Qazırgı balalar sabaq oquǧa emosionaldy türde daiyn emes. Öitkenı äser etuşı faktorlar köp.
1. Olarǧa tehnologiia äser etıp jatyr
Köptegen ata-ana tehnologiiany tegın kütuşı retınde qoldanady. Özı jūmysyn bıtırıp aluy nemese balasy mazasyzdanbauy üşın telefondy qolyna ūstatyp kete beredı. Bıraq būl da tegın emes. Onyŋ qūnyn balanyŋ jüike jüiesı men közqarasy arqyly öteisız. Bala realdy älemnen virtualdy älemdı qyzyqty dep oilaityn bolady. Onyŋ miy köptegen vizualdy effektılerge, qyzyldy-jasyldy grafikaǧa üirenıp qalady. Al sabaqtaǧy aqparat ony jalyqtyrady. Sonyŋ nätijesınde sabaq oquǧa degen yntasy joiylady. Odan bölek, tehnologiialar bala men ata-anasynyŋ arasyn alşaqtatady. Al balanyŋ damuy üşın onyŋ ata-anasymen emosionaldy bailanysty boluy maŋyzdy.Ne ısteu kerek?
Balaŋyzben araŋyzdaǧy emosionaldy bailanysty qalpyna keltırıŋız:- Ony jaǧymdy bır närsemen quantyŋyz. Küldırıŋız nemese jai ǧana oinaŋyz. Jastyǧynyŋ astyna nemese sömkesıne jyly sözder jazylǧan hat qaldyryŋyz. Bırge bileŋız, än aityŋyz, seruendeŋız.
- Otbasylyq dästür qalyptastyryŋyz: keşkı asty bärı bırge ışu, aptasyna bır kündı qyzyqty oiynǧa nemese tabiǧat aiasyndaǧy demalysqa arnau, keşkı seruen, taǧy da basqa.
2. Bala qalaǧanyna bırden qol jetkızıp üirenıp qalǧan
Köptegen ata-ana balasynyŋ qalaǧanyn bırden oryndauǧa tyrysady. Bırı qatty jaqsy körgendıkten, ekınşısı jylap mazasyn almauy üşın. Bala: “Qarnym aşty”,-dese, ata-ana qolyna jeitın bırdeŋe ūstata qoiady; “Ana oiynşyqty alyp ber!” – “Qazır”; “Işım pysty” – “Menıŋ telefonymnan multfilm qara”… Şamamen osyndai dialogtar bolady. Psihologiiada qalaǧanyŋdy keiınge şegerıp üirenu – adamnyŋ küizelıske qarsy tūruyna kömektesetın bırden-bır täsıl. Ädette, ata-ana būl turaly ūmytyp ketedı. Sebebı balasyn däl qazır baqytty etkısı keledı. Bıraq būl onyŋ bolaşaǧyna kerı äser etedı. Bala sätsızdıkke tözımsız bolyp ösedı.Ne ısteu kerek?
Balany kütuge üiretıŋız:- Iş pysu – qalypty närse ekenın üiretıŋız. Būl şyǧarmaşylyq oilauǧa degen bırınşı qadam;
- Balanyŋ qalauyn bırden oryndamaŋyz. Onyŋ tılegın aitqan uaqyt pen oryndau arasyn aqyryndap ūzartyp otyryŋyz;
- Kölıkte, kezekte tūrǧanda, kafede otyrǧanda balaǧa telefon, planşet bermeŋız. Būl uaqytta bır-bırıŋızben söilesudı, oinaudy üiretıŋız;
3. Bala özın “bırınşı adam” sezınedı
“Menıŋ balam säbız jemeidı”, “Erte ūiyqtaǧandy ūnatpaidy”, “Özı kiıngısı kelmeidı” – būndai sözderdı de jiı estimız. Demek, bala özın qalai tärbieleu kerek ekenın körsetıp jür. Būl da dūrys emes. Eger olardyŋ qalauyn oryndai berseŋız, būdan jaqsylyq kütpeŋız. Būdan bala qalaǧanyn ǧana oryndap, qalamaǧanyna qūlaq aspaityn bolyp ketedı. Olar “ısteu kerek” degendı ūqpaidy. Al jetıstıkke jetu üşın bar küşıŋdı salu kerek. Üzdık oquşy bolǧyŋ kelse, jaqsy oqu kerek. Tanymal futbolşy bolǧyŋ kelse, jatpai-tūrmai daiyndalu kerek ekenın üiretıŋız.Ne ısteu kerek?
Şekteu qoiyŋyz:- Tehnologiialardy qoldanuǧa, ūiyqtauǧa, tamaqtanuǧa arnaiy uaqyt belgıleŋız;
- Balanyŋ qalauynan bölek, oǧan nenıŋ paidaly, nenıŋ ziian ekenın eskerıŋız;
- Balanyŋ ūnatpaityn ısterın oiynǧa ainaldyryŋyz. Mysaly, sabaq oqyǧanda är tapsyrmany aiaqtaǧan saiyn bır oiyn oinaŋyz.
4. Bala ünemı köŋıl köteruge üirenıp qalǧan
Ata-ana balasynyŋ är minutyn quanyşty, qyzyqty qylyp ötkızgısı keledı. Olai ıstemese, öz mındetın dūrys atqarmaǧandai sezınedı. Bıraq ömır tek köŋıldı sätterden ǧana tūrmaidy. Keide bır ıstı tyndyru üşın tynyştyq qajet. Al ünemı oiyn-külkıge üirenıp qalǧan bala üşın sabaqta tynyş otyru – qiynnyŋ qiyny.Ne ısteu kerek?
- Balaŋyzdy kışkentaiynan bırqalypty ısterge beiımdeŋız:
- Oiynşyqtaryn jinauǧa, kiımderın ornyna ıluge, sömkedegı azyq-tülıkterdı oryn-oryndaryna qoiuǧa, dastarhan jaiuǧa, tösek saluǧa üiretıŋız;
- Būndai ısterdı oiynǧa ainaldyryŋyz. Sonda bala ony qūlşynyspen oryndaityn bolady.
5. Bala äleumettık ortaǧa beiımdelmegen
Būryn balalar dalada oinaityn edı. Dostarymen söilesıp, äleumettık ortaǧa beiımdeletın. Qazır balanyŋ köp uaqyty kompiuter men telefon aldynda ötıp jatyr. Tıptı ana-ananyŋ özı de balasymen seruendep jürgende onymen söilesudıŋ ornyna telefonyna üŋılıp jüredı.Ne ısteu kerek?
- Balany bölısuge, jeŋuge jäne jeŋıluge, rahmet aituǧa, ötınış bıldıruge üiretıŋız;
- Üige qonaqtar kelgende “ana bölmege” otyrǧyzyp qoimai, qonaqtarmen söilesuge beiımdeŋız.
Materialdyŋ derekközı: Why are our children so bored at school, cannot wait, get easily frustrated and have no real friends?
