ناۋرىزباي قاجى كىناسىن مويىندادى. باس مۇفتيلىككە كىم لايىق؟

8390
Adyrna.kz Telegram

باس ءمۇفتي ناۋرىزباي وتپەنوۆ ءدىنتانۋشى عالىم اسقار ءسابديننىڭ وزىنە جانە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا (قمدب) قاراتىپ ايتقان  سىنىمەن كەلىسەتىنىن مويىندادى. ول اسقار سابدينمەن كەزدەسىپ، ءدىنتانۋشىنىڭ اقىل-كەڭەسىن تىڭداۋعا قۇشتار بولىپ وتىرعانىن جەتكىزدى.

 «اسسالامۋعالەيكۋم قۇرمەتتى اسقار سابدين مىرزا! ... ءدىني سالاداعى تاجىريبەلى ساراپشى رەتىندە ورىندى ماسەلە كوتەرىپ، وي ءبىلدىرىپسىز. جاناشىرلىق نيەتپەن جەتكىزگەن وي-پىكىرىڭىز ءۇشىن العىسىمدى بىلدىرەمىن. مەن جاۋاپتى قىزمەتىمە جانە جەكە باسىما قاتىستى ورىندى ايتىلعان سىندى دۇرىس قابىلدايمىن. «جىگىتتى سىن شىڭدايدى» دەگەندەي، ءدىني ماسەلەگە بايلانىستى كەز-كەلگەن تۇلعامەن اشىق اڭگىمەلەسكەندى جاقسى كورەمىن. ءدىني سالاداعى ساراپشىلارمەن ءجيى سۇحباتتاسىپ، ولاردىڭ وبەكتيۆتى پىكىرىن تىڭداۋ كۇندەلىكتى قالىپتى جۇمىسىمنىڭ بىرىنە اينالدى. سىزبەن دە كەزدەسىپ، ورتاق ماسەلەنى تالقىلاپ، ۇسىنىس-پىكىرىڭىزدى تىڭداۋعا جانە ءتيىستى شەشىم قابىلداۋعا دايىنمىن» دەدى ناۋرىزباي وتپەنوۆ.

راس پا، وتىرىك پە، ول جاعى بەلگىسىز، باس ءمۇفتي ءدىنتانۋشى اسقار سابدينمەن كەزدەسىپ اڭگىمەلەسۋگە قۇشتار بولىپ ءجۇرىپتى، بىراق وعان سابدين وڭ قاباق تانىتاي قويماعان. «ءتىپتى، وسىعان دەيىن ءوز باستامام بويىنشا بىرنەشە رەت سىزبەن كەزدەسۋگە تىرىستىم. الايدا الدىن الا جوسپارلانىپ، وزىڭىزبەن كەلىسكەن كەزدەسۋ ءسىزدىڭ شەشىمىڭىزگە بايلانىستى وتپەي قالدى. مەن اشىق ديالوگقا ارقاشان دايىن ەكەنىمدى تاعى دا جەتكىزەمىن. كوپ ۋاقىت سوزباي جاقىن كۇندەرى سىزبەن كەزدەسىپ، كورسەتىلگەن ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا شاقىرامىن» دەدى باس ءمۇفتي.

باس ءمۇفتيدىڭ مىنا سوزىنە قاراساق، ءدىنتانۋشى اسقار سابدين ناۋرىزباي وتپەنوۆتىڭ مۇبارەك ءجۇزىن كورۋگە قۇشتار ەمەس. ونىمەن مامىلەلى اڭگىمە وربىتە المايتىنىن ءدىنتانۋشى تۇسىنەتىن سەكىلدى.

اسقار ءسابديننىڭ قمدب جانە باس مۇفتيگە قاتىستى سىنى مەن ۇستانىمى انىق. ونىڭ ايتۋىنشا، ءدىني سالاداعى كەلەڭسىزدىككە قمدب تىكەلەي جاۋاپتى. سەبەبى، قازاقستان زايىرلى مەملەكەت، نانىم-سەنىم ماسەلەسىنە مەملەكەتتىڭ اتقارۋشى ورگانى،ياعني  ۇكىمەت ارالاسا المايدى، ءدىن مەن مەملەكەت ءىسى بولەنگەن.

ءدىن سالاسىنا قمدب مونوپوليا ۇستاپ وتىر. قازاقستاندا تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ءدىني راديكالدار وتىزدان استام تەراكت جاساپ، بەيكۇنا ازاماتتاردىڭ ءومىرىن جالمادى. سەكتالار مەن يسلامي راديكالداردىڭ ەلىمىزدە قاپتاپ كەتۋىنە قمدب توسقاۋىل بولا الماي وتىر. قازاقستاندا بىرنەشە مىڭ مەشىت بار، ونىڭ ءبارىن قمدب-نىڭ قاراماعىندا. دەگەنمەن، مولدالار مەن يمامدار ورتاعاسىرلىق تۇسىنىكتەن شىعا المايدى، زامان تالابىنا ساي ۋاعىز جۇرگىزە الماي كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى ساۋاتسىزدىقتان كەلىپ شىعادى. سونىڭ كەسىرىنەن قازاقستانداعى مۇسىلمان جاماعاتىن ءدىني راديكالدار جىرىمداپ تارتىپ الىپ، ولاردى سىرتقى كۇشتەردىڭ ساياسي ويىنىنا پايدالانىپ جاتىر. جۇزدەگەن قازاقستاندىق مۇسىلمان يراك پەن سيريا، اۋعانستان مەن ۆازيريستان جەرىندەگى سوعىسقا بارىپ مەرت بولدى. اۋعانستان بيلىگىن «تاليبان» تەررورلىق ۇيىم باسىپ العان تۇستا قازاقستانعا ءدىني راديكاليزمنىڭ قاۋپى ءتىپتى كۇشەيىپ كەتتى. قمدب مىناۋ تۇرىمەن تالىپتەردىڭ سولتۇستىك باعىتتا قاراي جۇرگىزەتىن ءدىني يدەولوگيالىق ەكپانسياسىنا قارسى تۇرا الاتىنداي قاۋقارى جوق.

حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى – «بالىق باسىنان ءشىريدى» دەگەن ءسوز بار. ءدىنتانۋشى ا.سابدين قمدب-داعى رەفورمانى «ءدىن باسىنان» باستاۋ كەرەكتىگىن ايتىپ كەلەدى. ونىڭ ايتۋىنشا،  باس ءمۇفتي قىزمەتى «ءدىني لاۋازىمعا» اينالىپ كەتكەن. ونى جوعارىدان تاعايىندالعان ديرەكتور دەپ اتاۋعا بولادى. سوندىقتان باس ءمۇفتيدىڭ مۇسىلمان جاماعاتى الدىندا بەدەلى جوق، جۇرت وعان ساۋاتسىز كوپ مولدانىڭ ءبىرى دەپ قارايدى.

ا.ءسابديننىڭ ويىنشا، باس ءمۇفتيدىڭ مۇسىلماندار الدىندا بەدەلى بولۋ ءۇشىن ونى شاريعاتتا كورسەتىلگەندەي «ءدىني قۇزىرەت» دەڭگەيىنە كوتەرۋ كەرەك. باس مۇفتيگە قويىلاتىن تالاپ، كريتەريى قمدب-نىڭ جارعىسىندا جازىلعان. دەگەنمەن، ناۋرىزباي وتپەنوۆ باس ءمۇفتي لاۋازىمىنا قويىلاتىن تالاپقا ساي بولماي تۇر. ءتىپتى، ول اراب ءتىلىن جەتىك بىلمەيدى، شەتەلدە وتكەن كونفەرەنتسيادا باس ءمۇفتي جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا ارابشا مىڭقىلداپ دۇرىس جاۋاپ بەرە المادى.

ءدىنتانۋشى اسقار ءسابديننىڭ ايتۋىنشا، باس ءمۇفتي بولسىن، باسقا جوعارعى لاۋازىمدى يمامدار بولسىن، ولارعا بەرىلگەن جالعان اتاق ءدىني لاۋازىم يەسىنىڭ بەدەلىن كوتەرە المايدى.  «مىنانداي دەڭگەيدەگى “يسلام عۇلاماسى” - يسلامتانۋ دوكتورى، قۇرمەتتى پروفەسسور، “قۇرمەت وردەنىنىڭ” يەگەرى، ء“مۇفتي” دەگەن اتاقتارىمەن نە ىستەيدى؟ كىمدى الداماقشى؟ شەتەلدىك جۋرناليستەردىڭ رەپورتاجىنا دايىندالعان ءتۇرى مىناۋ بولسا؟!» دەپ اشىندى ءدىنتانۋشى.

اراب، اعىلشىن، ورىس جانە قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن اسقار سابدين قمدب يمامدارى مەن باس ءمۇفتيدىڭ  قۇران، فيقھ، اقيدا، شاريعات ماسەلەسىنە دە تەرەڭ بويلاي المايتىنىن سىنادى.

اسقار ءسابديننىڭ ايتۋىنشا،  ونىڭ ناۋرىزباي وتپەنوۆتىڭ جەكە باسىنا قاتىستى قوياتىن كىناسى جوق. ول باس ءمۇفتيدىڭ قمدب جارعىسىنا ساي سايلانعانىن، يسلام ءدىنى ماسەلىن جەتىك مەڭگەرگەنىن قالايدى. «سوندىقتان، ءدىني ەڭ جوعارى لاۋازىمداعى تۇلعادان ساراپشىلار الدىندا قۇران، فيقھ، اقيدا پاندەرى بويىنشا بىرنەشە كلاسسيكالىق كىتاپتاردى وقۋىن سۇرايمىن!» دەدى اسقار سابدين.

اسقار ءسابديننىڭ قمدب مەن باس مۇفتيگە قاراتىپ ايتقان سىنا وتە وزەكتى. قمدب-نى ىشىنەن كەمىرىپ جاتقان قۇرتتاي بۇل پروبلەما ناۋرىزباي قاجى ايتقانداي باس ءمۇفتي مەن ءدىنتانۋشىنىڭ كەزدەسىپ سويلەسۋى ارقىلى شەشىلە سالاتىن ماسەلە ەمەس. بۇل باس ءمۇفتيدىڭ وزىنە جۇيەلى ءارى ءادىل سىن ايتقان ءدىنتانۋشىنى الداۋسىراتىپ قويۋدى كوزدەيتىن قۋلىعى عانا. ال اسقار سابدين باس ءمۇفتي ءوزىنىڭ قۇزىرەتتىلىك دەڭگەيىن جۇرت الدىندا دالەلدەۋىن تالاپ ەتىپ وتىر.

سىرتتان ءدىني راديكالداردىڭ ساياسي يدەولوگيالىق ەكسپانسياسى، ەكسترەميزم مەن تەرروريزم قاۋپى ءتونىپ تۇرعان مىناۋ شاقتا ءدىني سالاعا مونوپوليا ۇستاپ وتىرعان قمدب-دا تۇبەگەيلى رەفورما جاساۋ كەرەك. «ونسىز ەشقانداي ءدىني راديكالدى ەكسپانسياعا قارسى تۇرا المايمىز! جاستارىمىزعا ءبىز باعىت بەرمەسەك، جۇزدەگەن الەمدىك جاماعاتتار ولارعا باعىت بەرەدى. سولاردىڭ داعۋات ءپاتۋالارىنىڭ ناتيجەلەرىن 2011-2016 جىلدارى كوردىك. بەتى اۋلاق، قۇداي ەلىمىزدى ساقتاسىن!» دەدى اسقار سابدين.

 

ءدىنتانۋشى اسقار ءسابديننىڭ ايتۋى ءجون. دەگەنمەن، قمدب ىشىندە تۇبەگەيلى رەفورما جاساۋعا پەيىلدى ادام جوق سەكىلدى. ساۋاتتى، ءدىن ماسەلەسىن جەتىك بىلەتىن عۇلامالاردى ءمۇفتيات مولدالارى تۇرتپەكتەپ، قمدب-نىڭ قۇرىلىمدىق جۇيەسىنەن شەتكە ىسىرىپ تاستادى. سونىڭ كەسىرىن، زاردابىن حالىق تارتىپ جاتىر. قمدب توراعاسىن سايلاۋ كوزدى جۇمىپ شار تاستايتىن تاعايىنداۋ تارىزدەس بولىپ كەتتى. باس مۇفتيگە سايلاناتىن لاۋازىم يەسىنىڭ قۇزىرەتتىلىك قادىر-قاسيەتى جىلدان-جىلعا ناشارلاپ بارادى. مىنە، ەندى ارابشا جازا الماۋ بىلاي تۇرسىن، دۇرىستاپ سويلەي المايتىن، ءدىني ادەبيەتتەردى شاتىپ-پۇتىپ قاتە وقيتىن، ءدىننىڭ فيلوسوفياسىن تۇسىندىرە المايتىن ادام ءدىن سالاسىن باسقاراتىن زامانعا تاپ بولدىق.

ارينە، «اۋىزدى قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ»، ءتۇڭىلىپ كەتۋگە بولماس. پروبلەما شاش ەتەكتەن ەكەنى راس. دەگەنمەن، ونى شەشۋدىڭ جولىن قاراستىرۋى قاجەت. وسى تۇرعىدان العاندا، زامان تالابىنا ساي ءمۇفتي بولا الاتىن ەكى كىسىنىڭ اتىن اتاۋعا تۋرا كەلەدى. ونىڭ ءبىرى – اسقار سابدين، ەكىنشىسى – مۇرتازا بۇلۇتاي. ەكەۋى دە اراب، قازاق، اعىلشىن تىلدەرىنە جەتىك، بۇدان باسقا دا بىرنەشە ءتىل بىلەدى. ەكەۋى دە قۇراندى، شاريعات، فيكھ، اقيدا ماسەلەسىن، ءدىني ادەبيەتتەردى سارالاپ وقىعان، ەكونوميكا، مەنەدجمەنت، ساياساتتانۋ، گۋمانيتارلىق عىلىمداردى مەڭگەرگەن ءبىلىمدار كىسىلەر. مىنە، وسىنداي، جان-جاقتى ادام ءدىن سالاسىن باسقارۋ ءتيىس. سوندا عانا حالقىمىزدى سىرتتان كەلەتىن ءدىني راديكالداردان، ەكسترەميستىك-تەررورشىل كۇشتەردىڭ ىقپالىنان قۇتقارا الامىز.

تۇراربەك قۇسايىنوۆ،

"دەموس" قب توراعاسى

 

(اۆتوردىڭ كوزقاراسى رەداكتسيانىڭ كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى)

پىكىرلەر