Qobyz – tek qana ūlttyq muzykalyq aspap emes, sonymen bırge Täŋırge tabynǧan ata-babalarymyzdyŋ qasiet tūtqan bır totemı de bolǧany belgılı. Qasiettı zat emes pe, kez kelgen üiden tabyla bermeitını de sondyqtan şyǧar. Bügınde qaraǧaidyŋ tübınen qaiyryp alyp jasaityn kielı aspapty qoldan şabatyn şeberdı tabu da — qiyn şarua.
Keŋestık kezeŋde är närseden ılık ızdep, tımıskılenıp jüretın şolaq belsendıler qobyzdy baqsy-balgerlerdıŋ aspaby dep qara küie jaqqysy da keldı. Bıraq san ǧasyr sorabynan aman-esen şyqqan qobyz bügınde qazaqtyŋ bas aspaptarynyŋ qataryna qosyldy. Baiyrǧy qazaq şeberlerı onyŋ ışegın jylqynyŋ qūiryq qylynan jasaidy eken. Onda da soiylǧan jylqynyŋ emes, tırı jylqynyŋ qūiryq qylyn jūlyp alyp, tūzǧa salyp qainatyp baryp, äbden baptap taǧady eken. Qazır tym taralǧan, qobyzdyŋ äuelgı tūrpatynan tym jıŋışkerıp ketken sym şektı qobyzdar şyqty. Qobyz siiaqty ekı tızenıŋ ortasyna qysyp otyryp tartatyny bolmasa, onyŋ skripkadan aiyrmasy şamaly. Al skripkany qobyzdyŋ köşırmesı sanaityndar barşylyq.
Sonau köneden kele jatqan kielı aspap ekıge bölınedı.
Bırın – qylqobyz, ekınşısın narqobyz dep ataidy.Bügınde küi tartuǧa arnalǧan tūrqy şaǧyn ǧana aspapty qylqobyz atap jür.
Al narqobyzdyŋ şanaǧy ülken. Onyŋ qylqobyzdan aiyrmasy basyna jezden, temırden soǧylǧan syldyrmaqtar ılıngen, ünı kürkıregen juan bolyp keledı. Tarihi derekterge süiensek, narqobyzdy, negızınen, baqsylar şalǧan siiaqty. Baqsy saryny atalatyn janr ǧasyrlar boiy osy narqobyzben oryndalyp kelgen. Osy künge aty jetken qobyzşylardyŋ köbı abyz, jyrau, baqsy bolǧan. Bügınde el arasynda ony muzykalyq aspap retınde emes, emşılerge arnap jasaityn şeberler barşylyq. Negızgı standart boiynşa emes, onyŋ dauysy küŋırenıp şyqsa bolǧany dep esepteitınder de joq emes. Al qobyzben emdeitın emşıler de neken-saiaq.
Aŋyzǧa qūlaq türsek, Qorqyt jıgıt jasyna jetkende tüsıne aq kiımdı adam kırıp, o dünielık bolatynyn aityp, aian beredı. Baqiǧa attanǧysy kelmegen Qorqyt jelmaiasyna mınıp, älemnıŋ är tükpırın aralap, ajaldan qaşyp qūtylmaq bolypty. Bıraq qaida barsa da ajalmen betpe-bet jolyǧa berıptı. Amaly qalmaǧan Qorqyt qobyz şauyp, jelmaianyŋ terısın şanaǧyna kerıp, küŋırene küi şertıptı. Qobyzdan şyqqan kielı ünge ainalanyŋ bärı tynyp, küige elıtıptı. Jylan beinesınde kelgen ajaldyŋ özı de kielı sazǧa elıtıp, bettei almaǧan desedı.
Bırın – qylqobyz, ekınşısın narqobyz dep ataidy.Bügınde küi tartuǧa arnalǧan tūrqy şaǧyn ǧana aspapty qylqobyz atap jür.
Al narqobyzdyŋ şanaǧy ülken. Onyŋ qylqobyzdan aiyrmasy basyna jezden, temırden soǧylǧan syldyrmaqtar ılıngen, ünı kürkıregen juan bolyp keledı. Tarihi derekterge süiensek, narqobyzdy, negızınen, baqsylar şalǧan siiaqty. Baqsy saryny atalatyn janr ǧasyrlar boiy osy narqobyzben oryndalyp kelgen. Osy künge aty jetken qobyzşylardyŋ köbı abyz, jyrau, baqsy bolǧan. Bügınde el arasynda ony muzykalyq aspap retınde emes, emşılerge arnap jasaityn şeberler barşylyq. Negızgı standart boiynşa emes, onyŋ dauysy küŋırenıp şyqsa bolǧany dep esepteitınder de joq emes. Al qobyzben emdeitın emşıler de neken-saiaq.
Būrynǧy baqsylyq dästürge saisaq, qobyz ünı adamnyŋ boiyndaǧy jyn-şaitandy quady-mys. Osy sözdıŋ jany bar şyǧar, rasynda, qobyzdyŋ küŋırengen qoiu ünın estıgen adamnyŋ tūla boiy türşıgıp, erekşe sezımge bölenetını de ras. Medisina tılımen aitqanda, qobyz ünımen emdeu täsılın meloterapiia dep ataidy…Sapaly jasalǧan qobyzdyŋ özı bırneşe myŋ dollar tūrady. Aǧaştan şauyp aluǧa qanşa qajyr-qairat jūmsalady. Şyǧyny da bar. Bügınde önerpazdarymyz paidalanyp jürgen narqobyz – 2 myŋ, 1 myŋ dollar tūrady… Şymqaladaǧy tarihi-mädeni etnomūrajai direktory Kendebai Qarabdalov – altyn qoldy qobyz jasauşy şeberlerdıŋ bırı. Qobyzdy qalai jasaudyŋ qyr-syryn tereŋ meŋgergen ūsta: «Qobyz jasaityn aǧaşty ūzaq keptıremın. Sonda ǧana ol keremet ün şyǧaratyn bolady. Qara aǧaştan, qaraǧaidan, emennen de jasauǧa bolady. Keptırgen soŋ ony ystap, äbden baptau qajet. Özımnıŋ narqobyzymnyŋ şanaǧyn nardyŋ terısınen jasaǧanmyn. Qobyzdyŋ tūla boiyna taǧylǧan är ainanyŋ, jylqynyŋ qylynan iırılgen şektıŋ atqaratyn öz qyzmetı bar», – deidı. Qobyzdy jasauşylar ony käsıp emes, ata-babadan qalǧan amanat dep esepteidı. Ärı baǧasyn da anau aitqandai aspanǧa ūşyrmai, öz iesıne kelısımdı baǧasyna satady. Kielı aspapty jasau da oŋai emes. Degenmen kiege sengen ūstalar näpsıge boi aldyrmai, qanaǧat tūtudy üirengen…. Soŋǧy älette qobyzdyŋ estradalyq ülgıge tüsken dybysy jiı paidalanylyp jür. Mūnyŋ özı estradada qobyz aspabynyŋ qaitalanbas sazdy äuenıne airyqşa sūranys bar ekendıgın körsetse kerek. Europa elderı daŋǧaza estradadan äbden qajyp, mezı bolǧan. Sondyqtan da olar qobyzdyŋ küŋırene, tereŋnen tebırene şyǧatyn ünıne ǧaşyq. Tyŋdaǧan äuenı «qūlaǧynan kırıp, boiyn alǧan» soŋ, olar qobyz siiaqty etnoaspaptardy joǧary baǧalaidy. Tıptı şetelge gastroldık saparmen jiı şyǧatyn önerpazdarymyzǧa aǧylşyndar «bızdıŋ mūndai köne aspabymyz joq. Keremet qoi, qalai saqtap bügınge jetkızgensızder?» dep taŋǧalypty. Olarda joq, bızde bar. Endeşe, bızge de qolda bardy qadırlep, qobyz siiaqty köne jädıgerlerımızdı ūlttyq brendke ainaldyratyn uaqyt jettı. Äuede – qobyz ünı Qobyzben oryndalatyn şyǧarmalar bügınde türlenıp, zamanaui ülgıde damyp keledı. Tyŋdarmandardyŋ qatary da molaia tüsude. Juyrda otandyq bır äue kompaniiasy öz jolauşylaryna keremet syi jasady. Kompaniia ūşaq borttarynda qobyzda oryndalǧan küilerdı san myŋdaǧan jolauşylardyŋ nazaryna ūsyndy. Bügınde eldıŋ bärı esırık estradaǧa elıtıp jürgen şaqta qobyzdyŋ tasada qalyp ketpei, bolaşaqta dami beretınınıŋ aiqyn dälelı bolsa kerek. Qorqyt-aŋyz Qorqyt dese qobyz, qobyz dese Qorqyt eske tüsetını ras. Negızınen, kielı aspapty VIII- IX ǧasyrlarda Qorqyt jasaǧan degen aŋyz bar.
Aŋyzǧa qūlaq türsek, Qorqyt jıgıt jasyna jetkende tüsıne aq kiımdı adam kırıp, o dünielık bolatynyn aityp, aian beredı. Baqiǧa attanǧysy kelmegen Qorqyt jelmaiasyna mınıp, älemnıŋ är tükpırın aralap, ajaldan qaşyp qūtylmaq bolypty. Bıraq qaida barsa da ajalmen betpe-bet jolyǧa berıptı. Amaly qalmaǧan Qorqyt qobyz şauyp, jelmaianyŋ terısın şanaǧyna kerıp, küŋırene küi şertıptı. Qobyzdan şyqqan kielı ünge ainalanyŋ bärı tynyp, küige elıtıptı. Jylan beinesınde kelgen ajaldyŋ özı de kielı sazǧa elıtıp, bettei almaǧan desedı.
Güljan Köşerova, «Alaş ainasy».
