قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرىنىڭ ىشىندە سايىس رەتىندە ۇيىمداستىرىلعاندارى دا بار. سولاردىڭ ءبىرى – دەڭگەنە. ول – بىرنەشە ادامنىڭ ءبىر مالدى سويىپ، ەتىن ءبولىسىپ جەۋ ءداستۇرى.
شارتى:
بۇرىن اۋىلدىڭ زەرىككەن جىگىتتەرى اۋقاتتى ءبىر ۇيگە ءتۇسىپ: «دەڭگەنە! دەڭگەنە جەگەلى كەلدىك»، - دەيتىن بولعان. ءۇي يەسى ولاردىڭ قالاۋى بويىنشا ءىرى قارا مالدىڭ ەتىن تۇگەل اسىپ، سورپاسىمەن بىرگە الدارىنا قويادى. ەگەر جاستار استى تۇك قالدىرماي جەپ كەتسە، مال قۇنى سۇراۋسىز قالادى. ءۇي يەسى باتاسىن بەرىپ، جىگىتتەردى اتتاندىرادى. ال تاۋىسا الماسا، ءبىر مالدىڭ ورنىنا ەكى مال بەرۋلەرى ءتيىس. نەگىزگى ءمانى – جاس ەتكە ءبىر تويۋ ءارى كوڭىل كوتەرىپ، ءباس تىگۋ.
دۋلات يسابەكوۆ «تىرشىلىك» اتتى پوۆەسىندە: «قۇداي قالاسا ەندىگى بۇزاۋىن قاباققا بايلاپ، كۇزگە سالىم دەڭگەنە قىلامىز دا، پۇلىنا ۋاق مال الامىز»,– دەپ جازادى. بۇل جولداردان ءداستۇردىڭ كۇز ءتۇسىپ، كۇن سۋىتا باستاعان كەزدە ءجيى جاسالعانىن بىلە الامىز. ونى كەي جەرلەردە «سىرنە» دەپ تە اتاپ جاتادى.
حالقىمىزدا ءبىر قويدىڭ ەتىن ءبىر ءوزى جەگەن جاندار كوپ بولعان. ولار ەتتى تاۋىسقاننان كەيىن مۇزداي سۋعا بويلاي تۇسەدى. اقساقالداردىڭ ايتۋىنشا، مويىندارىن عانا شىعارىپ، 1-2 ساعات سۋدا وتىرادى ەكەن. سۋ بەتىنە ەكى ەلىدەي ماي كىلكىپ شىققاننان كوزىمەن كورگەندەر دە بار.
دەڭگەنە – بىرنەشە حالىققا ورتاق ءداستۇر
قىرعىز تىلىندە بۇل ۇعىم «قوناققا ۇسىنىلاتىن تاعامنىڭ ءبىرى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. دەڭگەنە جەۋگە تەك ەر ادامدار قاتىسا الادى. سونداي-اق، ءدال وسى ءداستۇر قاراقالپاقتاردا كەڭىنەن تارالعانىن اتاپ ءوتۋ قاجەت.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
