بۇل رەتتە «بارومەتر» تالداۋ ورتالىعىنىڭ ەكونوميست-ساراپشىسى داۋرەن ارىننىڭ ايتۋىنشا، حالىقتىڭ دەپوزيتكە سالعان سالىمى بولار-بولماس ءوسىم بەرىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس.
«قازىر قازاقستاندا دوللارمەن دەپوزيت اشساڭىز 4,5 پايىز ۇستەمە قوسىلادى. تەڭگەمەن 14,5 پايىز. بۇل جىلدىق ۇستەمە. دەپوزيت اشۋ ءۇشىن قالتاڭىزدا 15 مىڭ تەڭگە قارجى بولۋ كەرەك. سول 15 مىڭ تەڭگەڭىزدى ءبىر جىل الماي دەپوزيتتە ساقتاساڭىز ۇستىنە 1500 تەڭگە قوسىلادى. قازىر الەمدىك تاجىريبەنىڭ ءوزى دەپوزيتتى «ءتيىمدى قارجى وپەراتسياسى» دەپ باعالاپ وتىرعان جوق. قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن بانكىنە دەپوزيتكە ۇلكەن سومادا قاراجات سالساڭىز، ءبىر جىلدا وعان 10 پايىز عانا قوسىلادى. 1 ملن تەڭگە قارجى سالساڭىز ونىڭ ۇستىنە 90 مىڭ تەڭدەگەي عانا ۇستەمە قوسىلادى. ال دوللار دەپوزيتتەردىڭ جىلدىق ۇستەمەسى 4,5 – اق پايىز(!). ايىنا قوسىلاتىن ۇستەمە ءتىپتى ماردىمسىز. سوندىقتان بۇل ارادا ءوز باسىم «حالىقتىڭ سالىمىن جيناۋدىڭ جاڭاشا تەتىكتەرىن ەنگىزۋ كەرەك» دەگەن پىكىردى قولدايمىن. ولاي ەتپەسەك قازىر دوللاردىڭ قۇنى كوتەرىلىپ، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانىپ كەتكەن تۇسىندا حالىقتىڭ جيناقتاعان اقشاسى دا قوسا قۇنسىزدانىپ جاتىر. ەندەشە حالىقتىڭ ادال ەڭبەكپەن تاپقان قارجىسىنىڭ قۇنسىزدانباۋى ءۇشىن بۇل ارادا جاڭالىقتار ەنگىزۋ كەرەك»،-دەيدى ەكونوميست-ساراپشى داۋرەن ارىن.
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جاڭاباي الدابەرگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر نارىقتى ابدەن زەرتتەپ ءبىلىپ العان حالىق قارجى جينامايدى. ولار قۇندى قاعاز جينايدى. بۇل رەتتە مامان اقش پەن قىتاي حالقىن مىسال ەتىپ وتىر.
«اقش حالقى قىتايدىڭ تۇرعىندارى قارجى جينامايدى. سەبەبى ولار الەمدىك ەكونوميكانىڭ قىر-سىرىن جاقسى ءتۇسىنىپ العان. سونداي-اق ول ەلدەردە قاراپايىم حالىقتىڭ قارجىسىن ءتۇرلى ادىسپەن ساقتاۋعا مۇمكىندىكتەر كوپ. بۇل ەردەردە قاراپايىم حالىق قۇندى قاعازدار نارىعىنا ەمىن-ەركىن كىرە الادى. بۇل جاعىنان ولار ابدەن ساۋاتتى. التىن قۇيمالاردى دا ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بار. قور بيرجاسى جونىندە دە ساۋاتتارى مول. ال بىزدە قولىندا قارجىسى بار حالىق تەك دەپوزيتتەر نارىعىن عانا بىلەدى. كورگەن-بىلگەنى بانك. بىردەن ويلانباستان بانككە بارىپ دەپوزيت اشىرادى دا قارجىسىن سوندا سالادى. ال ول دەپوزيتتەردىڭ ارتىنشا كەلەسى بىرەۋگە قىمبات پايىزعا نەسيەگە بەرىلەتىنىن حالىق بىلە بەرمەيدى. بىزدە تەڭگەدەي دەپوزيتتىڭ جىلدىق سىياقىسى تەڭگەمەن 10 پايىز بولسا، نەسيەنىڭ ۇستەمەسى 24-28 پايىز. ال ايىرماشىلىق بار ما بار؟! وسىدان-اق قازاقستانداعى دەپوزيتتىڭ حالىققا ءتيىمسىز ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى ەمەس پە؟ ساقتاپ كوبەيتىپ بەر دەپ بانككە سالساڭ پايىزى از. نەسيە الساڭ پايىز كوپ. قازىر بىزدەگى بانكتەر دەپوزيتتەردەگى قارجىنى وسىلاي ۇستەمەنى ورىنسىز قوسىپ نەسيەگە بەرۋ ارقىلى پايدا تاۋىپ وتىر. مۇنى اشىپ ايتۋ كەرەك»،-دەيدى عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.
بۇل رەتتە مامان ۋكراينادا دەپوزيتتىك جىلدىق سىياقى 20 پايىزدى قۇرايتىنىن، نەسيە ۇستەمەسى 8-9 پايىزدى قۇرايتىنىن العا تارتىپ وتىر. «تىم بولماسا وسىنداي ادىستەردى ۇستانسا حالىقتىڭ قالتاسىنا ءسال دە بولسا پايدا تۇسەر ەدى. بىراق شىنداپ كەلگەندە بىزدە دەپوزيت سىياقىسى تومەن. ءتىپتى تەڭگەمەن جىلدىق دەپوزيت سىياقىسىن 6-7 پايىزدان اسىرمايتىن بانكتەر دە بار»،-دەدى مامان.
جالپى، مامانداردىڭ بايىپتاۋىنشا، قازاققا بولاشاقتا قور نارىعىنىڭ زاڭدىلىقتارىن مەڭگەرۋ ماڭىزدى بولا تۇسپەك. نارىقتى باقىلاي ءبىلۋ، ەكونوميكالىق احۋالعا دا ساراپتاما جاساۋعا كومەكتەسەدى. ماماندار قور نارىعىنىڭ زاڭدىلىقتارىن بىلمەۋشىلىك قاي مەزەتتە بولسىن ۇرەي تۋعىزاتىنىن العا تارتادى. ماسەلەن، بىرەۋ ءبىر نارسە دەپتى دەپ دەرەۋ ويعا شومۋ: قاراجات قاي ۆاليۋتادا ساقتالعان نەمەسە ول دۇرىس ينۆەستيتسيالانعان با، تەك بۇل عانا ەمەس، سونداي-اق جاڭالىقتاردى جىبەرمەستەن تىڭداۋ، تەڭگە مەن دوللار باعامىن قاداعالاۋ، ەڭ سوڭىندا كورشىنىڭ ايتقانىنا قاتىستى ۆاليۋتا ساتىپ الۋعا جۇگىرۋ. مۇنداي جايتتار ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە كۇندەلىكتى كەزدەسىپ كەلەدى. سوندىقتان حالىق اكتسيونەرلىككە بەيىمدەلۋ ءۇشىن الدىمەن زاڭدىلىقتى بىلۋگە تالپىنعانى ءجون.
«نەگىزىندە، قور جيناپ قويۋ، اكتسيونەرلىككە بەيىمدەلۋ ءسىزدىڭ باي نە كەدەي بولۋىڭىزعا قارامايدى. بۇگىنگى زامان اعىمى، ۋاقىت تىنىسى قازاق بالاسىنا «قارجى قاۋىپسىزدىگى» دەگەن تەرميندى تەرەڭىرەك زەرتتەۋدى تالاپ ەتەدى. ءسىز وسى تۇرعىدان جاسسىز با، الدە قارتتىقتىڭ اۋىلىنا دەندەپ ەندىڭىز بە، وعان قاراماۋىڭىز كەرەك. ەڭ باستىسى، قالتاڭىز قارجىدان بوس تۇرماسىن. ەندەشە قور نارىعىنا قاتىستى زاڭدىلىقتاردى ءبىلۋ قارجىلىق ساۋاتىمىزدى اشا تۇسەدى. مۇنى ۇنەمى جادىمىزدا ۇستاۋعا ايتۋعا ءتيىسپىز»،-دەيدى عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.
قارلىعاش زارىققانقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
