Óz elinen qashqan 10 prezıdent

3585
Adyrna.kz Telegram

Sońǵy úsh-tórt kúnnen beri belarýs elinde narazylyq órship tur. Prezıdenttik saılaýǵa túsken Aleksandr Lýkashenko mıtıngke shyqqandardy basyp janshýda.

Halyqtyń qany jazyqsyz tógilip jatyr. Júzdegen adam jaraqat aldy. Túrmege qamalyp jatqandar kóp. Jedel áreket etetin jasaqtar (OMON) toby  eshkimdi aıap jatqan joq. Álem jurtshylyǵynyń aldynda Lýkashenkonyń masqarasy shyqty. Prezıdenttik saılaýda ashýly «Batkaǵa» basty qarsylas bolǵan Svetlana Tıhanovskaıa shetel asty. Qysym kórip, eldi tastap ketti. Óıtkeni onyń saılaýaldy shtabynyń basshysy men belsendileri shetinen ustalyp jatyr. Ózine tyqyr taıanǵasyn ketti ol. Tıhanovskaıany prezıdenttikke kandıdat deıik. Al tarıhta uzaq jyl el basqaryp, memlekettik tóńkeris bastalyp, basyna kún týǵanda, eldi tastap qashqan prezıdentter joq emes, bar. Olar kimder?

1.Fýlhensıo Batısta  

Batısta Kýba prezıdenti bolyp 1940 jyly saılandy. Biraq halyqqa jaǵymdy bola almady. Eldegi oppozııonerlerdi qýdalady. Abaqtyǵa japty. Halyqtyń sózin sóılegen belsendiler tapsyryspen óltirildi.Tipti keıbireýleri izim-ǵaıym joq bolyp ketti. Aqyry Fıdel Kastro bastaǵan top el astanasyna basyp kirip, memlekettik tóńkeris jasady. Kýbany 19 jyl basqarǵan Fýlhensıo Batısta qashyp, Domınıkan Respýblıkasyna baryp tyǵyldy, sonan keıingi ómiri  Portýgalııada ótti.

2.Mohammed Reza Pehlevı 

Mohammed Reza Pehlevı Irannyń sońǵy shahy retinde tarıhta qaldy. 1979 jyly elde oryn alǵan Islam revolıýııasynan keıin ol Kaırge qashty. Sonda qaıtys boldy.

3.Bokassa Jan-Bedel

Bokassa Jan-Bedel – Ońtústik Afrıka Respýblıkasynyń prezıdenti. XX ǵasyrdaǵy eń qatal avtorıtarlyq rejımdi ornatqan basshy. Tipti ony «deni saý emes dıktator» dep te ataıdy. Bokassa «kannıbalızmge qatysy bar» dep aıyptalǵan. «Adam etin jeıdi»degen de daqpyrt bar. Arasynda Keńes Odaǵyna kelip emdelgen. Altyn jalatylǵan, 2000 monshaq brıllıanty bar táj kıgen. Ozyq oıly belsendilerdi qýdalaǵan, temir torǵa japqan. 1979 jyly franýz desanty «osy eldegi azamattarymyzdy qorǵaımyz» degen jeleýmen ony yń-shyńsyz taqtan taıdyrǵan. Biraz ýaqyt Franııanyń tar qapas túrmesinde ýaqytyn ótkizgen keıin Kot d'Ivýar eline qashyp ketken. Keıin ustalyp, elge ákelingen. Ońtústik Afrıka Respýblıkasynyń soty ony ólim jazasyna kesken. Keıin jaza merzimi 20 jylǵa aýystyryldy. 1993 jyly amnıstııaǵa ilinip, bostandyqqa shyqty. Ómiriniń sońǵy jyldarynda qarapaıym azamat retinde elde tynysh, jaıbyraqat jaǵdaıda ómir súrgen.

4.Ferdınand Markos

Ferdınand Markos – Fılıpın eliniń prezıdenti. 20 jylǵa jýyq ýaqyt eldi basqarǵan. Bul da qatal dıktatorlardyń biri. Óziniń memleket basqarý kezeńinde saıası opponenterin túrmege qamaǵan. 1986 jyly prezıdenttik saılaý kezinde jeńiliske ushyrasa da, bılik basyna kelgen. Biraq elde áskerı memlekettik tóińkeris bolyp, taqtan taıdyryldy. Ferdınand Markos bas saýǵalap, AQSh-qa qashty. 1988 jyly qaıtys boldy.

5.Jan-Klod Dıývale

Jan-Klod Dıývale – Gaıtıdiń prezıdenti. Ol eldi 1971 jyldan 1986 jylǵa deıin basqarǵan. 1986 jyldyń basynda halyqtyń narazylyǵy kúsheıip, Franııada bas saýǵalaǵan. Ol 25 jyldan astam ýaqyt  shetelde ómir súrip, 2011 jyly «halyq meni keshirer» degen oımen Gaıtıge qaıta oralǵan. Alaıda oǵan  «memleket qarjysyn talan-tarajǵa saldy» jáne «adam quqyn buzdy» degen aıyp taǵyldy. 2014 jyly júrek talmasynan qaıtys boldy.

6.Alberto Fýhımorı

Alberto Fýhımorı 1990-2000 jyldary Perýdiń prezıdenti bolǵan. Bul da XX ǵasyrdyń sońyndaǵy qatal dıktatorlardyń biri. Ol ózine qarsy shyqqandardy qatal jazalaǵan, qýdalaǵan. Arnaıy jazalaý lagerin uıymdastyrǵan. 2000 jyly halyqtyń narazylyǵynan keıin bılikten ketti. Japonııaǵa qashty. Biraq 2006 jyly elge qaıtarylyp, 25 jylǵa jazaǵa kesildi.

7.Asqar Akaev

Asqar Aqaev 1991-2005 jyldary Qyrǵyzstandy basqardy. 2005 jyly «qyzǵaldaq kóterilisiniń» saldarynan prezıdenttikten ketti. TMD keńistiginde alǵashqylardyń biri bolyp, Qyrǵyzstan Dúnıejúzilik saýda uıymyna múshe boldy. Qyrǵyzstan Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy «demokrat araly» atandy. Memlekettik tóńkeristen  keıin Qazaqstanda birer kún  aıaldap, artynan Reseıge qashty. Asqar Aqaev qazir Sank-Peterbýrgte  ómir súrip jatyr.

8.Kurmanbek Bakıev 

Qurmanbek Bakıev – Aqaevtan keıingi el prezıdenti. Oppozıııalyq belsendi retinde Aqaevty taqtan taıdyrǵan Bakıev 5 jyldan keıin ol da eldi tastap ketti. 2010 jyldyń 7-18 sáýir aralyǵynda bolǵan revolıýııalyq oqıǵalardan keıin ol da bas saýǵalaýǵa májbúr boldy. Qazir Qurmanbek Bakıev Belorýssııa azamattyǵyn alyp, sol elde turyp jatyr.

9.Zın el-Abıdın Ben Alı

Ol halyqtyń  jaǵdaıy jaqsy bolyp turǵan kezeńde 1987 jyly Týnıste bılik basyna keldi. Alaıda artynan eldiń ekonomıkasy men halyqtyń áleýmettik turmysy tómendedi. Zın el-Abıdın Ben Alıdiń avtorıtarlyq rejımi elde jemqorlyq pen jumyssyzdyqta arttyrdy.

2010 jyldyń 17 jeltoqsanynda kókónis pen jemis satatyn Mohammed Býazızı bılikke qarsylyq retinde saýda alańynda óz-ózin órtedi. Sodan keıin narazylyq búkilhalyqtyq tolqýǵa ulasty. Prezıdent Zın el-Abıdın Ben Alı Saýd Arabııasyna qashty. Ol ózimen birge «1,5 tonna altyn quımasyn ala ketken» degen derek bar.

10.Vıktor Ianýkovıch

Vıktor Ianýkovıch 2010-2014 jyldary Ýkraınanyń prezıdenti qyzmetin atqardy. 2010 jyldyń qarasha aıynda EýroOdaq qaýymdastyǵyna múshe bolýdan bas tartyp, kelisimge qol qoımaǵany úshin elde oppozıııalyq top tarapynan qatty qarsylyq baıqaldy. Oppozıııa halyqty alańǵa alyp shyqty. Kıevtegi Táýelsizdik alańyndaǵy snaıperlerdiń atqan oǵynan júzdegen adam qaıtys boldy, myńdaǵan adam jaraqat aldy. Ianýkovıch pen onyń jaqtastary Reseıge qashty. Qazir ózin «Ýkraınanyń zańdy prezıdenti» retinde sanap, Reseıde ómir súrip jatyr.

P.S. Memlekettik tóńkeris, ártúrli jaǵdaılarǵa qatysty óz elinen qashyp, shetel asqan memleket basshylarynyń tizimi munymen taýsylmaq emes. TMD aýmaǵynda Ázirbaıjannyń burynǵy  prezıdenti Aıaz Mýtalıbov,  Adjarııanyń memleket basshysy bolǵan Aslan Abashıdze de Máskeýge kelip ómir súrdi. Grýzııanyń eks-prezıdenti Mıhaıl Sakaashvılı de qazir Otanyna orala almaı ár jerde júr. Árıne, bul basqa jaǵdaı.

...Al aqıqaty, uzaq jyl memleket tizginin eshkimge bermeı, avtorıtarlyq júıe qurǵan Prezıdentter eshqashan halyqtyń yqylasyna bólene almaıdy. Túbinde onyń ózine zaýal tónedi.

 

Erkin Qaldan,

«Adyrna» ulttyq portaly

 

 

Pikirler