قازىرگى بالالار ساباق وقۋعا ەموتسيونالدى تۇردە دايىن ەمەس. ويتكەنى اسەر ەتۋشى فاكتورلار كوپ.
1. ولارعا تەحنولوگيا اسەر ەتىپ جاتىر
كوپتەگەن اتا-انا تەحنولوگيانى تەگىن كۇتۋشى رەتىندە قولدانادى. ءوزى جۇمىسىن ءبىتىرىپ الۋى نەمەسە بالاسى مازاسىزدانباۋى ءۇشىن تەلەفوندى قولىنا ۇستاتىپ كەتە بەرەدى. بىراق بۇل دا تەگىن ەمەس. ونىڭ قۇنىن بالانىڭ جۇيكە جۇيەسى مەن كوزقاراسى ارقىلى وتەيسىز.
بالا رەالدى الەمنەن ۆيرتۋالدى الەمدى قىزىقتى دەپ ويلايتىن بولادى. ونىڭ ميى كوپتەگەن ۆيزۋالدى ەففەكتىلەرگە، قىزىلدى-جاسىلدى گرافيكاعا ۇيرەنىپ قالادى. ال ساباقتاعى اقپارات ونى جالىقتىرادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ساباق وقۋعا دەگەن ىنتاسى جويىلادى.
ودان بولەك، تەحنولوگيالار بالا مەن اتا-اناسىنىڭ اراسىن الشاقتاتادى. ال بالانىڭ دامۋى ءۇشىن ونىڭ اتا-اناسىمەن ەموتسيونالدى بايلانىستى بولۋى ماڭىزدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
بالاڭىزبەن اراڭىزداعى ەموتسيونالدى بايلانىستى قالپىنا كەلتىرىڭىز:
- ونى جاعىمدى ءبىر نارسەمەن قۋانتىڭىز. كۇلدىرىڭىز نەمەسە جاي عانا ويناڭىز. جاستىعىنىڭ استىنا نەمەسە سومكەسىنە جىلى سوزدەر جازىلعان حات قالدىرىڭىز. بىرگە بيلەڭىز، ءان ايتىڭىز، سەرۋەندەڭىز.
- وتباسىلىق ءداستۇر قالىپتاستىرىڭىز: كەشكى استى ءبارى بىرگە ءىشۋ، اپتاسىنا ءبىر كۇندى قىزىقتى ويىنعا نەمەسە تابيعات اياسىنداعى دەمالىسقا ارناۋ، كەشكى سەرۋەن، تاعى دا باسقا.
2. بالا قالاعانىنا بىردەن قول جەتكىزىپ ۇيرەنىپ قالعان
كوپتەگەن اتا-انا بالاسىنىڭ قالاعانىن بىردەن ورىنداۋعا تىرىسادى. ءبىرى قاتتى جاقسى كورگەندىكتەن، ەكىنشىسى جىلاپ مازاسىن الماۋى ءۇشىن. بالا: “قارنىم اشتى”،-دەسە، اتا-انا قولىنا جەيتىن بىردەڭە ۇستاتا قويادى; “انا ويىنشىقتى الىپ بەر!” – “قازىر”; ء“ىشىم پىستى” – “مەنىڭ تەلەفونىمنان مۋلتفيلم قارا”… شامامەن وسىنداي ديالوگتار بولادى.
پسيحولوگيادا قالاعانىڭدى كەيىنگە شەگەرىپ ۇيرەنۋ – ادامنىڭ كۇيزەلىسكە قارسى تۇرۋىنا كومەكتەسەتىن بىردەن-ءبىر ءتاسىل. ادەتتە، اتا-انا بۇل تۋرالى ۇمىتىپ كەتەدى. سەبەبى بالاسىن ءدال قازىر باقىتتى ەتكىسى كەلەدى. بىراق بۇل ونىڭ بولاشاعىنا كەرى اسەر ەتەدى. بالا ساتسىزدىككە ءتوزىمسىز بولىپ وسەدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
بالانى كۇتۋگە ۇيرەتىڭىز:
- ءىش پىسۋ – قالىپتى نارسە ەكەنىن ۇيرەتىڭىز. بۇل شىعارماشىلىق ويلاۋعا دەگەن ءبىرىنشى قادام;
- بالانىڭ قالاۋىن بىردەن ورىنداماڭىز. ونىڭ تىلەگىن ايتقان ۋاقىت پەن ورىنداۋ اراسىن اقىرىنداپ ۇزارتىپ وتىرىڭىز;
- كولىكتە، كەزەكتە تۇرعاندا، كافەدە وتىرعاندا بالاعا تەلەفون، پلانشەت بەرمەڭىز. بۇل ۋاقىتتا ءبىر-بىرىڭىزبەن سويلەسۋدى، ويناۋدى ۇيرەتىڭىز;
3. بالا ءوزىن ء“بىرىنشى ادام” سەزىنەدى
“مەنىڭ بالام ءسابىز جەمەيدى”، “ەرتە ۇيىقتاعاندى ۇناتپايدى”، ء“وزى كيىنگىسى كەلمەيدى” – بۇنداي سوزدەردى دە ءجيى ەستيمىز. دەمەك، بالا ءوزىن قالاي تاربيەلەۋ كەرەك ەكەنىن كورسەتىپ ءجۇر. بۇل دا دۇرىس ەمەس. ەگەر ولاردىڭ قالاۋىن ورىنداي بەرسەڭىز، بۇدان جاقسىلىق كۇتپەڭىز.
بۇدان بالا قالاعانىن عانا ورىنداپ، قالاماعانىنا قۇلاق اسپايتىن بولىپ كەتەدى. ولار “ىستەۋ كەرەك” دەگەندى ۇقپايدى. ال جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن بار كۇشىڭدى سالۋ كەرەك. ۇزدىك وقۋشى بولعىڭ كەلسە، جاقسى وقۋ كەرەك. تانىمال فۋتبولشى بولعىڭ كەلسە، جاتپاي-تۇرماي دايىندالۋ كەرەك ەكەنىن ۇيرەتىڭىز.
نە ىستەۋ كەرەك؟
شەكتەۋ قويىڭىز:
- تەحنولوگيالاردى قولدانۋعا، ۇيىقتاۋعا، تاماقتانۋعا ارنايى ۋاقىت بەلگىلەڭىز;
- بالانىڭ قالاۋىنان بولەك، وعان نەنىڭ پايدالى، نەنىڭ زيان ەكەنىن ەسكەرىڭىز;
- بالانىڭ ۇناتپايتىن ىستەرىن ويىنعا اينالدىرىڭىز. مىسالى، ساباق وقىعاندا ءار تاپسىرمانى اياقتاعان سايىن ءبىر ويىن ويناڭىز.
4. بالا ۇنەمى كوڭىل كوتەرۋگە ۇيرەنىپ قالعان
اتا-انا بالاسىنىڭ ءار مينۋتىن قۋانىشتى، قىزىقتى قىلىپ وتكىزگىسى كەلەدى. ولاي ىستەمەسە، ءوز مىندەتىن دۇرىس اتقارماعانداي سەزىنەدى. بىراق ءومىر تەك كوڭىلدى ساتتەردەن عانا تۇرمايدى. كەيدە ءبىر ءىستى تىندىرۋ ءۇشىن تىنىشتىق قاجەت. ال ۇنەمى ويىن-كۇلكىگە ۇيرەنىپ قالعان بالا ءۇشىن ساباقتا تىنىش وتىرۋ – قيىننىڭ قيىنى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
- بالاڭىزدى كىشكەنتايىنان بىرقالىپتى ىستەرگە بەيىمدەڭىز:
- ويىنشىقتارىن جيناۋعا، كيىمدەرىن ورنىنا ىلۋگە، سومكەدەگى ازىق-تۇلىكتەردى ورىن-ورىندارىنا قويۋعا، داستارحان جايۋعا، توسەك سالۋعا ۇيرەتىڭىز;
- بۇنداي ىستەردى ويىنعا اينالدىرىڭىز. سوندا بالا ونى قۇلشىنىسپەن ورىندايتىن بولادى.
5. بالا الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلمەگەن
بۇرىن بالالار دالادا وينايتىن ەدى. دوستارىمەن سويلەسىپ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلەتىن. قازىر بالانىڭ كوپ ۋاقىتى كومپيۋتەر مەن تەلەفون الدىندا ءوتىپ جاتىر. ءتىپتى انا-انانىڭ ءوزى دە بالاسىمەن سەرۋەندەپ جۇرگەندە ونىمەن سويلەسۋدىڭ ورنىنا تەلەفونىنا ءۇڭىلىپ جۇرەدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
- بالانى بولىسۋگە، جەڭۋگە جانە جەڭىلۋگە، راحمەت ايتۋعا، ءوتىنىش بىلدىرۋگە ۇيرەتىڭىز;
- ۇيگە قوناقتار كەلگەندە “انا بولمەگە” وتىرعىزىپ قويماي، قوناقتارمەن سويلەسۋگە بەيىمدەڭىز.
ماتەريالدىڭ دەرەككوزى: Why are our children so bored at school, cannot wait, get easily frustrated and have no real friends?
