سوڭعى ءۇش-ءتورت كۇننەن بەرى بەلارۋس ەلىندە نارازىلىق ءورشىپ تۇر. پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسكەن الەكساندر لۋكاشەنكو ميتينگكە شىققانداردى باسىپ جانشۋدا.
حالىقتىڭ قانى جازىقسىز توگىلىپ جاتىر. جۇزدەگەن ادام جاراقات الدى. تۇرمەگە قامالىپ جاتقاندار كوپ. جەدەل ارەكەت ەتەتىن جاساقتار (ومون) توبى ەشكىمدى اياپ جاتقان جوق. الەم جۇرتشىلىعىنىڭ الدىندا لۋكاشەنكونىڭ ماسقاراسى شىقتى. پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا اشۋلى «باتكاعا» باستى قارسىلاس بولعان سۆەتلانا تيحانوۆسكايا شەتەل استى. قىسىم كورىپ، ەلدى تاستاپ كەتتى. ويتكەنى ونىڭ سايلاۋالدى شتابىنىڭ باسشىسى مەن بەلسەندىلەرى شەتىنەن ۇستالىپ جاتىر. وزىنە تىقىر تايانعاسىن كەتتى ول. تيحانوۆسكايانى پرەزيدەنتتىككە كانديدات دەيىك. ال تاريحتا ۇزاق جىل ەل باسقارىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس باستالىپ، باسىنا كۇن تۋعاندا، ەلدى تاستاپ قاشقان پرەزيدەنتتەر جوق ەمەس، بار. ولار كىمدەر؟
1.فۋلحەنسيو باتيستا
باتيستا كۋبا پرەزيدەنتى بولىپ 1940 جىلى سايلاندى. بىراق حالىققا جاعىمدى بولا المادى. ەلدەگى وپپوزيتسيونەرلەردى قۋدالادى. اباقتىعا جاپتى. حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەگەن بەلسەندىلەر تاپسىرىسپەن ءولتىرىلدى.ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى ءىزىم-عايىم جوق بولىپ كەتتى. اقىرى فيدەل كاسترو باستاعان توپ ەل استاناسىنا باسىپ كىرىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاسادى. كۋبانى 19 جىل باسقارعان فۋلحەنسيو باتيستا قاشىپ، دومينيكان رەسپۋبليكاسىنا بارىپ تىعىلدى، سونان كەيىنگى ءومىرى پورتۋگاليادا ءوتتى.
2.موحاممەد رەزا پەحلەۆي
موحاممەد رەزا پەحلەۆي يراننىڭ سوڭعى شاحى رەتىندە تاريحتا قالدى. 1979 جىلى ەلدە ورىن العان يسلام رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن ول كايرگە قاشتى. سوندا قايتىس بولدى.
3.بوكاسسا جان-بەدەل
بوكاسسا جان-بەدەل – وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى. XX عاسىرداعى ەڭ قاتال اۆتوريتارلىق رەجيمدى ورناتقان باسشى. ءتىپتى ونى «دەنى ساۋ ەمەس ديكتاتور» دەپ تە اتايدى. بوكاسسا «كاننيباليزمگە قاتىسى بار» دەپ ايىپتالعان. «ادام ەتىن جەيدى»دەگەن دە داقپىرت بار. اراسىندا كەڭەس وداعىنا كەلىپ ەمدەلگەن. التىن جالاتىلعان، 2000 مونشاق بريلليانتى بار ءتاج كيگەن. وزىق ويلى بەلسەندىلەردى قۋدالاعان، تەمىر تورعا جاپقان. 1979 جىلى فرانتسۋز دەسانتى «وسى ەلدەگى ازاماتتارىمىزدى قورعايمىز» دەگەن جەلەۋمەن ونى ىڭ-شىڭسىز تاقتان تايدىرعان. ءبىراز ۋاقىت فرانتسيانىڭ تار قاپاس تۇرمەسىندە ۋاقىتىن وتكىزگەن كەيىن كوت د'يۆۋار ەلىنە قاشىپ كەتكەن. كەيىن ۇستالىپ، ەلگە اكەلىنگەن. وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ سوتى ونى ءولىم جازاسىنا كەسكەن. كەيىن جازا مەرزىمى 20 جىلعا اۋىستىرىلدى. 1993 جىلى امنيستياعا ءىلىنىپ، بوستاندىققا شىقتى. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا قاراپايىم ازامات رەتىندە ەلدە تىنىش، جايبىراقات جاعدايدا ءومىر سۇرگەن.
4.فەرديناند ماركوس
فەرديناند ماركوس – فيليپين ەلىنىڭ پرەزيدەنتى. 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت ەلدى باسقارعان. بۇل دا قاتال ديكتاتورلاردىڭ ءبىرى. ءوزىنىڭ مەملەكەت باسقارۋ كەزەڭىندە ساياسي وپپونەنتەرىن تۇرمەگە قاماعان. 1986 جىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە جەڭىلىسكە ۇشىراسا دا، بيلىك باسىنا كەلگەن. بىراق ەلدە اسكەري مەملەكەتتىك توىڭكەرىس بولىپ، تاقتان تايدىرىلدى. فەرديناند ماركوس باس ساۋعالاپ، اقش-قا قاشتى. 1988 جىلى قايتىس بولدى.
5.جان-كلود ديۋۆالە
جان-كلود ديۋۆالە – گايتيدىڭ پرەزيدەنتى. ول ەلدى 1971 جىلدان 1986 جىلعا دەيىن باسقارعان. 1986 جىلدىڭ باسىندا حالىقتىڭ نارازىلىعى كۇشەيىپ، فرانتسيادا باس ساۋعالاعان. ول 25 جىلدان استام ۋاقىت شەتەلدە ءومىر ءسۇرىپ، 2011 جىلى «حالىق مەنى كەشىرەر» دەگەن ويمەن گايتيگە قايتا ورالعان. الايدا وعان «مەملەكەت قارجىسىن تالان-تاراجعا سالدى» جانە «ادام قۇقىن بۇزدى» دەگەن ايىپ تاعىلدى. 2014 جىلى جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولدى.
6.البەرتو فۋحيموري
البەرتو فۋحيموري 1990-2000 جىلدارى پەرۋدىڭ پرەزيدەنتى بولعان. بۇل دا XX عاسىردىڭ سوڭىنداعى قاتال ديكتاتورلاردىڭ ءبىرى. ول وزىنە قارسى شىققانداردى قاتال جازالاعان، قۋدالاعان. ارنايى جازالاۋ لاگەرىن ۇيىمداستىرعان. 2000 جىلى حالىقتىڭ نارازىلىعىنان كەيىن بيلىكتەن كەتتى. جاپونياعا قاشتى. بىراق 2006 جىلى ەلگە قايتارىلىپ، 25 جىلعا جازاعا كەسىلدى.
7.اسقار اكاەۆ
اسقار اقاەۆ 1991-2005 جىلدارى قىرعىزستاندى باسقاردى. 2005 جىلى «قىزعالداق كوتەرىلىسىنىڭ» سالدارىنان پرەزيدەنتتىكتەن كەتتى. تمد كەڭىستىگىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، قىرعىزستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولدى. قىرعىزستان ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى «دەموكرات ارالى» اتاندى. مەملەكەتتىك توڭكەرىستەن كەيىن قازاقستاندا بىرەر كۇن ايالداپ، ارتىنان رەسەيگە قاشتى. اسقار اقاەۆ قازىر سانك-پەتەربۋرگتە ومىر ءسۇرىپ جاتىر.
8.كۇرمانبەك باكيەۆ
قۇرمانبەك باكيەۆ – اقاەۆتان كەيىنگى ەل پرەزيدەنتى. وپپوزيتسيالىق بەلسەندى رەتىندە اقاەۆتى تاقتان تايدىرعان باكيەۆ 5 جىلدان كەيىن ول دا ەلدى تاستاپ كەتتى. 2010 جىلدىڭ 7-18 ءساۋىر ارالىعىندا بولعان رەۆوليۋتسيالىق وقيعالاردان كەيىن ول دا باس ساۋعالاۋعا ءماجبۇر بولدى. قازىر قۇرمانبەك باكيەۆ بەلورۋسسيا ازاماتتىعىن الىپ، سول ەلدە تۇرىپ جاتىر.
9.زين ەل-ابيدين بەن الي
ول حالىقتىڭ جاعدايى جاقسى بولىپ تۇرعان كەزەڭدە 1987 جىلى تۋنيستە بيلىك باسىنا كەلدى. الايدا ارتىنان ەلدىڭ ەكونوميكاسى مەن حالىقتىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسى تومەندەدى. زين ەل-ابيدين بەن ءاليدىڭ اۆتوريتارلىق رەجيمى ەلدە جەمقورلىق پەن جۇمىسسىزدىقتا ارتتىردى.
2010 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانىندا كوكونىس پەن جەمىس ساتاتىن موحاممەد بۋازيزي بيلىككە قارسىلىق رەتىندە ساۋدا الاڭىندا ءوز-ءوزىن ورتەدى. سودان كەيىن نارازىلىق بۇكىلحالىقتىق تولقۋعا ۇلاستى. پرەزيدەنت زين ەل-ابيدين بەن الي ساۋد ارابياسىنا قاشتى. ول وزىمەن بىرگە «1,5 توننا التىن قۇيماسىن الا كەتكەن» دەگەن دەرەك بار.
10.ۆيكتور يانۋكوۆيچ
ۆيكتور يانۋكوۆيچ 2010-2014 جىلدارى ۋكراينانىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقاردى. 2010 جىلدىڭ قاراشا ايىندا ەۋرووداق قاۋىمداستىعىنا مۇشە بولۋدان باس تارتىپ، كەلىسىمگە قول قويماعانى ءۇشىن ەلدە وپپوزيتسيالىق توپ تاراپىنان قاتتى قارسىلىق بايقالدى. وپپوزيتسيا حالىقتى الاڭعا الىپ شىقتى. كيەۆتەگى تاۋەلسىزدىك الاڭىنداعى سنايپەرلەردىڭ اتقان وعىنان جۇزدەگەن ادام قايتىس بولدى، مىڭداعان ادام جاراقات الدى. يانۋكوۆيچ پەن ونىڭ جاقتاستارى رەسەيگە قاشتى. قازىر ءوزىن «ۋكراينانىڭ زاڭدى پرەزيدەنتى» رەتىندە ساناپ، رەسەيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.
P.S. مەملەكەتتىك توڭكەرىس، ءارتۇرلى جاعدايلارعا قاتىستى ءوز ەلىنەن قاشىپ، شەتەل اسقان مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءتىزىمى مۇنىمەن تاۋسىلماق ەمەس. تمد اۋماعىندا ءازىربايجاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى اياز مۋتاليبوۆ، ادجاريانىڭ مەملەكەت باسشىسى بولعان اسلان اباشيدزە دە ماسكەۋگە كەلىپ ءومىر ءسۇردى. گرۋزيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ميحايل ساكااشۆيلي دە قازىر وتانىنا ورالا الماي ءار جەردە ءجۇر. ارينە، بۇل باسقا جاعداي.
...ال اقيقاتى، ۇزاق جىل مەملەكەت تىزگىنىن ەشكىمگە بەرمەي، اۆتوريتارلىق جۇيە قۇرعان پرەزيدەنتتەر ەشقاشان حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنە المايدى. تۇبىندە ونىڭ وزىنە زاۋال تونەدى.
ەركىن قالدان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
