قازىرگى زامان بىزدەن كۇن سايىن وزگەرىپ وتىراتىن جاڭا تەندەنتسيالاردى تالاپ ەتەدى. قازىر مەملەكەت دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن باستى شارت - قۇقىقتىق تۇرعىدان ساۋاتتى مەملەكەت قۇرۋ. سەبەبى ول قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى ساقتاۋدىڭ كەپىلى عانا ەمەس، ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق تۇرعىدا جەتىلۋىنىڭ نەگىزگى ولشەمى بولىپ تابىلادى. الايدا، بۇل پروتسەستى حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرماي جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس.
حالىقتىڭ قۇقىقتىق ءبىلىمىن ارتتىرۋ - ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى قادامى. بىراق بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ مەملەكەت ءۇشىن نەگە وزەكتى؟ كونستيتۋتسياعا سايكەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن قۇقىقتىق مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى جانە قوعامدا دا قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرادى. ازاماتتار مەملەكەتتىك ورگاندار، زاڭدى نەمەسە جەكە تۇلعالار وزدەرىنە زاڭداردا كورسەتىلگەن تولىق جاعدايلاردا عانا ارەكەت ەتە الاتىنىن تۇسىنۋگە ءتيىس.
قۇقىقتىق مادەنيەت - بۇل قۇرىلىمى كوپ قىرلى جانە كۇردەلى قۇبىلىس. قۇقىقتار مەن زاڭداردى ءبىلىپ، ولاردى ناقتى ءومىر جاعدايىندا قولدانباساق، زاڭ مەن قۇقىق ءوز ماڭىزىن تولىقتاي جويادى. ال ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ جانە ارتتىرۋ بويىنشا جۇيەلى جانە ماقساتتى جۇمىس قاجەت. بۇل كۇردەلى جانە ۇزاق پروتسەسس ەكەنىن ناقتى ءتۇسىنۋ كەرەك. قازاقستاندا قۇقىقتىق ءورىستىڭ قالىپتاسۋىنىڭ تەرەڭ تاريحي تامىرى بار. تاۋكە حاننىڭ "جەتى جارعىسى", “ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى” مەن “قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى” زاڭ جيناقتارى سونىڭ جارقىن مىسالى بولىپ تابىلادى. ءتىپتى سول ءبىر زۇلمات زاماندا دا ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز قازاق قوعامىنىڭ كەلەڭسىزدىكتەرىن رەتتەگەن ازاماتتىق قۇقىق نورمالارىنىڭ ءرولى مەن ماڭىزدىلىعىن جاقسى ءتۇسىندى.
قۇقىقتىق مادەنيەتتەگى ارنايى دەڭگەي قۇقىق، قۇقىقتانۋ، قوعامدىق ءتارتىپتى قورعاۋ جۇيەسى سياقتى قۇبىلىستارمەن قاراستىرىلادى. قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ بىرنەشە ەلەمەنتتەرى بار:
- - جەكە تۇلعانىڭ قۇقىقتىق ساناسى;
- - -قوعامداعى قۇقىقتىق قاتىناستار;
- -زاڭدىلىق پەن ءتارتىپ;
- -زاڭ شىعارۋ،
- - مەملەكەت پەن قۇقىق سالاسىنداعى باسقا دا قىزمەت تۇرلەرى.
ءارتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن نەمەسە ولاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن الدىمەن ازاماتتار ءوز قۇقىعىن جوعارى دەڭگەيدە ءبىلۋى، قورعاي الۋى قاجەت. ولاردىڭ اۋقىمى وتە الۋان ءتۇرلى، بۇل وتباسىلىق قاتىناستار، جەكە مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ، ءومىر مەن دەنساۋلىق قاۋىپسىزدىگى، ءبىلىم بەرۋ جانە الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىك بولۋى مۇمكىن. قازاقستاندىق قوعام ازاماتتىڭ ەركىن دامۋىنا تولىقتاي مۇمكىندىك بەرەدى. ادامنىڭ قابىلەتتەرىن دامىتۋ مەن پايدالانۋ جەكە ازامات ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل قوعام ءۇشىن پايدالى بولارى انىق. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ءار ازامات ءوزىنىڭ قۇقىقتارىن عانا ەمەس، مىندەتتەرىن دە ءبىلۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، ءار ازامات ءوز مۇددەلەرىن قورعاۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باسقا ادامنىڭ قۇقىقتارىن، بوستاندىعىن قۇرمەتتەۋ وتە ماڭىزدى. ارينە، ەلدەگى بارلىق قولدانىستاعى زاڭداردى ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس، بىراق ونىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىنىڭ جالپى مازمۇنىنان حاباردار بولعان دۇرىس.
ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى - بۇل ءار ادامعا بەلگىلى ءبىر قۇقىقتار مەن مىندەتتەردىڭ جۇكتەلۋى، قوعام جانە بيلىك اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ ەرەكشەلىگى. مەملەكەت ءوز قىزمەتىن دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار مەن بەلگىلەنگەن پروتسەستەر اياسىندا جۇزەگە اسىرادى. قازىرگى ۋاقىتتا ادام قىزمەتىنىڭ بارلىق نەگىزگى سالالارى زاڭدى تۇردە بەكىتىلگەن. تيىسىنشە، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن دامىتۋ جانە جەتىلدىرۋ ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەت بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، ەلدىڭ باس قۇجاتىنا سايكەس حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسىن ارتتىرماساق، قازاقستان رەسپۋبليكاسى بولىپ تابىلاتىن قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ مارتەبەسىن ودان ءارى نىعايتۋ مۇمكىن ەمەس.
قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ ازاماتتاردىڭ قوعامدىق-ساياسي جانە مادەني وسۋىنە، ولاردىڭ الەۋمەتتىك جانە قۇقىقتىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى. باسقاشا ايتقاندا، ءاربىر ازامات ءوزىن نەمەسە ادامدار توبىن زاڭدى تۇردە قورعاۋعا قول جەتكىزۋى كەرەك، بۇل ەل ىشىندە دە، ودان تىس جەرلەردە دە نارىقتىق قاتىناستاردىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى. جوعارى قۇقىقتىق سانا دەگەنىمىز - تەك زاڭداردىڭ تالاپتارىن ساقتاۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باسقالاردىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىقتارىنا بەي-جاي قاراماۋ. مىسالى، ەگەر ادام مەملەكەتتىك نەمەسە جەكە مۇلىككە زيان كەلتىرۋ فاكتىسىنىڭ كەزدەيسوق كۋاگەرى بولسا، ول بۇل تۋرالى قۇزىرەتتى ورگاندارعا دەرەۋ حابارلاۋى كەرەك.
ءوز تاراپىنان مەملەكەت قازىر حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ وتىر. ءتۇرلى قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، دارىستەر، سەمينارلار مەن بريفينگتەر وتكىزىلەدى. بۇل رەتتە ۇەۇ-مەن كەڭ اۋقىمدى ءوزارا ءىس-قيمىلدار ءجۇرىپ جاتىر، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى تارتىلۋدا. سونىمەن قاتار، قازىر بارلىق قاجەتتى اقپاراتتى ينتەرنەتتەن تابۋعا بولادى. ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى مىندەتى - قازاقستاندىق قوعامداستىقتىڭ زاڭدارعا وڭ كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، ءوز قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن ءبىلۋ. بەلگىلەنگەن نورمالار شەڭبەرىندە ولاردى كۇندەلىكتى ومىردە ىسكە اسىرۋ. ايتا كەتۋ كەرەك، قوعامنىڭ قۇقىقتىق ساناسىن ارتتىرماي ەل مەن قوعامدى جاڭعىرتۋ پروتسەسى جۇزەگە اسپايدى .
جىلدار وتكەن سوڭ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى تەك زاڭدى بىلەتىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار سەرتيفيكاتتالعان مامانعا قارسى تۇرا الاتىنداي دەڭگەيدە ساۋاتتى بولاتىنىنا كامىل سەنەمىز.
