Kez kelgen halyqtyŋ ǧūmyrnamalyq sabaqtastyǧynyŋ berık boluyna sol halyqtyŋ mädenietı, tarihy, önerı ülken äserın tigızedı. Öresı biık, örısı keŋ qazaq halqynyŋ qarapaiym ärı bıregei qūraq qūrau önerı erte zamanda paida bolǧan. Kiız üidıŋ ışın äspettegende de, körpe-jastyǧyn ärlegende de qūraqtardy kelıstırıp qoldana bılgen.
Qūraq qūrau täsılı matalardyŋ qaldyǧyn kädege jaratu negızınde paida bolǧan. Qolynan ıs keletın şeber äielder körpeden bastap, keudeşege deiıngı būiymdardy qūraqpen bezendırgen. Qūraq qūrau üşın, eŋ aldymen, qajettı materialdar taŋdap alynyp, olar türı, tüsı, matasyna qarai sūryptalady, iaǧni matalardan barqyt, jıbek, sisa, säten kesındılerı jeke-jeke bölınıp alynady. Sodan soŋ türlı-tüstı matalar qiystyrylyp tıgıledı. Būl qolönerdıŋ negızı ärtürlı simvoldarmen de bailanysty. Mäselen, üşbūryş qūraǧynyŋ mänı älemdegı üş dünienı ūştastyru eken, iaǧni üşbūryş – su, jer, aua – üş ǧalamnyŋ belgısı. Būl qūraqtyŋ maǧynasy – ǧalamdyq tepe-teŋdık pen tūtastyq. Bal arasynyŋ ūiasy negızınde «Alty tabaq» qūraǧy paida bolǧan. Maǧynasy, tättılık pen molşylyqty bıldıredı. Sonymen qatar qūraq önerı arqyly januar, qūs beinelerın de mata betıne saluǧa bolady eken. Baiaǧy Saq zamanynan bastap, ömır qūbylystaryn qolöner arqyly körsetuge maşyqtanǧan köşpelılerdıŋ qolöner dästürınıŋ nysandyq mänı bar. Sol kezdegı «jūp», «su» sekıldı maǧynaly oiu-örnekter künı bügınge deiın öz män-maǧynasyn joǧaltpady. Bügınde qūraq qolönerınde qoldanylyp jürgen «su simvoly» dep qūraq qūrau qolönerınde jürgızıletın bır tüstı matadan kesılıp alynǧan jıŋışke jolaqty aitady. Tıptı ata-babamyz qarǧany «täŋırdıŋ elşısı» dep qasiet tūtyp, tasqa qaşap suretın salǧan.
Qaşanda ädemılık pen sūlulyqqa qūştar ata-babamyz ūzatylǧan qyzdyŋ artynan jasau aparǧanda mahabbat nyşany retınde «Aqqu qūraq» körpesın aparǧan. Sonymen qatar, qūraqpen tūrmysqa qajettı ärtürlı zattardy bezendıruge de mümkındık mol. Oǧan zat salatyn ärtürlı qorjyndardy, qyz-kelınşekterge arnalǧan būiymdardy, kündelıktı qoldanystaǧy jastyq, aiaqqap, qolqapşyq, qiyq syrmaqty jatqyzuǧa bolady. Qūraq qūrau üşın arnaiy qamqa, şaǧi, şyt, tıben, boiaq, nasar, maqpal, qyjym sekıldı matalar qoldanylady.
Qonaǧyn törge şyǧaratyn halqymyz qūraq körpesın törge tösegen. Ol – syilastyqtyŋ belgısı. Düniedegı ärbır zat maida bölşekterden qūralady. Sol sekıldı är üide qūraqtan jasalǧan būiymnyŋ boluy otbasynyŋ berekesı men yntymaǧyn qūraidy. Tıptı bızdıŋ äjelerımız erte kezde balalary ölıp toqtamaǧan otbasylardyŋ üiın «tıl-közden aman bolsyn» dep yrymdap, «qyryq qūraq» qūrap, balasyn soǧan oraǧan eken.
Qūraq qūrau qolönerımen kez kelgen adam ainalysa almaidy. Öitkenı būl qolönerdıŋ de öz qiyndyǧy bar. Aldymen, önerdı tüsınetın, ūşqyr oi men boiau syryn bıletın tanymy bar adam ǧana ıstıŋ közın taba bıledı. Sondai-aq tüs pen tüstı säikestendıru asa joǧary şeberlıktı qajet etedı. Qūraq önerımen ainalysudyŋ paidasy – adamdy şydamdylyqqa, ünemdılıkke, tözımdılık pen sabyrlylyqqa, tazalyq pen äsemdıkke baulyp, jan düniesın baiytyp, oi-örısın keŋeitedı. Erte zamanda qyz balalar kışkentaiynan qūraq qūraudy bılıp, üirenuge tiıs bolǧan. Qazırgı kezde būl qolönerdı ısmer qyz-kelınşekter men köneköz äjelerımız ǧana ermek qylady.
Qazaqtyŋ dästürınde bar osynau qolöner türın älem elderınıŋ bırazy qoldanady eken. Mäselen, qūraq önerın orystar «loskutnoe şite», japondyqtar «saşika», al aǧylşyndar «pochvork» deitın körınedı.
Al taŋǧajaiyp körkemdıgımen talaidy tamsandyrǧan qazaqtyŋ qolönerı bügıngı jahandanǧan zamanda da öz mänın joǧaltpai, jalǧasyn tapsa, nūr üstıne nūr bolar edı…
Ūljan QOIŞYMANOVA
