قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ايبىنىن ايقىندايتىن بيىلعى اسكەري پارادتىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى بولدى؟ اسكەر تەحنيكا پاركى جاڭاردى ما؟ نە كورسەتىلدى، نە كورسەتىلمەي قالدى؟ نەگە؟
استانادا 7 مامىردا وتان قورعاۋشىلار كۇنىنە وراي جانە جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا بايلانىستى اسكەري پاراد ءوتتى. وندا پرەزيدەنت – باس قولباسشى قاسىم-جومارت توقاەۆ سالتاناتتى تۇردە وتكەن اسكەري پارادتى تۇڭعىش رەت قابىلداپ الدى.
پرەزيدەنت توقاەۆ بۇعان دەيىن دە اسكەري جاتتىعۋلاردا بولعان. ال 2020 جىلى، جەڭىستىڭ 75 جىلدىعىنا جوسپارلانعان اسكەري شەرۋ سول كەزدەگى كوۆيد ىندەتىنە بايلانىستى وتپەي قالعان.
كەشەگى سالتاناتتى پاراد – نۇرسۇلتان نازارباەۆ جوعارى بيلىكتەن كەتكەن سوڭ وتكىزىلگەن تۇڭعىش شەرۋ. 2020 جىلعى پارادتى ۇيىمداستىرۋ كەزىندە نازارباەۆ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ باسشىسى بولاتىن. بۇل مانسابىنان ول 2022 جىلعى قاڭتار وقيعاسى كەزىندە ءبىر-اق تۇندە شەتتەتىلگەن بولاتىن. نازارباەۆ تۇسىندا اسكەري پاراد وتان قورعاۋشىلار كۇنىندە عانا ەمەس، قازاقستان كونستيتۋتسياسى كۇنىندە دە وتكىزىلگەنى بەلگىلى.
بيىلعى سالتاناتتى جيىندا اسكەري تەحنيكا پاركى قانشالىقتى جاڭاردى جانە شەرۋدە سوۆەت ۇكىمەتىنەن قالعان ءارى رەسەيلىك تەحنيكالار قانشالىقتى ءجيى كورىندى، نەمەسە باسقا ەلدەردىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرى بايقالدى ما؟ مامانداردان سۇرادىق.
«ىلگەرىلەۋ بار دەپ باعالاۋعا بولادى»
اسكەري ساراپشى امانگەلدى قۇرمەتۇلى بيىلعى شارانىڭ بۇرىنعى پارادتارمەن سالىستىرعاندا اسا ءبىر ەرەكشەلىگى بولماعانىن ايتادى.
«قارۋ-جاراق قورىمىز بۇرىنعىداي نەگىزى. تەك اۋە قورعانىس كەشەندەرىنەن كەيبىر جاڭا تەحنيكالار بايقادىق. ونىڭ وزىندە رەسەيلىك «بۋك» جانە «تور» زەنيتتىك زىمىران كەشەنى بولدى. سونداي-اق موتواتقىشتار ءبولىمىنىڭ ءبىرشاما جاڭا تەحنيكالارى بار ەكەنى بايقالادى. تۇرىكتەرمەن بىرلەسىپ قۇراستىرعان ءارى قىتاي كومپانياسىنىڭ ۇلەسى بار «Taimas 8x8» دەگەن جاڭا تەحنيكانى كورسەتتى. سونىمەن قاتار موتواتقىشتارعا قاجەت ءارى جاياۋ اسكەردى تاسىمالدايتىن بروندى «Terrex» دەگەن تەحنيكانى بايقادىق. وسىنداي تەحنيكالار تۇرعىسىنان كەلگەندە ىلگەرىلەۋ بار دەپ باعالاۋعا بولاتىن شىعار»، - دەيدى ساراپشى.
ول اسكەري شەرۋدە قايسىبىر تەحنيكالاردىڭ كورسەتىلمەگەنىن دە ايتتى.
«ايتسە دە مەن ءوزىم بۇعان دەيىن بىلەتىن قارۋلى كۇشتەردەگى كەيبىر اسكەري تەحنيكالار كورسەتىلگەن جوق. بالكىم ونى ايداي الەمگە جار سالىپ كورسەتۋ قاجەت تە ەمەس شىعار. ونىڭ ۇستىنە ولاردى پارادقا قاتىستىرۋ قيىنداۋ بولادى. مىسالى، 2018 جىلعى پارادتا قىتايدىڭ «Wing Loong 2» درونىن كورسەتكەن بولاتىن. كەشە ءبىز اتالعان دروندى كورمەدىك. ول ناقتى اسكەري تاپسىرمالاردى ورىنداپ ءجۇرۋى مۇمكىن. مۇنى ءبىر دەتال دەپ قويالىق. ەكىنشىدەن، ترانسۇلتتىق اۆياتسيادا «ەيرباس ا400م» جانە بۇرىننان بار C-295 ۇشاعى ۇشىپ ءوتتى. سونىمەن قاتار جويعىش ۇشاقتاردىڭ ىشىندە سۋ-30سم كوبىرەك كورسەتىلدى. وسى جولى سۋ-24 جانە ميگ-29, 31 ۇشاقتارى بولعان جوق. مەن ونى اتالعان تىكۇشاقتىڭ ەسكىرگەنىمەن بايلانىستىرامىن. قاتەلەسپەسەم، بىلتىر 117 ۇشاق بولشەكتەلىپ، جويىلادى دەگەن شەشىم بولعان»،- دەيدى اسكەري ساراپشى امانگەلدى قۇرمەتۇلى.
«ەلدەگى تىنىشتىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان»
سونداي-اق امانگەلدى قۇرمەتۇلى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پارادتا ايتقان سوزىنە نازار اۋدارتتى.
«پرەزيدەنت جيىندا «بۇگىنگىدەي جاھاندىق ساياساتقا اگرەسسيا مەن قاتىگەزدىكتىڭ جەگى قۇرتى دەندەپ ەنگەن كەزەڭدە سوعىستىڭ قاسىرەتىن ەلىمىزدىڭ بارشا ازاماتىنا ءتۇسىندىرۋ اسا ماڭىزدى. اقيقاتتى تانىماي بەيبىتشىلىكتىڭ قادىرىن ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس» دەدى. بۇل – شىن مانىندە استىن سىزىپ تۇرىپ ايتاتىن دۇنيە. ويتكەنى قازىر الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە سوعىس بولىپ جاتىر. ءبىز بەيبىت ومىردە جۇرگەننەن كەيىن سوعىستىڭ قاسىرەتىن بىلمەيمىز. ال ءبىزدىڭ اعا بۋىن اتالارىمىز ەكىنشى دۇنيەجۇىزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ جانە مايدانعا كومەكتەسۋ كەزىندە ەڭ قيىن كۇندەردى باستان وتكىزگەن. ولار بىزبەن سالىستىرعاندا سوعىستىڭ قانشالىقتى قاسىرەتتى ەكەنىن بىلەدى. ءبىز قازىر بەيبىتشىلىك زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاننان كەيىن وعان اسا ءبىر نازار اۋدارماۋىمىز مۇمكىن»، - دەيدى ساراپشى.
ايتۋىنشا، «ۋكراينادا سوعىس بولىپ جاتىر»، «تاياۋ شىعىستا سوعىس بولىپ جاتىر» دەگەن سوزدەر كينو كورىپ جاتقانداي قابىلداناتىن سياقتى.
- پرەزيدەنتتىڭ «قازىرگى قۇبىلمالى زاماندا قازاقستان ءۇشىن ەڭ باستى ماقسات – ۇلت مۇددەسىن قورعاۋ. سىرتقى ساياساتىمىز وسى ماقساتتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇرگىزىلىپ جاتىر» دەدى. مەنىڭ ويىمشا وسى سوزدەر قارۋلى كۇشتەردى قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتىپ، ارميا مەن بۇقارا حالىقتىڭ اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتىپ، ەلدەگى تىنىشتىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان»، - دەيدى امانگەلدى قۇرمەتۇلى.
«بارلىق قارۋ-جاراقتى كورسەتۋگە مىندەتتى ەمەس...»
تاعى ءبىر اسكەري ساراپشى ەلوردانىڭ تورىندە وتكەن اسكەري شەرۋدىڭ ءمان-ماڭىزى جوعارى ەكەنىن ايتادى.
«استانادا وتكەن اسكەري پاراد – ارميانىڭ ەلدىڭ قورعاۋعا دايىن ەكەنىن بىلدىرەتىن قاجەتتى شارا»، - دەيدى ول.
ساراپشى ءوزىنىڭ اسكەري پارادقا يدەولوگيالىق استارى بار وقيعا رەتىندە قارايتىنىن ايتادى.
«نەگىزى پاراد ەلدىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ الەۋەتىن كورسەتەتىن شارا ەمەس. دەمونستراتسيالىق شارا ازدى - كوپتى ىشكى جانە سىرتقى يدەولوگياعا جۇمىس ىستەيتىن ارەكەت. ال اسكەري قۇپيا رەتىندە قارۋلى كۇشتەر وزىندە بار بارلىق قارۋ-جاراقتى كورسەتۋگە مىندەتتى ەمەس. مۇنى حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ قوياتىن سالتاناتتى جيىن دەپ قاراۋ قاجەت. ارميامىزدىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قارۋ-جاراقتى يگەرىپ جاتقانىن كورسەتەتىن دۇنيە. اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ، ونىڭ ىشىندە قىزدارىمىزدىڭ ساپ تۇزەپ ءجۇرۋى – ادەمى كورىنىس. سول سەبەپتى سۇمدىق ۇلكەن جاڭالىق نەمەسە كەرەمەت ءبىر جەتىستىك دەپ ەمەس، ارا-تۇرا ۇيىمداستىرىلىپ تۇراتىن قاتارداعى شارۋالاردىڭ ءبىرى دەپ باعالاعان ءجون»، - دەيدى امانگەلدى قۇرمەتۇلى.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى