حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پايىمىنشا، قىتايدان شىققان كوروناۆيرۋس الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ەلەسىن قايتا جانداندىردى. قازىر قىتاي زاۋىتتارىنداعى جۇمىسشىلارعا كارانتين جاريالانعان. بۇعان قاتىستى حالىقارالىق ساراپشىلار «ۆيرۋس قىتايدا 400-دەن استام ادامنىڭ ءومىرىن قيدى. ەگەر ينفەكتسيا جاھاندىق پاندەمياعا ۇلاسسا، ول الەمدىك ەكونوميكاعا 2008-2009 جىلدارداعى داعدارىسپەن سالىستىرىلاتىنداي قاۋىپ تونىدىرەدى» دەپ وتىر.
بۇل رەتتە بۇگىن Moodys حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىگىنىڭ اعا ەكونوميسى دجون لونسكي: «كوروناۆيرۋستىق پاندەميا - بۇل دۇنيەجۇزىلىك قارجى داعدارىسى مەن 2008-2009 جىلدارداعى ۇلى رەتسەسسيانى تۋدىرۋى مۇمكىن» دەگەن بولجام ايتتى.
«2002-2003 جىلدارى SARS دەپ اتالاتىن ۆيرۋستىڭ ءورشۋى قىتايدا باستالىپ، 25 ەلگە تارالدى. وسى ۆيرۋستان 800 ادام قايتىس بولدى. بىراق ول جىلدارى قىتايلىق جالپى ءونىمنىڭ مولشەرى جىلىنا 1,7 ترلن دوللاردان اسپادى. ال قازىر ونىڭ ەكونوميكاسى 9 ەسە ۇلكەن - 15 ترلن دوللار، ال ونىڭ الەمدىك ءجىو-دەگى ۇلەسى 4 پايىزدان 17 پايىزعا دەيىن ءوستى. الەمدىك ءجىو-دە 17 پايىز ۇلەسى بار قىتايدىڭ شايقالۋى كەز كەلگەن ەلدى ويلانتۋى ءتيىس»،-دەيدى دجون لوكسي.
ال ەندى بۇعان قاتىستى ءبىز وتاندىق ماماندارمەن پىكىرلەسىپ كوردىك. مامانداردىڭ پايىمىنشا، راسىمەن دە قىتاي تۇشكىرسە، الەم ەكونوميكاسىنا سۋىق تيەدى. بۇل رەتتە قازاقستاندىق عالىمدارمەن پىكىرلەسكەنبىز. ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جاڭاباي الدابەرگەنوۆ: «داعدارىستىڭ ەلەسى قازىر ينۆەستورلاردى قورقىتىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا مۇناي، مەتاللدار، وبليگاتسيالار مەن التىن باعاسى تۇسە باستاۋى مۇمكىن. قازىر مۇناي باعاسى باررەلىنە 54,21 دوللارعا دەيىن تومەندەدى. بۇل سوڭعى 12 ايداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش. كوروناۆيرۋستىق ىندەت اياسىندا قىتايدا جانارمايعا دەگەن سۇرانىس تومەندەدى. قىتايدا مۇناي تۇتىنۋ تاۋلىگىنە 3 ملن باررەلگە نەمەسە 20 پايىزعا ازايىپ كەتتى. سەبەبى قازىر ۆيرۋسقا بايلانىستى قىتايدا ءبىرشاما ءوندىرىس ورىندارى جۇمىسىن توقتاتىپ تۇر. ونەركاسىپتە قولدانىلاتىن مىس، نيكەل، اليۋميني كولەمى دە ۆيرۋس شىققان كەيىن ورتاشا ەسەپپەن 7 پايىزعا تومەندەدى. ال بۇل الەمدى الاڭداتپاي قويمايدى. ءىرى ينۆەستورلاردىڭ كوڭىل كۇيى بۇزىلىپ وتىر. سوندىقتان مۇنىڭ ارتى راسىمەن دە قارجى داعدارىسىنا ۇلاسىپ كەتۋى ىقتيمال»،- دەدى.
«ال تىكەلەي ناقتى قازاقستانعا قانداي اسەرى بار» دەگەن ساۋالىمىزعا ماماندار ءبىرىنشى ساۋدا-ساتتىق سالاسىنا قاتتى اسەرى بار ەكەنىن جىپكە ءتىزدى.
دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، 2019 جىلى كورشى ەلگە جىبەرىلگەن ەكسپورت كولەمى 7,2 ملرد دوللارعا جەتسە ءبىزدىڭ ەلگە قىتايدان كەلگەن يمپورت 5,6 ملرد دوللار بولدى. قازاقستانعا قىتايدان نەگىزىنەن ەلەكترونيكا، كيىم-كەشەك، ماتا جانە جەمىس-جيدەك اكەلىنەدى.
«بارومەتر» تالداۋ-ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ قارجىگەرى ارمان ءمۋسيننىڭ ايتۋىنشا، ەگەر اقپان ايىنىڭ ورتاسىنا دەيىن شەكارا اشىلماسا، وندا قازاقستانداعى ساۋدا سالاسى داعدارىسقا ۇشىرايدى. سەبەبى قازاقستانعا كەلەتىن تۇتىنۋ زاتتارىنان باستاپ، كيىم-كەشەك، ەلەكترونيكا جابدىقتارى تاعى باسقا قاجەتتىلىكتەردىڭ 80 پايىزى قىتاي ەلىنەن جەتكىزىلەدى.
«بۇل ارادا ءبىرىنشى قازاقستاننىڭ قىتايعا نەگىزگى ەكسپورت بولىمدەرى 53% — شيكى مۇنايونىمدەرى،8% — جەز، حروم، كەن مەن تەمىر قوسىلىمى،56% مەتالدان بۇيىمدار (جە ءزدى سىم، كاتودتار، تسينك، فەرروحروم، قۇرىش نەسيە),11% -جانارماي،8% — ۋران، 14% — تەرى تاعى باسقا كوپتەگەن دۇنيەلەر جەتكىزىلەدى. ال قىتايدان بىزگە 23% — مۇناي-گاز قۇبىرلارى،3% — قازبا جۇرگىزگىش ماشينا مەن باسقادا بۇرعىلاۋشى، 1,6% — كومىردەن كوكس پەن جارتىلاي كوكس،1,6% — قارا مەتالدان باسقادا مەتاللكونسترۋكتسيالار، كيىم-كەشەكتەر، كوكونىستەر، ەلەكترونيكا تاۋارلارى كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا قىتايدان تاۋار تاسيتىن جەكەلەگەن ساۋداگەرلەرگە قيىن بولادى. ولار قازىردىڭ وزىندە تاۋار الا الماي وتىرعاندارىن ايتىپ الاڭداپ وتىر. قىتاي-قازاقستان شەكاراسىنىڭ ۋاقىتشا جابىلۋى بۇل تەك ءبىزدى عانا ەمەس، بىرقاتار تمد ەلدەرىن دە الاڭداتىپ وتىر. رەسەي، ۋكراينا، وزبەكستان، ءازىربايجان تاعى ءبىراز ەلدەر كەيبىر قىتاي تاۋارلارىن قازاقستان ارقىلى جەتكىزەدى. ناقتى تارازىلاپ كورسەك، بۇل تەك بىزگە عانا ەمەس الەمدىك ەكونوميكاعا سالقىنىن تيگىزەتىن قۇبىلىس»،-دەدى قارجىگەر ارمان مۋسين.
سونداي-اق ماماننىڭ پايىمىنشا، بۇل ەپيدەميا، قازاقستان-قىتاي اراسىندا ترانزيتتىك تاسىمالداۋدىڭ توقتاپ قالۋىنا دا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. وسىدان بارىپ ەلىمىزگە كەلەتىن تۋريستەردىڭ اعىمى دا تومەندەپ، بۇل سالادا دا ءتۇسىم ازايا تۇسەدى. شەكتەۋ قويىلعاندىقتان «تەمىرجول، اۋەجولى تاسىمالى دا قازىردىڭ وزىندە شىعىنعا ۇشىرىپ جاتىر» دەيدى مامان.
قارلىعاش زارىققانقىزى
«ادىرنا» پورتالى
