قوبىز – تەك قانا ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپ ەمەس، سونىمەن بىرگە تاڭىرگە تابىنعان اتا-بابالارىمىزدىڭ قاسيەت تۇتقان ءبىر توتەمى دە بولعانى بەلگىلى. قاسيەتتى زات ەمەس پە، كەز كەلگەن ۇيدەن تابىلا بەرمەيتىنى دە سوندىقتان شىعار. بۇگىندە قاراعايدىڭ تۇبىنەن قايىرىپ الىپ جاسايتىن كيەلى اسپاپتى قولدان شاباتىن شەبەردى تابۋ دا — قيىن شارۋا.
كەڭەستىك كەزەڭدە ءار نارسەدەن ىلىك ىزدەپ، تىمىسكىلەنىپ جۇرەتىن شولاق بەلسەندىلەر قوبىزدى باقسى-بالگەرلەردىڭ اسپابى دەپ قارا كۇيە جاققىسى دا كەلدى. بىراق سان عاسىر سورابىنان امان-ەسەن شىققان قوبىز بۇگىندە قازاقتىڭ باس اسپاپتارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى. بايىرعى قازاق شەبەرلەرى ونىڭ ىشەگىن جىلقىنىڭ قۇيرىق قىلىنان جاسايدى ەكەن. وندا دا سويىلعان جىلقىنىڭ ەمەس، ءتىرى جىلقىنىڭ قۇيرىق قىلىن جۇلىپ الىپ، تۇزعا سالىپ قايناتىپ بارىپ، ابدەن باپتاپ تاعادى ەكەن. قازىر تىم تارالعان، قوبىزدىڭ اۋەلگى تۇرپاتىنان تىم جىڭىشكەرىپ كەتكەن سىم شەكتى قوبىزدار شىقتى. قوبىز سياقتى ەكى تىزەنىڭ ورتاسىنا قىسىپ وتىرىپ تارتاتىنى بولماسا، ونىڭ سكريپكادان ايىرماسى شامالى. ال سكريپكانى قوبىزدىڭ كوشىرمەسى سانايتىندار بارشىلىق.
سوناۋ كونەدەن كەلە جاتقان كيەلى اسپاپ ەكىگە بولىنەدى.
ءبىرىن – قىلقوبىز، ەكىنشىسىن نارقوبىز دەپ اتايدى.بۇگىندە كۇي تارتۋعا ارنالعان تۇرقى شاعىن عانا اسپاپتى قىلقوبىز اتاپ ءجۇر.
ال نارقوبىزدىڭ شاناعى ۇلكەن. ونىڭ قىلقوبىزدان ايىرماسى باسىنا جەزدەن، تەمىردەن سوعىلعان سىلدىرماقتار ىلىنگەن، ءۇنى كۇركىرەگەن جۋان بولىپ كەلەدى. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، نارقوبىزدى، نەگىزىنەن، باقسىلار شالعان سياقتى. باقسى سارىنى اتالاتىن جانر عاسىرلار بويى وسى نارقوبىزبەن ورىندالىپ كەلگەن. وسى كۇنگە اتى جەتكەن قوبىزشىلاردىڭ كوبى ابىز، جىراۋ، باقسى بولعان. بۇگىندە ەل اراسىندا ونى مۋزىكالىق اسپاپ رەتىندە ەمەس، ەمشىلەرگە ارناپ جاسايتىن شەبەرلەر بارشىلىق. نەگىزگى ستاندارت بويىنشا ەمەس، ونىڭ داۋىسى كۇڭىرەنىپ شىقسا بولعانى دەپ ەسەپتەيتىندەر دە جوق ەمەس. ال قوبىزبەن ەمدەيتىن ەمشىلەر دە نەكەن-ساياق.
بۇرىنعى باقسىلىق داستۇرگە سايساق، قوبىز ءۇنى ادامنىڭ بويىنداعى جىن-شايتاندى قۋادى-مىس. وسى ءسوزدىڭ جانى بار شىعار، راسىندا، قوبىزدىڭ كۇڭىرەنگەن قويۋ ءۇنىن ەستىگەن ادامنىڭ تۇلا بويى تۇرشىگىپ، ەرەكشە سەزىمگە بولەنەتىنى دە راس. مەديتسينا تىلىمەن ايتقاندا، قوبىز ۇنىمەن ەمدەۋ ءتاسىلىن مەلوتەراپيا دەپ اتايدى…
ساپالى جاسالعان قوبىزدىڭ ءوزى بىرنەشە مىڭ دوللار تۇرادى. اعاشتان شاۋىپ الۋعا قانشا قاجىر-قايرات جۇمسالادى. شىعىنى دا بار. بۇگىندە ونەرپازدارىمىز پايدالانىپ جۇرگەن نارقوبىز – 2 مىڭ، 1 مىڭ دوللار تۇرادى…
شىمقالاداعى تاريحي-مادەني ەتنومۇراجاي ديرەكتورى كەندەباي قارابدالوۆ – التىن قولدى قوبىز جاساۋشى شەبەرلەردىڭ ءبىرى. قوبىزدى قالاي جاساۋدىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ مەڭگەرگەن ۇستا: «قوبىز جاسايتىن اعاشتى ۇزاق كەپتىرەمىن. سوندا عانا ول كەرەمەت ءۇن شىعاراتىن بولادى. قارا اعاشتان، قاراعايدان، ەمەننەن دە جاساۋعا بولادى. كەپتىرگەن سوڭ ونى ىستاپ، ابدەن باپتاۋ قاجەت. ءوزىمنىڭ نارقوبىزىمنىڭ شاناعىن ناردىڭ تەرىسىنەن جاساعانمىن. قوبىزدىڭ تۇلا بويىنا تاعىلعان ءار اينانىڭ، جىلقىنىڭ قىلىنان يىرىلگەن شەكتىڭ اتقاراتىن ءوز قىزمەتى بار»، – دەيدى. قوبىزدى جاساۋشىلار ونى كاسىپ ەمەس، اتا-بابادان قالعان امانات دەپ ەسەپتەيدى. ءارى باعاسىن دا اناۋ ايتقانداي اسپانعا ۇشىرماي، ءوز يەسىنە كەلىسىمدى باعاسىنا ساتادى. كيەلى اسپاپتى جاساۋ دا وڭاي ەمەس. دەگەنمەن كيەگە سەنگەن ۇستالار ناپسىگە بوي الدىرماي، قاناعات تۇتۋدى ۇيرەنگەن…. سوڭعى الەتتە قوبىزدىڭ ەسترادالىق ۇلگىگە تۇسكەن دىبىسى ءجيى پايدالانىلىپ ءجۇر. مۇنىڭ ءوزى ەسترادادا قوبىز اسپابىنىڭ قايتالانباس سازدى اۋەنىنە ايرىقشا سۇرانىس بار ەكەندىگىن كورسەتسە كەرەك. ەۋروپا ەلدەرى داڭعازا ەسترادادان ابدەن قاجىپ، مەزى بولعان. سوندىقتان دا ولار قوبىزدىڭ كۇڭىرەنە، تەرەڭنەن تەبىرەنە شىعاتىن ۇنىنە عاشىق. تىڭداعان اۋەنى «قۇلاعىنان كىرىپ، بويىن العان» سوڭ، ولار قوبىز سياقتى ەتنواسپاپتاردى جوعارى باعالايدى. ءتىپتى شەتەلگە گاسترولدىك ساپارمەن ءجيى شىعاتىن ونەرپازدارىمىزعا اعىلشىندار «ءبىزدىڭ مۇنداي كونە اسپابىمىز جوق. كەرەمەت قوي، قالاي ساقتاپ بۇگىنگە جەتكىزگەنسىزدەر؟» دەپ تاڭعالىپتى. ولاردا جوق، بىزدە بار. ەندەشە، بىزگە دە قولدا باردى قادىرلەپ، قوبىز سياقتى كونە جادىگەرلەرىمىزدى ۇلتتىق برەندكە اينالدىراتىن ۋاقىت جەتتى.
اۋەدە – قوبىز ءۇنى
قوبىزبەن ورىندالاتىن شىعارمالار بۇگىندە تۇرلەنىپ، زاماناۋي ۇلگىدە دامىپ كەلەدى. تىڭدارمانداردىڭ قاتارى دا مولايا تۇسۋدە. جۋىردا وتاندىق ءبىر اۋە كومپانياسى ءوز جولاۋشىلارىنا كەرەمەت سىي جاسادى. كومپانيا ۇشاق بورتتارىندا قوبىزدا ورىندالعان كۇيلەردى سان مىڭداعان جولاۋشىلاردىڭ نازارىنا ۇسىندى. بۇگىندە ەلدىڭ ءبارى ەسىرىك ەستراداعا ەلىتىپ جۇرگەن شاقتا قوبىزدىڭ تاسادا قالىپ كەتپەي، بولاشاقتا دامي بەرەتىنىنىڭ ايقىن دالەلى بولسا كەرەك.
قورقىت-اڭىز
قورقىت دەسە قوبىز، قوبىز دەسە قورقىت ەسكە تۇسەتىنى راس. نەگىزىنەن، كيەلى اسپاپتى ءVIIى- IX عاسىرلاردا قورقىت جاساعان دەگەن اڭىز بار.
اڭىزعا قۇلاق تۇرسەك، قورقىت جىگىت جاسىنا جەتكەندە تۇسىنە اق كيىمدى ادام كىرىپ، و دۇنيەلىك بولاتىنىن ايتىپ، ايان بەرەدى. باقيعا اتتانعىسى كەلمەگەن قورقىت جەلماياسىنا ءمىنىپ، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىن ارالاپ، اجالدان قاشىپ قۇتىلماق بولىپتى. بىراق قايدا بارسا دا اجالمەن بەتپە-بەت جولىعا بەرىپتى. امالى قالماعان قورقىت قوبىز شاۋىپ، جەلمايانىڭ تەرىسىن شاناعىنا كەرىپ، كۇڭىرەنە كۇي شەرتىپتى. قوبىزدان شىققان كيەلى ۇنگە اينالانىڭ ءبارى تىنىپ، كۇيگە ەلىتىپتى. جىلان بەينەسىندە كەلگەن اجالدىڭ ءوزى دە كيەلى سازعا ەلىتىپ، بەتتەي الماعان دەسەدى.
گۇلجان كوشەروۆا، «الاش ايناسى».
