قاندى قاساپ ستاليننىڭ باستاماسىمەن ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستا 46,25 ميلليون ادام جارالانىپ، ونىڭ ىشىندە 10 ميلليوننان استام ادام مۇگەدەك بولىپ قالدى. ال، 3 ميلليونداي ادام اياق-قولىنان ايىلىرىپ، اياقسىز، قولسىز ەلىنە قايتتى. بۇل دەرەكتەر سانكت-پەتەربۋرگتەگى "سوعىس-مەديتسينالىق" مۋزەيىندە بار ەكەن. مۇنى عاسىر قاسىرەتى دەپ اتاساق تا بولادى.
بۇدان دا قاسىرەتتىسى - 1943-1944 جىلدارى كسرو كگب-سى سوعىستان دەنە مۇشەلەرىنەن ايىرىلىپ قالعان ازاماتتاردى وزدەرىنىڭ مۇگەدەكتىگىنە مەملەكەتتەن كومەك سۇراعانى ءۇشىن ۇنەمى باقىلاۋعا ۇستاپ، ولاردىڭ ارتىنان باقىلاۋشىلار قويىپ، "كەڭەس وكىمەتىنە قارسى اگيتاتسيالار ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن جوق پا" دەگەن كۇدىكپەن جاسىرىن وپەراتسيالار ۇيىمداستىرىپ وتىرعان. ەشتەڭەگە جاراماي قالعان ادامدارعا دا وسىنداي باقىلاۋلار بولدى. بۇل ناعىز حالىقتار تۇرمەسى ەكەنى وسىدان-اق بەلگىلى.
سوعىستا دەنە مۇشەسىنەن ايىرىلعان ەڭ اۋىر جاعدايداعى I جانە II توپتاعى مۇگەدەك ادامدارعا كۆاليفيكاتسياسى جوق جۇمىسشىنىڭ ايلىعىنىڭ جارتىسىنداي عانا كومەك بەرگەن. ولاردى ەشقانداي جەرلەردە جۇمىسقا المادى. ەشقانداي جەرلەردە كۆاليفيكاتسيا بەرىلمەدى. بۇل اۋىلدى جەرلەردە ءتىپتى اۋىر بولدى. ولارعا وكىمەت تاراپىنان ەمەس، تۋعان تۋىستارى عانا كومەك بەرسىن، وكىمەت كومەك كورسەتۋگە مۇددەلى ەمەس دەگەن جوعارىدان ەسكەرتۋلەر دە جاسالعان.
ەڭ اۋىر جاعدايداعى I جانە II توپتاعى مۇگەدەك ادامداردىڭ تۋعان تۋىستارىنا دا مەملەكەت تاراپىنان ەشقانداي الەۋمەتتىك قامقورلىق بولمادى. نارازىلىق بىلدىرگەن مۇگەدەكتەرگە قىسىم جاسالىپ، جولدا وتىرعان جەرلەرىنەن ۇرلاپ اكەتىپ، كەيبىرەۋلەرىن جاسىرىن اتىپ تا تاستادى. ال، تۋىسقاندارى تاۋىپ العان مۇگەدەكتەر عانا امان قالدى. ءدال وسىعان قاتىستى كگب دەرەكتەرىن رەسەيدىڭ russian7.ru سايتى دۇركىرەتىپ تاراتتى.
ءدال مۇنداي سۇمدىق تازارتۋ ءستاليننىڭ بۇيرىعىمەن 1951 جىلى كسرو جوعارى كەڭەسى مەن پرەزيديۋمىندا "قوعامعا قارسى ناداندىق ارەكەتتەر مەن پارازيتتەردەن تازارتۋ" باستاماسى ارقىلى ىسكە اسقان. ەلىن، جەرىن قورعاپ، قاسىرەت شەككەن، مۇگەدەك بولىپ قالعان ازاماتتارعا ستالين وسىلاي جاقسىلىق جاساعان.
وسىنداي قاتىگەزدىكتەن كەيىن كومي اسسر-دە سوعىستا قاسىرەت شەككەندەردىڭ ءبارى ەرەۋىلگە شىققان. بىراق ولاردى جانشىپ، باسىپ تاستاپ، مۇگەدەكتىگىنە قاراماي تۇرمەلەرگە تىققان. وتە ۇزاق مەرزىمدە جازا تاعايىنداعان. كەيبىر نارازى ادامداردى كسرو-نىڭ شەتكى تەرريتورياسىنداعى ارالداردا داۋىلدى بوران كۇندەردە اشىق دالادا، تاماقسىز، جارىقسىز، قورلىقپەن ۇستاعان. ولارعا قوعامعا قاۋىپتى ەلەمەنتتەر دەگەن ايىپتار تاعىلعان.
سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدەردە دە گۋلاگ سياقتى لاگەرلەر جۇمىسىن توقتاتپاعان. سونىڭ ءبىرى ۆالاام ارالى بولعان. اش ۇستاۋ، تاماقسىز قالدىرۋ سياقتى قورلىقتار مۇگەدەك ادامدارعا سوندا كورسەتىلگەن. ەڭ سۇمدىعى - ولار جايىنداعى كوپ دەرەكتەردى دەر كەزىندە جويىپ وتىرعان. ەشقايدا مالىمەتتەر شىعارماۋعا تىرىسقان. بىراق كسرو كگب-دا ارحيۆتەردەن ولار جايىندا قالىپ كەتكەن كەيبىر دەرەكتەر ادامنىڭ جانىن تۇرشىكتىرەدى.
ۆالاام وقيعاسىن ەكسكۋرسوۆودتا بولعان ەۆگەني كۋزنەتسوۆ دەگەن ازامات ءوز كوزىمەن كورگەنىن ايتقان. جوعارىدا اتالعان ساۋ ادام تۇگىلى مۇگەدەكتەرگە جاسالعان وقيعالاردىڭ بارلىعى وسى ازامات ارقىلى جەتىپتى. ايتپەسە، مۇنى ەشكىم دە بىلمەيتىن بولىپ قالا بەرەر ەدى. مىنە، ءبىزدىڭ كەيبىر ۇلكەندەرىمىز ماقتاپ وتىراتىن كسرو توزاققا اينالعان وسىنداي حالىقتار تۇرمەسى بولعان.
بەكبولات قارجان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
