تولكوۆانيە سنوۆ پو-كازاحسكي

2948
Adyrna.kz Telegram

كازاحي يزدرەۆلە سچيتالي، چتو ۆ سناح ەست نەۆەدومايا چەلوۆەكۋ تاينستۆەننايا سيلا. وني ۆەريلي، چتو چەرەز سنوۆيدەنيا ليۋديام پەرەدايۋتسيا نەكيە زناكي، پوەتومۋ پريداۆالي بولشوە زناچەنيە يح تولكوۆانيام.

دليا ەتوگو وبراششاليس ك باكسى-شامانام، بالگەرام-زناحاريام، بولەە ستارشيم پو ۆوزراستۋ ليۋديام، زنامەنيتىم ليچنوستيام ي داجە حانام. نە زريا سوحرانيلوس يزرەچەنيە: «ءتۇستىڭ شەشىمى – جورۋىندا» («زناچەنيە سنا ۆ ەگو تولكوۆاني»).

تولكوۆاتەلەي سنوۆ كازاحي نازىۆالي «ويشى» (مىسليتەلي). ۆىسلۋشاۆ سون، وني گوۆوريلي، چتو نەوبحوديمو سدەلات ي كاك پوستۋپيت.

كازاحي ۆسەگدا ستاراليس ۆ سناح ۆيدەت پوزيتيۆنوە

وني ۆەريلي، ەسلي سون تولكوۆات پوزيتيۆنو، تو ي پوسلەدستۆيا بۋدۋت حوروشيمي.

پريتچي ي سكازكي و سناح

ەست تاكايا پريتچا. ودناجدى بەرەمەننايا جەنششينا پريشلا ۆ اۋل ستارتسا- تولكوۆاتەليا سنوۆ، نو اكساكالا نە بىلو دوما. توگدا بۋدۋششايا مات راسسكازالا سنوحە ستارتسا، چتو ۆيدەلا ۆو سنە دۆۋح ۆولكوۆ.

تا راستولكوۆالا سون تاكيم وبرازوم: «تەبيا جدۋت نەپرياتنوستي وت ۆولكوۆ». كوگدا جەنششينا ۋشلا، ۆەرنۋلسيا ستارەتس. سنوحا راسسكازالا ەمۋ وبو ۆسەم.

توگدا تولكوۆاتەل سكازال س سوجالەنيەم: «نادو بىلو سكازات، چتو ونا روديت دۆۋح سىنوۆەي ي وني ستانۋت باتىرامي». پوسلە ەتوگو ون سەل نا كونيا ي پوسكاكال سلەدوم، نو پو دوروگە ۋۆيدەل تەلو جەنششينى، راستەرزاننوە ۆولكامي.

و سناح منوگوە موجنو ۋزنات ۆ نارودنىح سكازكاح ي گەرويچەسكوم ەپوسە. ۆ نارودنوي سكازكە «جەلكىلدەك» دوچەري حانا نارمانبەتا كۋنيكەي ي تينەكەي راسسكازىۆايۋت سنوحە و سۆويح وديناكوۆىح سناح:

مەن ءبىر ءتۇس كوردىم،

ەكى دە قارا تەڭ كوردىم.

سورعالاپ اققان قان كوردىم،

جورى جەڭگە ءتۇسىمدى.

***

يا نوچيۋ ۆيدەلا ستراننىي سون —

دۆا چەرنىح ۆيۋكا ۆيسەلي نادو منوي،

ۆيدەلا، كاك كروۆ ليلاس رەكوي،

راستولكۋي، سنوحا، موي سون.

سنوحا راسسكازالا وب ەتوم سۆەكروۆي. تا پوزۆالا كۋنيكەي ي تينەكەي، ا تاكجە تولكوۆاتەلەي. ۆىسلۋشاۆ دەۆۋشەك، سوبراۆشيەسيا يستولكوۆالي يح سون كاك حوروشەە پرەدزنامەنوۆانيە، ۋتوچنيۆ، چتو يح برات وزتەمير سكورو ۆەرنەتسيا تسەلىم ي نەۆرەديمىم.

اقساقالدى اعالار،

باس شالمالى بابالار:

– اعاڭ بۇگىن كەلەر،

ۇيگە ولجالى كەلەر، – دەيدى.

***

اكساكالى ستارشيە

ي ستارتسى ۆسە سكازالي:

– برات ۆاش ۆەرنەتسيا ۆسكورە

ي پروچ گونيتە مىسل و گورە.

ۆ نارودنوم ەپوسە «كوزى كورپەش – بايان سۋلۋ» مات كورپەشا ۆيديت سون:

قوزىعا جاستا بولسا تىلەك بەرگەن،

قاسىندا جولداسى جوق بۇعان ەرگەن.

«قوزىەكەڭ تۇزدە جۇدەپ جاتىر عوي» – دەپ،

ۇيىندە شەشەسىنىڭ تۇسىنە ەنگەن.

شەشەسى ەرتە تۇرىپ ايعاي ساپتى،

باسى تايلاق، ەل-جۇرتىن جيىپ اپتى.

قوزىەكەڭ تۇزدە جۇدەپ جۇرگەن ەكەن،

باقسى بالگەر، ويشىعا «ويلا» دەپتى.

***

كوزى نەكومۋ پوددەرجات،

نەوتكۋدا ەمۋ پوموششنيكا ۆزيات.

«كوزى نا چۋجبينە سوۆسەم نەۆموگوتۋ»،

و توم دوما سون ماتەري دال زنات.

و سنە س ۋترا مات وپوۆەستيلا ۆسەح،

سوبرالا نارود ۆو گلاۆە س تايلاكوم.

«كوزى نا چۋجبينە سوۆسەم نەۆموگوتۋ»،

گاداتەلي، مىسليتەلي، كاك سىنۋ يا پوموگۋ؟

(پريم. رەد. — سمىسلوۆوي پەرەۆود ستيحوۆ اۆتورا ستاتي)

پودۋمال توگدا تايلاك ي رەشيل پرينەستي ۆ جەرتۆۋ منوگو سكوتا ي رازدات مياسو مالويمۋششيم.

تولكوۆانيە سنوۆ ي يستوريچەسكيە ليچنوستي

يستوريا سوحرانيلا ينتەرەسنۋيۋ بىل، كاك سون حانا ابىلايا راستولكوۆال ەگو سوۆەتنيك بۋحار جىراۋ

«ۆو سنە، — راسسكازال حان، — يا ۋۆيدەل، كاك پەرەد مويم شاتروم لەجيت بولشوي تيگر. ۆدرۋگ ون پرەۆراتيلسيا ۆ مەدۆەديا. نە ۋسپەل يا مورگنۋت گلازوم، كاك مەدۆەد ستال ۆولكوم. ۆولك پرەۆراتيلسيا ۆ ليسۋ، ا ليسا ۋمچالاس، پرەۆراتيۆشيس ۆ زايتسا.

ي حان پوپروسيل بۋحار جىراۋ يستولكوۆات ەگو ستراننىي سون. ۆوت چتو سكازال بۋحار جىراۋ:

«تو، چتو تيگر پرەۆراتيلسيا ۆ مەدۆەديا، وزناچاەت، چتو نە بۋدەت تەپەر پاريت ناد تۆوەي گولوۆوي پتيتسا سچاستيا. پوياۆلەنيە مەدۆەديا وزناچاەت، چتو تۆوي دەتي ۆسيۋ سۆويۋ جيزن بۋدۋت دراتسيا، كاك مەدۆەدي. ۆنۋكي بۋدۋت بيتسيا زا جيزن، كاك ۆولكي. پراۆنۋكي بۋدۋت ۆىجيۆات، كاك ليسى. ا سلەدۋيۋششيە پوتومكي تۆوي بۋدۋت جيت پودوبنو زايتسام — س وگليادكوي پو ستورونام».

ي ۆپراۆدۋ، پوتومكي حانا — كاسىم، كەنەسارى، ناۋرىزباي — پروجيلي سۆويۋ جيزن ۆ بوربە. كەنەسارى بورولسيا تسەلىح دەسيات لەت زا نەزاۆيسيموست سۆوەي سترانى. پوسلەدۋيۋششايا يستوريا پوتومكوۆ حانا توجە پودتۆەرجداەت تولكوۆانيا بۋحار جىراۋ.

ۆەششيە سنى

اكىن مايلىحودجا، چي تەرمە (نازيداتەلنىە ستيحي) يسپولنيايۋتسيا چاستو ي سەگودنيا، ۆو سنە ۋۆيدەل ۆەليچاۆوگو بەلوبورودوگو ستارتسا، كوتورىي سپروسيل بۋدۋششەگو اكىنا: «چتو تەبە دات، كوگەن (پريۆياز) دليا سكوتا يلي ستيحي؟»

نا چتو مايلىحودجا وتۆەتيل سرازۋ: «ستيحي! ستيحي!» — ي تۋت جە پروسنۋلسيا. ۋسلىشاۆ و تاكوم سنە، اكساكالى اۋلا سكازالي:

«پراۆيلنو پوستۋپيل. بىت اكىنوم — وگرومنوە سچاستە. ەسلي بى تى وتۆەتيل، چتو بەرەش كوگەن، ستال بى وچەن بوگاتىم. نو چتو تاكوە بوگاتستۆو ۆ سراۆنەني س يسكۋسستۆوم اكىنا؟»

بىۆالو ي تاك، چتو سون پو وچەرەدي تولكوۆالي دۆا چەلوۆەكا.

ۆو ۆرەمەنا سۆياتوگو بەكەتا ۆ مانگىستاۋ جيل يزۆەستنىي نا ۆسيۋ وكرۋگۋ دومبريست. ودناجدى ۆ پوەزدكە پو اۋلام ۆ نوچ نا پياتنيتسۋ ون ۋۆيدەل سون، بۋدتو ەگو لوشاد پاداەت، سپوتكنۋۆشيس، دومبرا لوماەتسيا پوسەرەدينە، ا سام ون، پوۆرەديۆ پوياسنيتسۋ، نە موجەت دۆيگاتسيا.

دجيگيت پوپروسيل يستولكوۆات سۆوي سون ودنوگو ستارتسا. نو تاك كاك توت نيچەگو ۆرازۋميتەلنوگو نە سكازال، دجيگيت سەل نا سۆوەگو كونيا ي پوسكاكال پو ستەپي دالشە.

ۆ پۋتي ەگو كون، كاك ي بىلو ۆو سنە، پوپال كوپىتوم ۆ نورۋ سۋركا، ۋپال، ا دجيگيت سيلنو پوۆرەديل پوزۆونوچنيك. ۋۆيدەۆ، كاك سىن مۋچاەتسيا وت بولي، وتەتس دومبريستا پوەحال ك سۆياتومۋ.

بەكەت اتا سام راسسكازال وتتسۋ دجيگيتا، كاك ۆسە بىلو: كاك دجيگيت ۆيدەل سون، كاك ەگو نەپراۆيلنو يستولكوۆالي ي چتو سلۋچيلوس پوتوم. توت ۆزيالسيا ەگو لەچيت.

پروشلو نەسكولكو مەسياتسەۆ، ي دجيگيت سنوۆا ۆوزۆراتيلسيا ك پرەجنەي جيزني. تاكيە سۆەدەنيا موجنو پروچەست ۆ كنيگە «بابالار ءسوزى» ي منوگيح درۋگيح يزدانياح.

ينوگدا بىۆالو ي تاك، چتو ليۋدي سامي تولكوۆالي سۆوي سنى.

پيساتەل مەدەۋ سارسەكە، ناپيساۆشي كنيگۋ وب اكادەميكە كانىشە ساتباەۆە، پريۆوديت تاكوي فاكت:

«30 يانۆاريا 1964 گودا لەچيۆشيسيا ۆ كرەملەۆسكوي بولنيتسە اكادەميك سكازال دوچەري مەيز:

— يا ۆيدەل وچەن ينتەرەسنىي سون. حوچەش راسسكاجۋ؟ بۋدتو يا ستويۋ نا ۆەرشينە گورى، ۆوكرۋگ وبرىۆيستىە سكالى، ا يا حوچۋ پودنياتسيا ۆىشە نا شيروكۋيۋ پلوششادكۋ. نو وكازىۆاەتسيا، يا پوپال ۆ ودنو تەمنوە مەستو. ي كاك بى يا نە ستارالسيا ۆىبراتسيا، پوستوياننو پوسكالزىۆالسيا ي كاتيلسيا ۆنيز. نو ۆدرۋگ پوياۆيلاس نەكايا موششنايا سيلا، ي يا بەزو ۆسياكيح ۋسيلي پودنيالسيا ۆۆەرح. ۆوت ۆرودە ستويۋ نا ۆەرشينە گورى، نو پەرەد گلازامي ۆيجۋ نە ۆىسوكيە گورى، ا بەسكراينيە ستەپي، ناش سارى-اركا! يا ۆدوحنۋل ۆوزدۋح پولنوي گرۋديۋ ي زاكريچال وت رادوستي… چتو تى سكاجەش نا ەتو، دوچەنكا؟

— وچەن حوروشي سون. نو ۆى جە نە ۆەريلي سنام…

— ۆسە راۆنو ستالو لەگچە نا دۋشە. ناۆەرنوە، سكورو پوەدەم دوموي، — وتۆەتيل كانىش يمانتايۋلى.

سكرىتىە سوكروۆيششا دۋشي

بىۆاەت، چتو يستولكوۆات سون پريگلاشايۋت سرازۋ نەسكولكو چەلوۆەك. ۆوت كاك راسسكازىۆاەت دوچ ۆەليكوگو پيساتەليا مۋحتارا اۋەزوۆا مۋگاميلا و توم، كاك ەي پريسنيلسيا وتەتس:

«وتدىحالا يا نا ديۆانە ۆ گوستينوي سۆوەگو دوما ي زادرەمالا. ۆو سنە ناحوجۋس ۆ توي جە كومناتە… ي تۋت كتو-تو ۆوشەل ي سكازال: «ۆاش وتەتس يدەت!». و توم، چتو ون سكونچالسيا نەسكولكو لەت نازاد، يا داجە نە پودۋمالا. ۆسپومنيلا، چتو وتەتس نە حوديل ودين. س نيم ۆسەگدا ريادوم بىلي 10-15 چەلوۆەك.

…يا بىسترو پريبرالا ۆسە ۆ كومناتە، ستۋليا راسستاۆيلا پو مەستام، ۆىنەسلا كوۆرى ي راسستەليلا نا پولۋ دو پوروگا.

ۆ مىسلياح نيچەگو نەت. ۆمەستو توگو چتوبى ۆسترەتيت وتتسا، سيجۋ ۆ توي جە كومناتە. ي ۆوت ون ۆوشەل. سو منوي نە پوزدوروۆالسيا. ۆستال پوسەرەدينە كومناتى پريامو پود ليۋستروي. تۋت جە زا نيم ۆ كومناتۋ ناچالي ۆنوسيت بولشيە لارتسى، رازمەروم س پولوۆينۋ ستولا.

پوتوم وتەتس ناچال گوۆوريت: «ۆوت، دوچەنكا، پرينەس ۆسە، چتو تەبە نۋجنو، ناروچنو دليا تەبيا پرينەس. تەپەر ساما ۆىبەرەش، چتو تەبە نۋجنو». يا ۆسكريكنۋلا ي پروسنۋلاس، يسپۋگاۆشيس سۆوەگو جە گولوسا. وتتسا نەت ي نەت نيچەگو، چتو ون پرينەس. ۆەششي ۆ دومە، كاك ي پرەجدە، ستويات نا سۆويح مەستاح.

و سنە يا نە موگلا زابىت، پوستوياننو دۋمالا و نەم. پوچەمۋ يا ۆيدەلا تاكوي سون؟ مەنيا نە پوكيدالا مىسل، زاچەم پريحوديل وتەتس. چتو ۆسە ەتو زناچيت؟

يا پرينەسلا ۆ جەرتۆۋ بارانا ي پريگلاسيلا دوموي ديرەكتورا دوما-مۋزەيا مۋحتارا اۋەزوۆا تۋرسىنا جۋرتبايا س جەنوي، ا تاكجە ماكەن اپا، ۆنۋچكۋ اكىنا ابايا، دوچ ەگو سىنا تۋراگۋلا ي زنامەنيتوگو اباەۆەدا كايما مۋحامەدحانوۆا. ي پوپروسيلا، چتوبى وني يستولكوۆالي موي سون.

…ۆوت چتو وني منە سكازالي: «ەتو حوروشي سون. لارتسى، چتو ۆمەستە ۆوشلي ۆ دوم س ۆاشيم وتتسوم، ەتو نيكاكيە نە ياششيكي، ەتو ۆاشي ۆوسپومينانيا، چتو لەجات ي جدۋت سۆوەگو چاسا. تەپەر ۆى دولجنى وتكرىت لارتسى سۆوەي دۋشي ي پودەليتسيا سودەرجانيەم س درۋگيمي».

ەتي سلوۆا زاستاۆيلي مەنيا زادۋماتسيا».

تاك پوياۆيلاس كنيگا ۆوسپوميناني دوچەري ۆەليكوگو پيساتەليا مۋحتارا اۋەزوۆا مۋگاميلى «تۇڭعىشى ەدىم اكەمنىڭ» («يا پەرۆەنەتس سۆوەگو وتتسا»), كوتورايا بىلا يزدانا ليش ودين راز ي سرازۋ ستالا بيبليوگرافي چەسكوي تسەننوستيۋ.

تولكوۆانيە سنوۆ — ودنا يز كازاحسكيح تراديتسي، ۆ كوتوروي منوگو تاين ي كوتورايا يمەەت سۆوە پرودولجەنيە ۆ پوۆسەدنەۆنوي جيزني.


365info.kz

پىكىرلەر