شوۆينيست وسكەمەندەگى 28 باسشىسى اتىپ ولتىرمەك بولعان. ول قازاقستان تاريحىندا «پۋگاچەۆ بۇلىگى» دەگەن اتاۋمەن قالدى «پۋگاچەۆ» باستاعان توپ ەلدىڭ شىعىس ءوڭىرىن قازاقستاننان كۇشتەپ ءبولىپ الماق بولعان. قارۋلى شابۋىل ارقىلى بيلىكتى توڭكەرمەك بولعان توپتى رەسەيلىك كازيميرچۋك ۆيكتور ۆلاديميروۆيچ باسقارعان. كازيميرچۋكتىڭ «پۋگاچەۆ» جانە «ەمەليان» دەگەن ەكى لاقاپ اتى بولعان. ول اۋىر قىلمىستارى ءۇشىن ۇزاق جىلعا سوتتالىپ شىققان سوڭ 1993-94 جىلدارى يۋگوسلاۆيا اۋماعىندا سوعىسقا قاتىسقان. اسكەري شابۋىلدى جەتىك مەڭگەرگەن «پۋگاچەۆ» رف مەملەكەتتىك دۋما دەپاۋتتارتارى جانە رەسەيلىك قالتالى كاسىپكەرلەرمەن جاقسى بايلانىسقان. ۇلتى پولياك ۆيكتور باس بارلاۋ باسقارماسىنىڭ پودپولكوۆنيگى شەنىندە اسكەري قىزمەت تە اتقارىپتى. ول شىعىس قازاقستاندى ەلدەن كۇشپەن ءبولىپ الىپ، «ورىس التايى» اۆتونومياسىن قۇرماق بولعان. ۇقك ونىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت جاسىرىن كۇرەس جۇرگىزگەن.
«ۆ.كازيميرچۋك 1990-شى جىلداردىڭ اياعىندا ماسكەۋدە ءوزى ۇيىمداستىرعان، بىراق ادىلەت ورگاندارىندا تىركەلمەگەن «رۋس» قوعامدىق-پاتريوتتىق ۇيىمىن باسقارعان. شامامەن 1997 جىلى «التاي قۇرىلىسشىسى» وبلىستىق گازەتىنىڭ بۇرىنعى باس رەداكتورى ۆ. چەرنىشوۆپەن جولىعادى. 1998 جىلدىڭ جازىندا كازيميرچۋك ءبىرىنشى رەت شىعىس قازاقستانعا كەلەدى. كازاكتاردىڭ راديكالدى قاناتىمەن بايلانىسقان وبلىستىڭ جانە قالانىڭ ساياسي ءومىرىنىڭ اتاقتى راديكالدارى وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى ن. يۆانوۆ پەن ا. داشكوۆقا ول چەرنىشوۆتان ەكى كەپىلدەمەلىك حاتتى الىپ كەلەدى. 1999 جىلدىڭ جازىندا پۋگاچەۆ جانە چەرنىشوۆ بىرلەسە وتىرىپ شىعىس قازاقستانعا كەلدى. ۆەدومستۆونىڭ ورتالىق اپپاراتىنىڭ ۇيلەستىرۋىمەن ۇقك شقو بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەيىنىرەك انىقتاعانداي، سول كەزدە-اق «رۋس» ۇيىمىنىڭ كوشباسشىسى وبلىستى قازاقستاننان ءبولىپ الۋ جوسپارىن ويلاستىرىپ جۇرگەن. «رۋس» ۇيىمى كازيميرچۋك پەن چەرنىشوۆتىڭ وسكەمەنگە كەلەتىن كەزىندە رف مەملەكەتتىك دۋماسىنا، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ جۇرتشىلىعىنا ۇندەۋ دايىندادى. ۇندەۋدە شقو-دا قالىپتاسقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي جاعدايلاردىڭ نەگاتيۆتى جاعىن تىلگە تيەك ەتەدى. سونىمەن قاتار بۇل ۇندەۋ ارقىلى كومەك تە سۇرايدى... ال شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ بيلىگىن قارۋلى كۇشپەن باسىپ الۋ تۋرالى ويى، ءوزىنىڭ ايتۋى بويىنشا، كازيميرچۋك ماسكەۋگە كەلگەننەن كەيىن پايدا بولعان، سول ءۇشىن توپ ۇيىمداستىرادى»، - دەلىنگەن قر ۇقك تاراتقان اقپاراتىندا.
توپتىڭ نەگىزگى بولىگى رەسەي ازاماتتارىنان جانە بىرەۋى مولدوۆا ازاماتىنان قۇرالدى. ولار جاقتاستارىن وسكەمەن قالاسىنان دا تابادى. بۇلىكشىلەر كاليبرى 5,45 مم بولاتىن 270 پاترون، ف-1 گراناتاسى جانە كالاشنيكوۆ اۆتوماتىنىڭ 4 ماگازينى سىندى قارۋلاردى ومبى قالاسىنان ساتىپ الادى. پۋگاچەۆ «ومسكوە ۆرەميا» گازەتى تىلشىلەرىنىڭ ءتورت جالعان كۋالىگىن جاساعان. وسى كۋالىكتەردىڭ كومەگىمەن ۇيىم مۇشەلەرى وسكەمەندەگى وبلىس جانە قالا اكىمشىلىكتەرىنىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دەپارتامەنتتەرى مەن باسقارمالاردىڭ ورنالاسۋ مەكەنجايلارىن، اسكەري بولىمدەردىڭ ورىندارىن، ولاردىڭ جۇمىس كەستەسى مەن قارۋلانۋى بويىنشا ناقتى اقپاراتتى جيناپ، حالىقتان ساۋالناما جۇرگىزەدى. ال سول ۋاقىتتا وبلىستاعى جاعداي شىنىمەن دە تۇراقتىلىق اۋىلىنان الىس بولعان. ءىرى جانە ورتا كاسىپتىڭ، وبلىستاعى ۇيىمداردىڭ تولەم بويىنشا قارىزى وتە جوعارى، ءورىستىلدى حالىقتىڭ كوپتەپ كوشىپ جاتقان. تۇراقسىزدىق «ءورتىنىڭ» شىعۋىنا تەك «سىرىڭكە» جەتپەي تۇرعان. وتتى وسى پۋگاچەۆ باستاعان توپ «جاعۋعا» دايىندالعان.
«سول ۋاقىتتا پۋگاچەۆ توبى وسكەمەنگە دەيىن جەتتى. وسى مەزگىلدە كوشباسشى ءوز كومانداسىنىڭ الدىنا ناقتى مىندەتتى بەلگىلەدى: شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ بيلىگىن قارۋلى كۇش قولدانۋ جولىمەن باسىپ الىپ، سول جەردە «رۋسسكي التاي» اۆتونومياسىن قۇرۋ. ءوز ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن پۋگاچەۆ جان-جاقتى دايىندالدى. توپتى باسقارۋدا اسكەري ەلەمەنتتەردى ەنگىزدى – بايانات، بۇيرىق بەرۋ ءتارتىبى، ۇيىم ىشىندەگى رولدەردى ءبولىپ بەردى، ءوزىن كوماندير ەتىپ تاعايىنداپ، ورىنباسارىن شتاب باستىعى ەتىپ بەلگىلەدى. ۇستالعاننان كەيىن ۇيىم شتابىندا ءتىنتۋ جۇرگىزگەن ۇقك قىزمەتكەرلەرى توڭكەرىستىڭ يدەولوگيالىق جانە تەوريالىق تۇرعىدان دايىندالۋىنا تاڭعالادى. الىنعان زاتتار اراسىندا – انارحيزم جونىندەگى تاريحي جانە پراكتيكالىق كىتاپتار، «دەكلاراتسيوننىە پولوجەنيا وپو «رۋس»، «رۋسسكي ناتسيوناليزم ي ناتسيونالنىي ۆوپروس ۆ روسسي»، «دەكلاراتسيا ناتسيونالنوگو بلوكا» جانە ت.ب. تاقىرىپتاعى ساياسي وپپوزيتسيالىق زەرتتەۋشىلەردىڭ جۇمىستارى تابىلدى. پۋگاچەۆ شتابىنىڭ نەگىزگى جۇمىسى قالانىڭ ستراتەگيالىق وبەكتىلەرى، ارناۋلى قىزمەت جۇمىسى، قالانىڭ جانە وبلىستىڭ باسشىلارى جونىندە اقپارات جيناۋعا باعىتتالدى. ول ءۇشىن توپ مۇشەلەرى اسكەري بولىمشەلەردە باقىلاۋ جۇرگىزگەن، قارۋلى كۇشتەر جانە ءىىم وفيتسەرلەرىمەن كەزدەسۋ جولدارىن تىنىمسىز قاراستىرادى، ولاردىڭ كوڭىل-كۇيلەرى جونىندە بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى، قارۋدى ساتىپ الۋ نەمەسە ۇرلاپ الۋ مۇمكىنشىلىگىن ىزدەستىرەدى. ابىروي بولعاندا، اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ ەشقايسىسى كازيميرچۋك جانە ونىڭ كوتەرىلىسشىلەرىنىڭ ۇسىنىستارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتپاعان»، - دەدى كوميتەتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.
ويلارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن پۋگاچەۆ وسكەمەن اۋماعىنان تىسقارى جەرلەردەن دە سىبايلاس تابۋعا تىرىسادى. توڭكەرىسكە دەگەن حالىقتىڭ پىكىرىن انىقتاۋ ءۇشىن «سويۋز وفيتسەروۆ» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جانە «ومسكوە ۆرەميا» گازەتىنىڭ جۋرناليستەرى رەتىندە توپ مۇشەلەرى سەمەي مەن اياكوزگە دە بارادى. ساپار بارىسىندا ۇقك شقو بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ عيماراتىنا شابۋىل جاساۋدى ريددەر بەكەتىنىڭ اتامانىنا ۇسىنادى. كازيميرچۋك جەرگىلىكتى كازاچەستۆونىڭ قولداۋىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتتى. الايدا توپتىڭ تەرىس پيعىلىن جوعارى ەرتىس ورىس كازاچەستۆو قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى يۋ. بەسسمەرتنىح قولداماي، جاعدايدى جورىق اتامانى س. چۋلكوۆقا ايتادى. جوعارى ەرتىس ورىس كازاچەستۆوسى قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىلارى كەيىنىرەك رەسمي تۇردە «پۋگاچەۆ جانە ونىڭ سىبايلاستارىنىڭ كازاكتارمەن ەشقانداي بايلانىسى جوقتىعىن» مالىمدەيدى.
«ورىس التايى» تۋرالى ارماندار
كازاچەستۆو ۇسىنىستان باس تارتقاننان كەيىن پۋگاچەۆ بيزنەسمەندەر، دەپۋتاتتار جانە قوعامدىق بەلسەندىلەر اراسىندا وداقتاستارىن ۇيىمداستىرىپ، قولداۋ كورسەتكەندەرگە بولاشاقتا قۇرىلاتىن اۆتونوميادان لاۋازىمدى قىزمەتتەر ۇسىندى. كازيميرچۋك-پۋگاچەۆتىڭ جوسپارى بويىنشا «ورىس التايى» اۆتونومياسى ەكى اۋماقتان «قۇرالۋى» كەرەك ەدى – قر شىعىس قازاقستان وبلىسى جانە رف تاۋلى التاي اۆتونومدى رەسپۋبليكاسى. اۆتونوميا باسشىلىعىن مەملەكەتتىك كەڭەس اتقارادى. نەگىزگى پورتفەلدەر بويىنشا يۆانوۆ – توراعا، كازيميرچۋك – قاۋىپسىزدىك، اتياشەۆ – ەكونوميكا سالالارىنا جاۋاپ بەرەدى.
«بولاشاق اۆتونوميا باسشىلارىنىڭ قولىندا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە سوتتالاتىن نەمەسە جويىلاتىن ادامداردىڭ ءتىزىمى بولدى. 28 ادام تەررورشىلاردىڭ قۇربانى بولۋ كەرەك ەدى: وبلىستىڭ جوعارى باسشىلارى، شقو جانە وسكەمەن قالاسىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بارلىق باسشىلارى، ءىرى بيزنەسمەندەر مەن كاسىپكەرلەر، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ كوشباسشىلارى. پۋگاچەۆتىڭ جوسپارى بويىنشا توڭكەرىس تۇندە، قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنا شابۋىل جاساۋدان باستالۋى كەرەك ەدى.تەررورشىلاردىڭ ەسەبى بويىنشا تاڭەرتەڭ كەلگەن وفيتسەرلەر عيماراتتا تويتارىس بەرە باستاعاندا، كازيميرچۋك توبى اتىستى باستايدى. ءارى قاراي الاڭعا قالا تۇرعىندارى شىعادى. ولارعا قاراي ءجونسىز اتىس نەمەسە وت شاشۋدى تاستاۋ توبىر اراسىندا جاپپاي تارتىپسىزدىكتى ارانداتقان بولار ەدى. شارتاراپقا اقپاراتتىق اگەنتتىكتەردەن حابارلامانىڭ تارالۋى: وسكەمەندە اتىس-شابىس بولىپ جاتىر… ساراپتاماشىلاردىڭ ويىنشا، مۇنداي جاعدايدى باسۋعا تۇراقتى ارميانىڭ دا كۇشى جەتپەي قالار ەدى.بىراق كازيميرچۋك-پۋگاچەۆ شتابىندا ەڭ باستى نارسە ەسكەرىلمەي قالعان. ولار وسكەمەنگە كەلگەننەن باستاپ ۇقك نازارىندا جۇرگەن. 1999 جىلعى 19 قاراشانىڭ تۇنىندە، كازيميرچۋك جوسپارلاعان وقيعانىڭ باستالۋىنا بىرنەشە ساعات قالعاندا، جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا 22 ساعات 53 مينۋتتا توپ شتابىنىڭ الماتى كوشەسىندەگى 52-24-ۇيىندە ورنالاسقان مەكەنجايىنا كوميتەت قىزمەتكەرلەرى باسا-كوكتەپ كىردى. ۇيىمنىڭ جولى بولا قالعان جاعدايدا جاريالاۋعا دايىنداپ وتىرعان جوسپارلارىن، باسقا دا قۇجاتتارىن جەدەل قىزمەتكەرلەر تاركىلەدى»، - دەدى وقيعانىڭ جوسپارىن جاريالاعان ۇقك.
«ورىس التايىنىڭ» باسشىلىعى وزدەرىن جوعارى ساياسي دەڭگەيدە كورسەتپەك بولعان. «دەكلاراتسيا» (حالىققا ارنالعان ۇندەۋ) قابىلداپ، «قر قۇرامىنداعى ءوزىن-ءوزى باسقاراتىن اۆتونومدى ورىس التايى اۋماعىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» جانە «ورىس التايى مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ №1 جارلىعىنىڭ» جوبالارى سىندى كوپتەگەن قۇجاتتاردى جاريالاۋعا دايىنداپ قويعان. ەكسترەميستىك ارەكەتتەگى كازيميرچۋكتىڭ قارۋلى توبىنا ايىپ تاعۋ ءۇشىن بارلىق جينالعان ماتەريال جەتكىلىكتى بولعان.
«وبلىس ورتالىعىندا بىرقاتار ەكسترەميستىك ءىس-ارەكەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاعان ادامدار توبىن ۇقك انىقتاپ، ءوز ۋاقىتىندا اۋىزدىقتادى. ونىڭ جەتەكشىسى رەسەي ازاماتى. «رۋس» ۇيىمى – رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمىنا ەشقانداي قاتىسى جوق جانە تىركەلمەگەن قوعامدىق-ساياسي بىرلەستىك بولىپ تابىلادى. بولعان جايت حالىقتىڭ جانە مەنىڭ قاتتى اشۋىما ءتيدى. شىعىس قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ساياسي ەكسترەميستىك اراڭداتۋشىلىققا ءتۇسىپ قالماۋىنا دانالىعى جەتەتىنىنە جانە بارىمىزگە ورتاق ءۇيىمىزدىڭ تىنىشتىعى مەن بەيبىتشىلىگىن ساقتايتىنىنا سەنىمدىمىن»، - دەدى سول كەزدەگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى ۆ.ل. مەتتە.
حح عاسىردىڭ سوڭىندا رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق ارناۋلى قىزمەتتەردىڭ كومەگىمەن «ورىس التايى» دەگەن تاقىرىپ جابىلعانمەن، ءححى عاسىردا جاعدايدى قايتا جاڭعىرتۋ ارەكەتتەرى، ۇلتارالىق شيەلىنىستى ارانداتۋ جانە ەكى ەلدى، ەكى حالىقتى ارازداستىرۋ پيعىلىن بالەقور رەسەي جازۋشىسى، ۇلتشىل، رف-دا تىيىم سالىنعان «ۇلتتىق-بولشەۆيكتەر پارتياسىنىڭ» كوشباسشىسى ەدۋارد ليمونوۆ جالعاستىرادى. ونىڭ كوزى كازيميرچۋك سياقتى شىعىس قازاقستانعا تۇسەدى. 2001 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋماعىنا قارۋلى قاقتىعىس جولىمەن كۇشتەپ كىرىپ، «ەكىنشى رەسەيدى» ورناتۋ ماقساتىمەن رف التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ ۋست-كوكسوۆسكي اۋدانىنداعى باننىي سەلوسىندا قارۋلى توپتى جاتتىقتىراتىن بازا قۇرادى (شقو شەكاراسىنا جاقىن).
«بۇل جەردە جاۋىنگەرلىك جانە تاكتيكالىق دايىندىق ساباقتارىن ۇيىمداستىرادى، ونىڭ ىشىندە قر اۋماعىندا جاۋىنگەرلەرىنىڭ تۋريستەر كەيپىندەگى «بارلاۋ جورىعىن» وتكىزەدى. رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق ارناۋلى قىزمەتتىڭ بىرلەسكەن ءىس-شارالارىنىڭ ارقاسىندا ليمونوۆتىڭ دەسترۋكتيۆتى ويى دەر كەزىندە اشىلىپ، جولى كەسىلدى. ول تۇتقىندالىپ، كەيىنىرەك قارۋدى زاڭسىز ساقتاعانى ءۇشىن جانە تەرروريزم بويىنشا سوتتالدى. 2003 جىلى بوساپ شىققاننان كەيىن، ليمونوۆ بىرنەشە رەت ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەر جاساپ جۇرگەنىمەن، ناقتى قادامدارعا بارمادى. ول 2020 جىلى قايتىس بولعانشا ۋلتراراديكالدى شوۆينيستىك پوزيتسيادا قالا بەردى»، - دەدى كوميتەتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
