ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ ارداگەرى, ديكتور انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان «قازاقتىڭ بايجانباەۆى» اتتى ەستەلىك كىتاپ جارىققا شىقتى.
الەمگە قازاقتىڭ ءسوز ونەرىن قوڭىر ۇنىمەن تانىتقان انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ ونەگەلى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان بۇل كىتاپتا زامانداستارىنىڭ، شاكىرتتەرىنىڭ جانە بەلگىلى قالامگەرلەردىڭ ەستەلىكتەرى مەن ولەڭ-جىرلارى توپتاستىرىلعان. تۋىندىنىڭ جارىق كورۋىنە «اتامۇرا» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، ۇلت جاناشىرى ءارى مەتسەنات راحىمعالي قۇل-مۇحاممەد قولداۋ بىلدىرگەن. كىتاپتى قۇراستىرۋدا قۇدايبەرگەن تۇرسىن مەن امانجان ەڭسەبايۇلىنىڭ ەڭبەگى زور بولسا، سەرىك قاليەۆ رەداكتورلىق ەتكەن. جيىن بارىسىندا:
«كىتاپتىڭ اتى ماعان ۇناپ وتىر. سوڭعى كەزگە دەيىن ءاناعا تۋرالى ءسوز بولسا، ءبارىمىز قازاق ءتىلىنىڭ ەليتاسى دەپ كەلدىك. سول ەليتانى ءبىز نامازالىمەن بىرگە كورگەنبىز. مەن اسكەري اقپارات وقيمىن. ال بايجانباەۆ بۇكىل حالىقتىڭ، اقىن-جازۋشىلاردىڭ، مىقتى جۋرناليستەردىڭ جازعاندارىن ءوزى وقيتىن»، - دەپ راديو ارداگەرى قۇسمان يگىسىن ءوز ەستەلىگىمەن ءبولىستى.
ۇلتتىق كىتاپحانادا وتكەن تانىستىرىلىم شاراسىندا«قازاق راديولارى» جشس باس ديرەكتورى نۇرتاس سۇلتانۇلى، پروفەسسورلار نامازالى وماشەۆ پەن كەنجەحان ماتىجانوۆ، بەلگىلى عالىمدار يسلام جەمەنەي، كاكەن قامزين، ساعاتبەك مەدەۋبەك جانە باسقا دا زيالى قاۋىم وكىلدەرى ءسوز سويلەدى. كىتاپتىڭ دەمەۋشىسى «قازاقتىڭ بايجانباەۆى» اتتى كىتاپتىڭ قالاي شىققانى تۋرالى ايتىپ بەردى.
«وسى كىتاپقا كەلەتىن بولساق، قالاي دەمەۋشىلىك جاساعانىمدى ايتقىم كەلەدى. قولىمىزدان كەلگەنشە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دەمەپ جۇرەمىز. بىردە ماعان ءبىر باۋىرىمىز ايتتى. «شەشەندىك ونەردى دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن كونكۋرس جاريالاپ جاتىرمىز. سوعان دەمەۋشىلىك بولساڭىز» دەدى. سول جەردە امانجان اعامىزبەن تانىستىم. كەيىننەن ول كىسى «قازاق راديوسى تۋرالى ءبىر كىتاپ شىعارۋ كەرەك. كوپ ادام «شىعارامىز» دەپ ۋادە ەتكەن. كەيىن شىعارماي كەتتى. سوعان قولداۋ ءبىلدىرشى. اتى «قازاقتىڭ بايجانباەۆى» دەدى. قازاق دەگەندە ول كىتاپتى وقيىن دەدىم. ءبىز نەگىزى ەستەلىك كىتاپتى كوپ شىعارمايمىز. ونىڭ ىشىندە ارتىق-كەمى بولادى. اكادەميك قوزىباەۆ، قاسىم قايسەنوۆ، كامال سمايلوۆقا شىعارعانىمىز بار. مەن ەڭ الدىمەن «ۋادە بەرە المايمىن، وقيىن» دەدىم. وقىپ، بۇل كىتاپقا ريزا بولدىم. سەبەبى قازاق راديوسىنىڭ عاسىردان اساتىن تاريحى ءبىز بىلمەيتىن قۇپيالارعا تولى ەكەن. مىسالى, شاكەن ايمانوۆتى وقىرماندار كينو سالاسىنىڭ مايتالمانى دەپ بىلسە، ول كىسى دە وسى ديكتورلىق قىزمەت اتقارعان ەكەن. ونىڭ باسىندا مينا سەيىتوۆا اپامىز دا بولعان. مانشۇك مامەتوۆامەن بىرگە مەديتسينادا وقىعان ەكەن.
انۋاربەك بايجانباەۆ اعامىزدىڭ دا ءومىرى قيلى بولعان. كىتاپتى وقىپ، ودان سايىن جاقسى كورە باستادىم. بۇل كىتاپتى ءبىز شىعارامىز دەدىك. باسىندا قالىڭ كىتاپ بولعان. بىراق مۇمكىندىك بولسا ءبىر ادام تۋرالى وتىز بەتكە دە، ءۇش بەتكە دە جازۋعا بولادى. رەداكتورى سەرىك قاليەۆ دەگەن باۋىرىمىز. وسى جىگىتتەر ماعان ۇسىنىس ايتتى. «الماتىدان سويلەپ تۇرمىز» دەگەندى بىلمەيتىن قازاق جوق شىعار. سول داۋىس، اعامىزدىڭ ءسوزىن ەلەستەتىپ وتىردىق. ءبىز بىلمەيتىن كوپ ادامدار راديودا، وسى سالادا ىستەگەن ەكەن. قازاق راديوسىمەن بىرگە وسكەنبىز. ءبىرىنشى ساۋىق اپايىمىزدىڭ 80 جىلدىعىنا ارناپ كىتاپ شىعاردىق. ال كەيىن 20 ناۋرىز كۇنى «قازاقتىڭ بايجانباەۆى» كىتابىن شىعاردىق. كىتاپتىڭ وقىرماندارى كوپ بولسىن! قازاق راديوسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن»، - دەدى كىتاپقا دەمەۋشى بولعان «اتامۇرا» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى راقىمعالي قۇل-مۇحاممەد.
«بايجانباەۆ كۇنىن ەنگىزۋ كەرەك»
راديو ارداگەرى رۋسلانا قۇدايبەرگەنوۆا قازاق راديوسىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى تۋرالى ايتتى.
«ول كىسىنىڭ ەسىمى ەشقاشان ۇمىتىلماۋى كەرەك. سوندىقتان ءجاي عانا كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىن عانا اتاپ ءوتۋ ەمەس، ءار جىلى 7 مامىر كۇنى، راديو كۇنى، جەڭىس كۇنىنىڭ قارساڭىندا بايجانباەۆ كۇنىن، بايجانباەۆ ساباقتارىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. كەيىنگى ۇرپاق بايجانباەۆتىڭ كىم بولعانىن ءبىلۋ كەرەك. راديونىڭ دارەجەسى قازىر وتە تومەندەپ كەتتى. مەن قاتتى قىنجىلامىن. ويتكەنى، قازاق راديوسىنىڭ ەڭبەگى ۇشان تەڭىز بولعان. ونى ءبىر مەزەتتە ميلليونداعان ادام تىڭداعان، تىڭداپ تا كەلە جاتىر. بىراق ونىڭ ءمانى، ماڭىزى كومەسكەلەنىپ بارا جاتىر. راديو بۇرىن مادەنيەتتىڭ، ونەردىڭ، بارلىق سالانىڭ ۇيىتقىسى بولدى. ءبارى قازاق راديوسىندا توعىساتىن. ءبارىنىڭ داۋسى «التىن قوردا» ساقتاۋلى. راديونى ۇمىتۋعا بولمايدى»، - دەپ ءوز ويىن ءبىلدىردى.
التىن قوردا ساقتالعان ەستەلىكتەر
كەشتى جۇرگىزگەن «قازاق راديوسى» مەن «شالقار» راديوسىنىڭ اعا رەداكتورى باقىت جاعىپارۇلى انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ ءومىر بەلەستەرىنە توقتالىپ ءوتتى. سونداي-اق، تىڭداۋشىلارعا انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ "التىن قوردا" ساقتالعان جاندى داۋىستاعى جازبالارى تىڭداتىلدى. شارا بارىسىندا ءداستۇرلى ءانشى ەركىن شۇكىمان جۇرەكتەردى تەربەگەن اسەم ءان ورىندادى.
تانىستىرىلىم اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان كورمەدە انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىنعان مەدالدارى، كۋالىكتەرى مەن سيرەك فوتوسۋرەتتەرى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلدى.
ودان بولەك، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، ديكتور انۋاربەك بايجانباەۆ تۋرالى كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىندە «التىن قوردان» ارنايى ماتەريالدار قويىلدى. سونىڭ ءبىرى - 1944 جىلى بايجانباەۆتى جۇمىسقا قابىلداعان ومارعازى وسپانوۆتىڭ ءسوزى.
ەتنوگراف باعدات مۇپتەكەقىزى شاراعا قاتىستى ءوز ويىن ءبىلدىرىپ، Facebook پاراقشاسىندا جازبا جاريالادى.
«قازاقتىڭ ۇلتتىق بوياۋىمەن بايتاق دالانى ەرەكشە قوڭىر داۋىسىمەن باۋراپ العان قازاق راديوسىنىڭ ايگىلى ديكتورى، قازاق سسر حالىق ءارتىسى انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ عاسىرلىق تويىنا ارنالىپ جازىلعان "قازاقتىڭ بايجانباەۆى" اتتى كىتاپتا ءوز ەستەلىگىمدى وسىلاي اتاپ ەدىم. ايگىلى ديكتوردىڭ ءدۇبىرلى تويىن ەكى جىل اسىعا كۇتىپ جۇرسەك تە، "اتامۇرا" كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، ۇلت جاناشىرى، مەتسەنات راقىمعالي ابرارۇلى باۋىرىمىزدىڭ دەمەۋشىلىگى ارقاسىندا، قۇدايبەرگەن تۇرسىن، امانجان ەڭسەبايۇلدارى ەكى جىل بۇرىن باستاپ، سەرىك قاليەۆ باۋىرىمىز قوستاعان قالىڭ كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمى الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا ايتۋلى وقيعا بولىپ، دۇرىلدەپ-اق، ءوتتى! استانادان ات ارىتىپ كەلگەن "قازاق راديولارى" جشس-ءنىڭ باس ديرەكتورى نۇرتاس سۇلتانۇلى، عالىمدار: نامازالى وماشەۆ، كەنجەحان ماتىجان، يسلام جەمەنەي، كاكەن قامزين، ساعاتبەك مەدەۋبەك، بولاتبەك تولەپبەرگەن، قىمبات دوسجان، ارداگەرلەر: قۇسمان يگىسىن، رۋسلانا قۇدايبەرگەنوۆا، باقىتجان اتاگەلديەۆ، سارسەنبەك بەكمۇراتۇلى، تەمىرحان مومبەكۇلى، بۇركىت بەكماعانبەت، سايلاۋباي تويلىباەۆ، فاريحان اتاحانوۆا، كەيىنگى بۋىن: باقىت جاعىپار، ەسبولات ەسبولات ايدابوسىن، ارمان اۋباكىر، جارقىن سالەنۇلى، وڭعار قۇرال سەكىلدى ءسوز ونەرىنىڭ "تامىرشىلارى", بەلگىلى عالىمدار، اسەم اۋەندى اۋەلەتكەن ەركىن شۇكىمانداي ونەر قايراتكەرلەرى، الماتىنىڭ ءبىرشاما زيالىسى قاۋمالاعان باسقوسۋ ماعىنالى، ءارى تارتىمدى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعانى اڭعارىلىپ تۇردى. تالاي تارلانداردىڭ، اتتارى الىسقا تاراعان ءىرى تۇلعالاردىڭ تويلارىنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ جۇرگەن اقىن، قازاق راديوسىنداعى قالامى جۇيرىك جۋرناليست باقىت جاعىپار باۋىرىمىزدىڭ "باس-اياعىن تاپ-تۇيناقتاي" ەتىپ، تۇيىندەگەن ءار ءسوزى، بايجانباەۆتىڭ بايسالدى قوڭىر ۇنىمەن كوركەمدەلگەن جوسپارلى دۇنيەسى "قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي", قاتپارلى قالتارىستارى جوق، تەكشەلەنىپ، تۇرلەنىپ، تىڭداۋشىنى دا، ايتارى بار اقىل يەلەرىن دە ءبىر ارناعا توعىستىرا ءبىلدى. ەستەلىكتەر ايتىلدى، ەستە قالاتىن، الدا ەسكەرۋگە تۇرارلىق ەلەۋلى ويلار ورتاعا تاستالدى. جاقسى اكەنىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ارداق تۇتىپ، اسىل مۇراسىن ايالاپ، ۇرپاعىنا ساقتاپ جۇرگەن تۇلپاردىڭ تۇياعى، ارىس اعامىز دا بالالارىن بۇگىنگىدەي ەرەكشە تويعا ەرتە كەلگەنى، ەستەلىكتەر تىڭداتىپ، قۇراننىڭ ىشىندە بولسىن دەگەنى، جاقسى اكەنىڭ ارۋاعىنا دەگەن قۇرمەتىن كورسەتتى. بۇگىندە سوزگە توقتاماي بارا جاتقان، ءسوز قادىرى تومەندەگەن، اركىم وزىنشە ء"سوز جاساپ العان", سويلەۋ مادەنيەتى مەشەۋ تارتقان زاماندا، تۋعان ءتىلىنىڭ تىپتەن ءار ارپىنە، دىبىستالۋىنا جانىن سالا قىزمەت ەتىپ، قازاقتىڭ تاڭ سارىدەن سەرگەك تۇرىپ، كەش باتقانشا قات-قابات شارۋادان شارشاماي، ءتۇن تىنىشتىعىن تىلەگەن قۇلاققا جاعىمدى مايدا قوڭىر داۋىسى تالاي ۇرپاقتى باۋراپ الاتىن قارا ءسوزدىڭ كەمەڭگەرى بايجانباەۆتىڭ ونەگەلى ءومىرى، بۇگىندە ايتىلعان وزەكتى ماسەلەلەر جوعارى جاقتان قوزعاۋ بولسا، الى تالاي جاساي بەرەرى انىق»، - دەپ جۇرەكجاردى لەبىزىن ءبىلدىردى.
«بايجانباەۆ ەسكەرتكىشى»
جيىندا ءسوز سويلەگەن باقىتجان اتاگەلديەۆ بىرنەشە ۇسىنىسىن ايتتى.
«بايجانباەۆتى تانىمايتىن قازاق جوق ەدى. بىراق قازىر سول ءاناعاڭدى تانىمايتىن قازاق كوبەيىپ بارا جاتقانى وكىندىرەدى. شىركىن-اي، جىل سايىن بايجانباەۆ كۇنى اتالىپ وتسە... الماتىنىڭ كورنەكتى ءبىر جەرىنەن قازاقتىڭ رۋحانيياتىنىڭ تۇلعاسى بايجانباەۆقا ۇلكەن ءبىر ەسكەرتكىش قويىلسا دەيمىز. جىل سايىن ەسكەرتكىشتىڭ جانىندا كوركەم ءسوز وقيتىنداردىڭ بايقاۋى ءوتىپ وتىرۋى كەرەك. الماتىدا سەركەباەۆقا ەسكەرتكىش تۇرعىزىلىپ جاتىر. سەركەباەۆ تا بايجانباەۆتىڭ شاكىرتى. مۇقاعالي اعاما قويىلدى. مۇقاعالي اعام دا بايجانباەۆتىڭ شاكىرتى. ۇلىلاردىڭ ۇستازى بولعان كىسىگە ءبىر ۇلكەن ەسكەرتكىش قويۋعا ۇكىمەتتىڭ از قاراجاتى بولىنسە دەگەن وي بار. ال ەندى امانجان ەكەۋمىزدىڭ دە ۇستازىمىز عوي. بىراق مەنى ەفيرگە جەتەكتەپ شىققان ساۋىق اپكەمىز بولدى. قازىر راديونى تىڭداساڭىز دا، تەلەديداردى تىڭداساڭىز دا وسى جۇرگىزۋشى دەيدى. كوبى ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ جاتادى. ۇندەستىك زاڭى دەگەننەن مۇلدەم حابارى جوق. وسىعان قاتىستى وقۋ ورىنداردىندا «سويلەۋ شەبەرلىگى» دەگەن ساباقتى قوسسا بولار ەدى. ونەرگە تاربيەلەيتىن وقۋ ورىندارىندا «ساحنا ءتىلى» دەگەن ساباق بار. ساباق بەرىپ جۇرگەن قازاق ءتىلىنىڭ مايتالمان شەبەرلەرى بار»، - دەدى راديوجۋرناليست.
جينالعاندار ءبىر اۋىزدان «دۇرىس» دەپ، باقىتجان اتاگەلديەۆتىڭ ءسوزىن قولدادى.
ال قالامگەر وڭعار قۇرال Facebook پاراقشاسىندا:
"كىتاپتى قۇراستىرۋعا اتسالىسقان بارلىق ازاماتتارعا زور العىس بىلدىرەمىز. بۇل ەڭبەك بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن باعا جەتپەس مۇرا بولىپ قالارى ءسوزسىز،" – دەپ جازدى.
«قازاقتىڭ بايجانباەۆى» اتتى كىتاپتا بىرقاتار راديو ارداگەرلەرىنىڭ ءسوزى توپتاستىرىلعان. امانجان سەرىكوۆتىڭ «قازاق كوركەمسوز مەكتەبىنىڭ قاس شەبەرى»، ءىليا جاقانوۆتىڭ «سۇڭقارداي ساڭقىلدايتىن بايجانباەۆ!»، قاسىمحان ەرساريننىڭ «الماتىدان سويلەپ تۇرمىز»، قۇسمان يگىسىننىڭ «اناعا»، ودان وزگە زيالى قاۋىمنىڭ انۋاربەك بايجانباەۆ تۋرالى ەستەلىكتەر بەرىلدى.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا»
