مۇسىلمان ەلدەرىندە «قىزدى سۇندەتكە وتىرعىزۋ» اتتى قوعامدا رەزونانس تۋدىرعان سالت بار. ءتىپتى، عالىمداردىڭ ءوزى مۇنى دەنساۋلىققا پايدالى ەكەن ايتادى. ەگيپەتتە 2008 جىلدان بەرى 90 % پايىز قىز سۇندەتكە وتىرعان. "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى وسى تاقىرىپتى تارقاتا باياندايدى.
رەسەيدە العاش رەت قىزدى سۇندەتتەۋ بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، سوتقا دەيىن جەتكەن. داعىستاندا جىل سايىن مىڭنان استام ايەلدىڭ جىنىس مۇشەسىنە وتا جاساۋ فاكتىسى تىركەلەدى.
55 جاستاعى تانىمال اكتريسا، جازۋشى، مودەل ۆاريس ديريەنىڭ بيوگرافياسىنا سۇيەنە تۇسىرىلگەن «ءشول دالا گۇلى» اتتى فيلم 2010 جىلى جارىق كوردى. فيلم جەلىسى «قىزدى سۇندەتكە وتىرعىزۋ، ونىڭ ومىرلىك زيانى» تۋرالى باياندالادى.
ۆاريس ديريە كىم؟
پوديۋم جۇلدىزى ۆاريس «سومالي» كوشپەندىلەرىنىڭ تايپاسىندا 1965 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اتاۋى «ءشول گۇلى» دەگەندى بىلدىرەتىن ارۋدىڭ ناقتى تۋعان كۇنى بەلگىسىز. رۋلىق داستۇرگە سايكەس اتا-انالار بالالارىنىڭ تۋعان كۇنىن دە ەستە ساقتامايدى ەكەن. ءۆاريستىڭ 11 اعاسى مەن اپكەلەرى بولعان. ولاردىڭ التاۋى بالالىق شاعىندا جانە ءجاسوسپىرىم كەزىندە قايتىس بولعان.
ۆاريس ديريە – شىعىس افريكادان شىققان مودەل.
مودەلدىڭ ەكى اپكەسى «سۇندەتتەۋدىڭ» قۇربانى بولعان. بىرەۋى ەكى كۇننەن كەيىن قايتىس بولسا، ەكىنشىسى 10 جىلدان كەيىن بوسانا الماي قايتىس بولعان. ماسەلە مىنادا: ۆارۆارلىق پروتسەدۋرا، ونىڭ ءمانى بولاشاق ايەلدى جاقىندىق راحاتىنان ماڭگىلىككە ايىرادى.
5 جاسىندا ۆاريس تە سۇندەتكە وتىرعىزىلدى. ىنىلەرى مەن قارىنداستارىن باعىپ، مال جايىپ جۇرگەن قىزدى 13 جاسقا تولعاندا، باي قارتقا كۇيەۋگە بەرمەك بولادى. كۇيەۋ جىگىت اتا-اناسىنا قالىڭدىق ءۇشىن 5 درومەداريا ء(بىر وركەشتى تۇيە) ۋادە ەتەدى.
بىراق، ۆاريس قاشۋعا شەشىم قابىلدادى. قىزدىڭ اناسى قىزىنىڭ قاشۋ پروتسەسىنە كومەكتەسپەدى، بىراق ول ونىڭ قاشىپ كەتۋىنە دە كەدەرگى بولماعان.
ديريە دەپورتاتسيادان اۋلاق بولۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ، مەيرامحانادا داياشى رەتىندە جۇمىس ىستەدى. ءسان فوتوگرافى تەرەنس دونوۆان ادەمى قارا ءناسىلدى قىزعا كوزى ءتۇسىپ، وعان مودەلدىك جولدى ۇسىنادى.
ۇسىنىستىڭ ارقاسىندا ءۆاريستىڭ 1987 جىلعى فوتوسۋرەتى پيرەللي كۇنتىزبەسىنىڭ باستى بەتىندە جاريالانعان.
20-شى عاسىردىڭ 80-ءشى جىلدارىنىڭ اياعى مەن 90-شى جىلداردىڭ باسىندا ۆاريس ءساندى برەندتەردىڭ بەت-بەينەسىنە اينالدى، جۋرنالدىڭ مۇقاباسىندا جارقىرادى.
دجەيمس بوندتىڭ «كوزدەن شىققان ۇشقىندار» فيلمىنە ءتۇستى.
1997 جىلى مودەلدىك مانسابىنىڭ بيىك شىڭىنا شىققان كەزدە ديريە «ماري كلەر» ايەلدەر جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى لاۋرا زيۆكە بەرگەن سۇحباتىندا «قىز بالالاردى سۇندەتتەۋ»تۋرالى بار شىندىقتى ايتىپ بەرەدى. سۇحبات ۇلكەن رەزونانس تۋدىرادى. كەيىن ۆاريس ۆارۆارلىق پروتسەدۋرامەن كۇرەسۋ ءۇشىن بۇۇ-نىڭ ەلشىسى بولىپ تاعايىندالادى.
ديريە جازۋشى جانە پۋبليتسيست كەتلين ميللەرمەن بىرگە ءوزىنىڭ العاشقى «ءشول گۇلى» رومانىن جارىققا شىعاردى. مودەلدىڭ ءومىربايانى بەستسەللەرگە اينالدى.
2002 جىلى ديريە ۆەنادا ايەلدەردىڭ جىنىس مۇشەسىنە زاقىم كەلتىرۋ بارىسىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن قور قۇرادى. ءۆاريستىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كەزدە ميلليونداعان قىزداردى مۇگەدەك ەتىپ وتىرعان ۆارۆارلىق ادەت-عۇرىپتى جەڭۋدىڭ جالعىز جولى – ايەلدىڭ كۇيەۋىنە ماسىل بولماۋى. فينانس جاعىنان تەپە-تەڭدىكتىڭ ساقتالۋى باستى رولدە.
اكتريسا ايەل قۇقىعىن قورعاۋ بارىسىنداعى كۇرەسىن جالعاستىرۋدا.
ءۆاريستىڭ جانكۇيەرلەرى جىل سايىن الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن «ايەلدەردى سۇندەتكە وتىرعىزۋ – تازارتۋ ەمەس، قىلمىس» جانە «ايەلدەر قۇقىعىنسىز ادام قۇقىعىنىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس» ۇرانىمەن ءتۇرلى بەينەجازبالار جاريالايدى.
PS: فەمينيزمدى قولدايتىن ايەلدەر قاۋىمىن قوعام قابىلدامايدى. بىراق ايەلدىڭ قۇقىعى ءار ەلدە ءار ءتۇرلى جولمەن تاپتالۋدا. ايەل – انا، ايەل – كوپىر…
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى،
ءىنجۋ ومىرزاق
