ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ۇلتىنا قاراماستان ساقتاۋ - بۇل ەل تاۋەلسىزدىگى تاڭىندا ەلباسىمەن قۇرىلعان ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتىنىڭ باستى ماقساتى. ال قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى نەلىكتەن قۇرىلدى جانە ول قانداي ماسەلەلەردى شەشەدى؟
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى - بۇل قوعامدىق كەلىسىم مەن ۇلتتىق بىرلىكتى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا مەملەكەتتىك ساياساتتى ازىرلەۋگە جانە ىسكە اسىرۋعا ۇلەس قوساتىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قۇرعان ينستيتۋت.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستاننىڭ قوعامدىق كەلىسىمى مەن ۇلتتىق بىرلىگى مودەلى كوپتەگەن الەمدىك دەرجاۆالارعا ۇلگى بولىپ تابىلادى. حالىقتار اراسىنداعى دوستىق جانە ولاردىڭ كەيبىر ەلدەردەگى ءبىر تەرريتوريادا بەيبىت ءومىر ءسۇرۋ ماسەلەلەرى قازىر وتە اكتۋالدى.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءبىزدىڭ ازاماتتىق قوعام مودەلىنىڭ بەدەلىن تەك ەل ىشىندە عانا ەمەس، ونىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە دە ارتتىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان. بۇگىنگى كۇنى قحا مۇشەلەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلۋدە. ويتكەنى بۇل «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» زاڭعا سايكەس، ەل ازاماتتارىنا قاتىستى كەز-كەلگەن كەمسىتۋشىلىكتىڭ الدىن الۋ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى نىعايتۋ، الەۋمەتتىك جانە ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتاي وتىرىپ تولىقتاي قامتاماسىز ەتۋ -ولاردىڭ قۇزىرەتىندە.
اسسامبلەيانىڭ ماقساتى - قازاقستاندىق پاتريوتيزم، قازاقستانداعى ەتنوستاردىڭ ازاماتتىق جانە رۋحاني-مادەني قوعامداستىعى نەگىزىندە قازاق ەلىنىڭ شوعىرلاندىرۋشى رولىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قوعامدىق كەلىسىم مەن ۇلتتىق بىرلىكتى قامتاماسىز ەتۋ.
«قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» زاڭنىڭ 5-بابىندا اسسامبلەيانىڭ باستى قاعيداتتارىنىڭ ءبىرى «شىققان تەگىنە، الەۋمەتتىك، قىزمەتتىك جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە، سەنىمگە، تۇرعىلىقتى جەرگە نەمەسە باسقا سەبەپتەرگە بايلانىستى كەز-كەلگەن كەمسىتۋشىلىككە جول بەرىلمەيتىندىگى» دەپ كورسەتىلگەن.
ەسكە سالايىق، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى 1995 جىلى ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلدى. ول قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ توراعاسى.
فوتو: اشىق دەرەككوز
قۇرىلعالى بەرى 26 جىل ىشىندە بۇل ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتىنىڭ فۋنكتسيونالدىعى ايتارلىقتاي كەڭەيدى. بۇگىنگى تاڭدا قحا قىزمەتى بارلىق ەتنوستاردىڭ مۇددەلەرىن بىرىكتىرۋگە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار تىلدەردى، مەدياتسيا ينستيتۋتىن، قايىرىمدىلىق ينستيتۋتىن دامىتۋعا، سونداي-اق ەلدىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىن اككرەديتتەۋگە باعىتتالعان. اسسامبلەيانىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى - قوعامدىق كەلىسىم مەن ۇلتتىق بىرلىكتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتى ازىرلەۋگە جانە ىسكە اسىرۋعا كومەك كورسەتۋ.
ايتپاقشى، اسسامبلەيا - بۇل بىرەگەي ينستيتۋت، ويتكەنى ونىڭ تمد ەلدەرىندە بالاماسى جوق. كوپ جاعدايدا، قازاقستانداعى قحا قىزمەتىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە مۇلدەم ەتنيكالىق نەمەسە ءدىني نەگىزدەردە ساياسي قاقتىعىستار بولعان جوق.
اسسامبلەيانىڭ تاعى ءبىر فۋنكتسياسى، ونسىز ونىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس، بۇل قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋعا ۇلەس قوسۋ; بۇل باعىتتا قازاقستان جاستارىمەن بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. قازىر قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا دوستىق ۇيلەرى بار، سونىمەن قاتار نۇر-سۇلتاندا ەلباسىنىڭ اتىنان سالىنعان بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى جۇمىس ىستەيدى - ءدال وسىندا قحا-نىڭ جىل سايىنعى سەسسيالارى، ءداستۇرلى الەمدىك دىندەر سەزدەرى جانە ت.ب. ەل ءۇشىن ماڭىزدى ءىس-شارالار وتكىزىلۋدە.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى - بۇل ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ جاعدايىن، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى جانە قازاقستان حالقىنىڭ باسقا تىلدەرىن قولدانۋدى قاداعالايتىن كوپمادەني ورگان.
قحا مۇشەلەرى مەملەكەتتىك ەتنيكالىق ساياسات ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭ جوبالارىنىڭ قوعامدىق-ساياسي ساراپتاماسىنا قاتىسادى، كەلىسپەۋشىلىكتەر مەن داۋلاردى شەشۋ، ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى جانجالدى جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەيدى جانە پراكتيكالىق شارالاردى جۇزەگە اسىرادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توعىز دەپۋتاتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى سايلايدى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ەلدەگى بارلىق ەتنوستاردىڭ مۇددەلەرىن قورعايدى. سونىمەن قاتار، پارلامەنتتەگى قازاق ەتنيكالىق قاۋىمداستىقتارىنىڭ وكىلدىگى ولاردىڭ ساياسي پارتيالار ارقىلى وكىلدىك ورگاندارعا تىكەلەي قاتىسۋى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
اسسامبلەيانىڭ مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - مەملەكەتتىك ورگاندارعا قوعامداعى ەكسترەميزم مەن راديكاليزم كورىنىستەرىنە جانە ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن بۇزۋعا باعىتتالعان ۇمتىلىستارعا قارسى تۇرۋدا كومەك كورسەتۋ.
فوتو: اشىق دەرەككوز
اسسامبلەيا نەگىزىندە ەتنوسارالىق قاتىناستار ماسەلەلەرى بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قوعامدىق بىرلەستىكتەر اراسىنداعى ديالوگتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سەمينارلار، كونفەرەنتسيالار جانە باسقا دا ءىس-شارالار ۇنەمى وتكىزىلىپ تۇرادى.
اسسامبلەيانىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى تۋرالى بولەك ايتا كەتكەن ءجون. بۇل اسسامبلەيانىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرىن بولىسەتىن كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدار. اسسامبلەيانىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى قىزمەتىنىڭ ماقساتتارى ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن باستاماشىلىعىن دامىتۋ، داستۇرلەردى، تىلدەر مەن مادەنيەتتى ساقتاۋ جانە دامىتۋ سالاسىنداعى قىزىعۋشىلىقتارىن قاناعاتتاندىرۋ بولىپ تابىلادى.
تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز سوزدەرىندە بىرنەشە رەت اتاپ وتكەندەي، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى تۇراقتىلىقتىڭ، جاڭعىرۋدىڭ جانە وركەندەۋدىڭ نەگىزىنە اينالعان ەكى ۇلى قۇندىلىق.
قازىرگى كەزدە كوپتەگەن ۇلتتىق دياسپورالاردىڭ (قاۋىمداستىقتاردىڭ) وكىلدەرى قازاقتارمەن بىرگە ءومىر سۇرۋدە. وسىعان بايلانىستى ۇلتارالىق كەلىسىم مەن دامۋدىڭ وڭتايلى مودەلى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بىلاي تۇجىرىمدالادى: قازاقستان - بۇل جاڭا ەتنوستىق قاۋىمداستىق ەمەس، ءار ءتۇرلى ۇلت ازاماتتارىنىڭ قوعامداستىعى. ءبىزدىڭ حالىقتاردىڭ ينتەگراتسياسى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەتنيكالىق بىرەگەيلىگىن ساقتاۋعا نەگىزدەلگەن. قوعامنىڭ ەتنوسوتسيالدىق قۇرىلىمىنىڭ تۇبەگەيلى جاڭا مودەلىن قالىپتاستىرۋ رەسپۋبليكانىڭ كوپەتنيكالىق قوعامىنىڭ بارلىق سپەكترىنە سايكەسىنشە جاۋاپ بەرۋگە قابىلەتتى كەيبىر جاڭا الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردى قۇرۋعا شاقىردى. بۇل ەتنوستى قالپىنا كەلتىرۋ جانە جەكە تۇلعانى ىزدەۋدىڭ ءوزى مودەرنيزاتسيانىڭ بولىگى بولىپ تابىلاتىندىعىمەن جانە ساياسي جانە الەۋمەتتىك قۇرىلىمداردا دەموكراتيالاندىرۋ پروتسەستەرىنە اكەلەتىندىگىمەن تۇسىندىرىلەدى.
ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق مودەلى ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇنىمىزدىڭ شىندىعىنا اينالدى جانە الەمدىك قوعامداستىقتىڭ دامۋ تالاپتارىنا سايكەس كەلەدى. قازاقستاندىق مودەل ەۋرازياداعى زاماناۋي مادەنيەتتىڭ قۇبىلىسىنا اينالدى.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
