كەز كەلگەن حالىقتىڭ عۇمىرنامالىق ساباقتاستىعىنىڭ بەرىك بولۋىنا سول حالىقتىڭ مادەنيەتى، تاريحى، ونەرى ۇلكەن اسەرىن تيگىزەدى. ورەسى بيىك، ءورىسى كەڭ قازاق حالقىنىڭ قاراپايىم ءارى بىرەگەي قۇراق قۇراۋ ونەرى ەرتە زاماندا پايدا بولعان. كيىز ءۇيدىڭ ءىشىن اسپەتتەگەندە دە، كورپە-جاستىعىن ارلەگەندە دە قۇراقتاردى كەلىستىرىپ قولدانا بىلگەن.
قۇراق قۇراۋ ءتاسىلى ماتالاردىڭ قالدىعىن كادەگە جاراتۋ نەگىزىندە پايدا بولعان. قولىنان ءىس كەلەتىن شەبەر ايەلدەر كورپەدەن باستاپ، كەۋدەشەگە دەيىنگى بۇيىمداردى قۇراقپەن بەزەندىرگەن. قۇراق قۇراۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، قاجەتتى ماتەريالدار تاڭداپ الىنىپ، ولار ءتۇرى، ءتۇسى، ماتاسىنا قاراي سۇرىپتالادى، ياعني ماتالاردان بارقىت، جىبەك، سيسا، ساتەن كەسىندىلەرى جەكە-جەكە ءبولىنىپ الىنادى. سودان سوڭ ءتۇرلى-ءتۇستى ماتالار قيىستىرىلىپ تىگىلەدى. بۇل قولونەردىڭ نەگىزى ءارتۇرلى سيمۆولدارمەن دە بايلانىستى. ماسەلەن، ءۇشبۇرىش قۇراعىنىڭ ءمانى الەمدەگى ءۇش دۇنيەنى ۇشتاستىرۋ ەكەن، ياعني ءۇشبۇرىش – سۋ، جەر، اۋا – ءۇش عالامنىڭ بەلگىسى. بۇل قۇراقتىڭ ماعىناسى – عالامدىق تەپە-تەڭدىك پەن تۇتاستىق. بال اراسىنىڭ ۇياسى نەگىزىندە «التى تاباق» قۇراعى پايدا بولعان. ماعىناسى، تاتتىلىك پەن مولشىلىقتى بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار قۇراق ونەرى ارقىلى جانۋار، قۇس بەينەلەرىن دە ماتا بەتىنە سالۋعا بولادى ەكەن. باياعى ساق زامانىنان باستاپ، ءومىر قۇبىلىستارىن قولونەر ارقىلى كورسەتۋگە ماشىقتانعان كوشپەلىلەردىڭ قولونەر ءداستۇرىنىڭ نىساندىق ءمانى بار. سول كەزدەگى «جۇپ»، «سۋ» سەكىلدى ماعىنالى ويۋ-ورنەكتەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز ءمان-ماعىناسىن جوعالتپادى. بۇگىندە قۇراق قولونەرىندە قولدانىلىپ جۇرگەن «سۋ سيمۆولى» دەپ قۇراق قۇراۋ قولونەرىندە جۇرگىزىلەتىن ءبىر ءتۇستى ماتادان كەسىلىپ الىنعان جىڭىشكە جولاقتى ايتادى. ءتىپتى اتا-بابامىز قارعانى «ءتاڭىردىڭ ەلشىسى» دەپ قاسيەت تۇتىپ، تاسقا قاشاپ سۋرەتىن سالعان.
قاشاندا ادەمىلىك پەن سۇلۋلىققا قۇشتار اتا-بابامىز ۇزاتىلعان قىزدىڭ ارتىنان جاساۋ اپارعاندا ماحاببات نىشانى رەتىندە «اققۋ قۇراق» كورپەسىن اپارعان. سونىمەن قاتار، قۇراقپەن تۇرمىسقا قاجەتتى ءارتۇرلى زاتتاردى بەزەندىرۋگە دە مۇمكىندىك مول. وعان زات سالاتىن ءارتۇرلى قورجىنداردى، قىز-كەلىنشەكتەرگە ارنالعان بۇيىمداردى، كۇندەلىكتى قولدانىستاعى جاستىق، اياققاپ، قولقاپشىق، قيىق سىرماقتى جاتقىزۋعا بولادى. قۇراق قۇراۋ ءۇشىن ارنايى قامقا، شاعي، شىت، تىبەن، بوياق، ناسار، ماقپال، قىجىم سەكىلدى ماتالار قولدانىلادى.
قوناعىن تورگە شىعاراتىن حالقىمىز قۇراق كورپەسىن تورگە توسەگەن. ول – سىيلاستىقتىڭ بەلگىسى. دۇنيەدەگى ءاربىر زات مايدا بولشەكتەردەن قۇرالادى. سول سەكىلدى ءار ۇيدە قۇراقتان جاسالعان بۇيىمنىڭ بولۋى وتباسىنىڭ بەرەكەسى مەن ىنتىماعىن قۇرايدى. ءتىپتى ءبىزدىڭ اجەلەرىمىز ەرتە كەزدە بالالارى ءولىپ توقتاماعان وتباسىلاردىڭ ءۇيىن «ءتىل-كوزدەن امان بولسىن» دەپ ىرىمداپ، «قىرىق قۇراق» قۇراپ، بالاسىن سوعان وراعان ەكەن.
قۇراق قۇراۋ قولونەرىمەن كەز كەلگەن ادام اينالىسا المايدى. ويتكەنى بۇل قولونەردىڭ دە ءوز قيىندىعى بار. الدىمەن، ونەردى تۇسىنەتىن، ۇشقىر وي مەن بوياۋ سىرىن بىلەتىن تانىمى بار ادام عانا ءىستىڭ كوزىن تابا بىلەدى. سونداي-اق ءتۇس پەن ءتۇستى سايكەستەندىرۋ اسا جوعارى شەبەرلىكتى قاجەت ەتەدى. قۇراق ونەرىمەن اينالىسۋدىڭ پايداسى – ادامدى شىدامدىلىققا، ۇنەمدىلىككە، توزىمدىلىك پەن سابىرلىلىققا، تازالىق پەن اسەمدىككە باۋلىپ، جان دۇنيەسىن بايىتىپ، وي-ءورىسىن كەڭەيتەدى. ەرتە زاماندا قىز بالالار كىشكەنتايىنان قۇراق قۇراۋدى ءبىلىپ، ۇيرەنۋگە ءتيىس بولعان. قازىرگى كەزدە بۇل قولونەردى ىسمەر قىز-كەلىنشەكتەر مەن كونەكوز اجەلەرىمىز عانا ەرمەك قىلادى.
قازاقتىڭ داستۇرىندە بار وسىناۋ قولونەر ءتۇرىن الەم ەلدەرىنىڭ ءبىرازى قولدانادى ەكەن. ماسەلەن، قۇراق ونەرىن ورىستار «لوسكۋتنوە شيتە»، جاپوندىقتار «ساشيكا»، ال اعىلشىندار «پوچۆورك» دەيتىن كورىنەدى.
ال تاڭعاجايىپ كوركەمدىگىمەن تالايدى تامساندىرعان قازاقتىڭ قولونەرى بۇگىنگى جاھاندانعان زاماندا دا ءوز ءمانىن جوعالتپاي، جالعاسىن تاپسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى…
ۇلجان قويشىمانوۆا
