkin... Ol óziniń syrtqy agressııasyn ártúrli ıdeıalarǵa endirip jiberedi: "tarıhı Otan", "Dinı baýyrlastyq", "ortaq salt-dástúrler" jáne t.t.
Osyndaı almaǵaıyp zamanda biz:
- "Qazaq álemi" bar ma?
- Bar bolsa ol qandaı sıpatta, ne kúıde?
- Bul "qazaq áleminde" tutastyq bar ma?
- Onyń basty ereksheligin qalaı tanýǵa bolady?
- Álemde bul "kishi álem" (qazaq álemi) qalaı sıpattalady?
-Onyń bolashaǵy qaı baǵytta: ózin damytýda ma, álde, ózgege jutylýda ma dep suraýǵa májbúrmiz.
Mine, azdaǵan sholý osyndaı óte kúrdeli suraqtar legin týyndatady eken. Endi osyǵan biz qalaı jaýap beremiz?
Ábdirashıt Bákiruly