تولكو سيلنىە سپوسوبنى نا ارىزداسۋ – پروششالنۋيۋ يسپوۆەد

2576
Adyrna.kz Telegram

چەلوۆەك، كوتورىي چۋۆستۆوۆال، چتو سكورو ۋيدەت ۆ ينوي مير، پريگلاشال ك سەبە بليزكيح، رودستۆەننيكوۆ، درۋزەي ي گوۆوريل يم سۆوە پوسلەدنەە سلوۆو. ەتۋ تراديتسيۋ كازاحي نازىۆايۋت «ارىزداسۋ». نا تاكوە سپوسوبنى وچەن سيلنىە دۋحوم ليۋدي.

ناستاۆلەنيا ي زاۆەششانيە

دوسلوۆنو «ار ءىسى» – دەلو چەستي («ار» – چەست، «ءىس» – دەلو) پو زاكونۋ سينگارمونيزما كازاحسكوگو يازىكا ۆيدەويزمەنيلوس ۆ «ارىز».

ۋحودياششي ۆ مير ينوي چەلوۆەك راسسكازىۆاەت سوبراۆشيمسيا و سۆويح يسپولنيۆشيحسيا ي نە يسپولنيۆشيحسيا نادەجداح، داەت ناستاۆلەنيا ي زاۆەششانيە دەتيام، درۋزيام ي روۆەسنيكام گوۆوريت پروششالنىە سلوۆا ي پروسيت پروششەنيا ۋ تەح، كوگو وبيدەل. تاكيم پوسلەدنيم پوستۋپكوم ۋحودياششيە دايۋت ناكازى، كاك سلەدۋەت جيت نا ەتوي زەملە.

سوبراۆشيەسيا رودنىە ي بليزكيە گوۆوريات سۆوي پوجەلانيا «باقىل بولىڭىز»، (بۋدتە سميرەننى), «قيامەتتە جولىعايىق» (پۋست بوگ داست نام ۆسترەتيتسيا نا توم سۆەتە). رودستۆەننيكي ي دەتي وبيازۋيۋتسيا ۆىپولنيت ۆسە پوجەلانيا ۋميرايۋششەگو.

ارىزداسۋ وتنوسيتسيا ك تراديتسيام، كوتورىە وتليچايۋتسيا دۋحوۆنوي گلۋبينوي ي ۆوسپيتاتەلنىم سودەرجانيەم

ارىزداسۋ ۆ دالنيۋيۋ دوروگۋ

ەتوت وبرياد پروۆوديتسيا ي پەرەد دالنەي دوروگوي. ۆ تاكيح سلۋچاياح ۋەزجايۋششيە پولۋچايۋت بلاگوسلوۆەنيە ۋ ستارشيح، دوستوينو پروششايۋتسيا س رودستۆەننيكامي نا توت سلۋچاي، ەسلي ۆ دوروگە سلۋچيتسيا نەپوپراۆيموە. وني ۆىسكازىۆالي روديچام سۆوي پروسبى، رابوتنيكام داۆالي زادانيا.

و توم، چتو تراديتسيا ەتا پوياۆيلاس وچەن داۆنو، سۆيدەتەلستۆۋەت نارودنايا بوگاتىرسكايا جىر-پوەما «كوزى كورپەش – بايان سۋلۋ». كوزى كورپەش سارىبايۋلى پەرەد ۆىەزدوم ۆ پۋت نا پويسكي سۆوەي نەۆەستى بايان سۋلۋ كارابيكىزى، زاسۆاتاننوي ەششە ۆ دەتستۆە، سوۆەرشاەت ارىزداسۋ:

جىلقىدان سول كۇرەڭدى الىپ كەلدى،

ەرتتەپ، دايىن ساپارعا قىلادى ەندى.

«ارىزداسىپ، قوشتاسىپ، قالامىن» دەپ،

باسى تايلاق، ەل-جۇرتى – ءبارى تۇردى.

– ايتار ءسوزىم بار، تايلاق، ءبيىم ساعان،

قايعىمدى ەسكەرىپسىز جەتىم قالعان.

ساپارىمدى توقتاتام دەي كورمەڭىز،

قۇلدىق اتا، كوڭىلىڭ قالار ماعان».

 

يز تابۋنا پريۆەل سكاكۋنا گنەدوگو،

وسەدلال، پودگوتوۆيل دليا دالنەي دوروگي.

ارىزداسۋ چتوبى سوۆەرشيت نا پروششانە،

گلاۆنىي تايلاك ي ۆسە ستويالي ۆ وجيداني.

– ەست چتو سكازات، سۋديا تايلاك، ۆام منە،

نە پىتايتەس، سلوۆا نە وستانوۆيات مەنيا،

سپاسيبو، چتو حوتەلي سپاستي وت بەد،

وستانەتسيا پوسلە مەنيا سكورو ليش سلەد.

 

توگدا تايلاك ەمۋ وتۆەتيل تاك:

– شىراعىم، قايراتىڭا كوڭىلىم ەرىپ،

– مەن كەلدىم قالايىن دەپ سەنى كورىپ.

توقتاتار ساپارىمدى دەپ ويلاما،

امانداسىپ قالامىن، باتا بەرىپ!

 

– سۆەت وچەي مويح، پورىۆوم تۆويم يا گورد،

– داي ناسموتريۋس نا تەبيا پرەد دالنەي دوروگوي.

تەبە نە پرەگرادا ني ۆەتەر، ني سنەگ ي نە لەد،

پريمي وت مەنيا بلاگوسلوۆەنيە، رودنوي!

 

كوزى ۆىسكازىۆاەت سۆويۋ پروسبۋ تايلاكۋ:

– ەندەشە، باتىر تايلاق، از توقتاي قال،

ارتىمدا قالدى مەنىڭ ەسەپسىز مال.

تاپسىردىم، بار مالىمدى، تايلاق سىزگە

سونى بۇگىن تۇگەندەپ قولىڭىزعا ال.

جالعىزدان ءتىرى ايرىلعان شەشەم قالدى،

تاپسىردىڭ، كوزىڭىزدىڭ وڭ قىرىن سال.

 

– باتىر تايلاك، ۆى س دەتستۆا زناەتە مەنيا،

يا وستاۆيت حوچۋ ۆام سۆوي نەسمەتنىە ستادا.

پروشۋ پرينيات پروسبۋ مويۋ،

سموترەت زا نيمي، كاك زا سۆويمي، ليۋبيا.

وستاەتسيا مات بەز ەدينستۆەننوگو سىنا،

پوزابوتتەس، پوكا نە ۆەرنۋس نەۆرەديمىم يا.

 

ەگو مات ي نارود پروششايۋتسيا س كوزى كورپەشەم:

— قيىسپاي ەلى-جۇرتى زار جىلايدى،

اناسى تاقات قىلىپ جۇرە المايدى.

وڭدى، سولدى بەتىنەن ءسۇيدى داعى،

ارتىنان باتا بەرىپ تۇرىپ قالدى.

 

ليۋت سلەزى، ۆسە نە جەلايۋت راسستاتسيا،

مات نە موجەت وتويتي وت سىنا نا شاگ.

ۆسە ۆ ششەكي تسەلۋيا، ودنا نە حوچەت وستاتسيا،

بلاگوسلوۆيلا، جەلايا ۆ پۋتي دوبرىح بلاگ.

(سمىسلوۆوي پەرەۆود اۆتورا ستاتي)

تراديتسيا ۆ كلاسسيكە

ۆەليكي پيساتەل مۋحتار اۋەزوۆ ۆ رومانە-ەپوپەە «اباي جولى» («پۋت ابايا»), ۆ گلاۆە «ۆ ۆىشينە» تاك وپيسال ارىزداسۋ:

«نا سلەدۋيۋششۋيۋ نوچ ۋلجان ناچالا تەريات نادەجدۋ نا ۆىزدوروۆلەنيە سۆەكروۆي. …كوگدا ونا وتكرىلا گلازا، ۆ دۋشە ابايا زاتەپليلاس نادەجدا. ون پريستالنو سموترەل نا بابۋشكۋ. بولنايا سيليلاس سكازات چتو-تو. اباي نە پونيال ەە، نو وت ۋلجان نە ۋسكولزنۋلو ني ودنو ەە دۆيجەنيە. وبا ناكلونيليس ك ۋميرايۋششەي ي زەرە چتو-تو ۆنياتنو زاشەپتالا.

سيلى ەە يسسياكلي، نو راسسۋدوك بىل ياسەن. تولكو گولوس ستال سوۆسەم بەززۆۋچنىم.

— سۋمەلا لي يا… ۆ جيزني… بىت دوبرىم پريمەروم دليا ۆاس؟.. سۋمەلا لي… ناستاۆليات ۆاس… پوكا سلۋح موي نە يزمەنيل منە؟.. چتو يا موگۋ؟.. چەگو جدەتە… ۆى وت مەنيا… سەيچاس… كوگدا ۋحوديات وستاتكي سيل مويح؟.. ناكلونيليس كو منە… چەگو جدەتە وت مەنيا؟..

ونا گوۆوريلا س ترۋدوم. كاجدوە سلوۆو ستويلو ەي مۋچيتەلنىح ۋسيلي.

اباي پريلوجيل وبە رۋكي ك گرۋدي ي سكلونيلسيا پەرەد نەيۋ:

«ۆسە لۋچشەە، ۆسە چيستەيشەە ۆ سەردتسە موەم – تەبە، سۆياتايا مات»، — گوۆوريلو ەتو بەزمولۆنوە دۆيجەنيە

ون سجال رۋكي ستارۋشكي ي پريلوجيل ك سۆويم ششەكام ەە مالەنكيە سمورششەننىە پالتسى، پوكرىۆايا يح پوتسەلۋيامي. نەسكولكو گورياچيح كاپەل ۋپالو نا نيح.

بابۋشكا سنوۆا پروشەپتالا:

— سۆەت موي… زەنيتسا وچەي مويح…

ونا ۆزگليانۋلا ۆ ستورونۋ ۋلجان ي دوباۆيلا:

— بەرەگي سۆويۋ مات… سلۋشايسيا ەە…

جيزن پوكيدالا ستارۋشكۋ. پومولچاۆ، زەرە وپيات زاگوۆوريلا:

— ۆسە-تاكي… ۆەد ون – ەدينستۆەننىي سىن موي… پۋست جە ون… سۆوەي رۋكوي… بروسيت گورست زەملي… نا مويۋ موگيلۋ.

ەتي سلوۆا پروزۆۋچالي ياسنو، وتچەتليۆو. زەرە سمولكلا. اباي پونيال: تو بىلا ەە پوسلەدنيايا ۆوليا و كۋنانباە. ۋلجان تولكو مولچا كيۆنۋلا گولوۆوي: «نە ترەۆوجتەس، سدەلاەم ۆسە…»

مورالنايا پوددەرجكا

ۆ پامياتي كازاحسكوگو نارودا سوحرانيلوس نەمالو پريمەروۆ، كوگدا ليۋدي، كوتورىە سمەلو گليادەلي ۆ گلازا سمەرتي، پروششاليس پو تراديتسي. ۆو ۆرەميا ارىزداسۋ نەرەدكو پريمەنياليس ي مۋزىكالنىە ينسترۋمەنتى. ينوگدا دليا ارىزداسۋ ليۋدي پرودەلىۆالي دولگي پۋت.

ناپريمەر، اكىن اسەت نايمانبايۋلى (1867-1923) پروۆەل 7 دنەي ۆ پۋتي، چتوبى پريەحات ك درۋگۋ كەمپيربايۋ بوگەمبايۋلى (1834-1895), كوتورىي لەجال نا ودرە سمەرتي.

يز وترىۆكا دليننىح ستيحوۆ، يسپولنياۆشيحسيا پود اككومپانەمەنت، موجنو پونيات منوگوە:

— سالەم ال، باسىڭ كوتەر، كەشۋىڭدى ايت،

ادامنىڭ ءبىرى ەمەسسىڭ انشەيىن جاي.

جەتى كۇن جولاۋشىلاپ كەلىپ تۇرمىن،

شىرايلى، كوركەم ءجۇزىڭ كورىپ تۇرمىن.

ءبىر كوتەر تىم بولماسا باسىڭىزدى،

ىنىلىك سالەمىمدى بەرىپ تۇرمىن.

…سەن كەتسەڭ وزىڭدەي بوپ ۇل تۋار ما-اي،

قويۋ ءسوز قويار ما ەكەن ءۇن شىعار ماي.

 

— پريمي سالەم، پودنيمي گلاۆۋ ي پروششەنيە سۆوە سكاجي،

سوۆسەم نە ريادوۆوي سرەد پروستاكوۆ، موي درۋگ، ۆەد تى.

سەم دنەي ك تەبە دوبيرالسيا يا چەرەز ستەپي ي رەكي،

چتوبى ۋۆيدەت تەبيا ي گلازا ليتسەزرەت تۆوي.

حوت راز پودنيمي گوردىي ۆزور ي گولوۆۋ سۆويۋ،

پريۆەتستۆيە تەبە براتا ملادشەگو يا شليۋ.

…ەسلي ي ۋيدەش، ۆرياد لي روديتسيا تاكوي، كاك تى،

تۆورەتس ستيحوۆ ي مەلودي ستەپنىح.

توگدا ۆوسپرياۆشي وت سلوۆ سۆوەگو درۋگا پوەت كەمپيرباي وتۆەتيل ەمۋ:

— قۋ تاڭتاي قوس ىشەكتى اپەر بەرى،

اۋزىما ولەرىمدە ءسوز سالماساڭ،

قونعانىڭ ولەڭ شىركىن بەكەر مە ەدى؟

ال ەندى شىركىن كومەي بىلپىلداسىن،

ءسوزىمدى مەن ولگەن سوڭ كىم تىڭداسىن.

 

— و دۆۋح سترۋناح پوداي منە دومبرۋ،

ەسلي كو منە زلاتى ستيحي نە پريدۋت،

نە پوۆەريۋ، چتو پتيتسا-پەسنيا سيدەلا نا پلەچە،

گولوسوم پو ستەپي يا پروسكاچۋ، كاك نا كونە.

ەسلي ۋمرۋ، پەسنيۋ مويۋ نيكتو نە بۋدەت يسكات پو ۆەسنە.

(سمىسلوۆوي پەرەۆود ستيحوۆ اۆتورا ستاتي)

ارىزداسۋ دۆۋح اكىنوۆ پوسرەدستۆوم ستيحوۆ بىلي پولنوستيۋ وپۋبليكوۆانى ۆ پوەتيچەسكوم سبورنيكە «بەس عاسىر جىرلايدى» («پيات ۆەكوۆ پويۋششيح ستيحوۆ»).

ۆ ناشە ۆرەميا

ۆ 1966 گودۋ  ۋچاستنيك ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينى، گەروي سوۆەتسكوگو سويۋزا، پيساتەل باۋىرجان مومىشۋلى پوسەتيل تياجەلو بولنوگو ەرمۋحانا بەكماحانوۆا. پو ۆوزۆراششەني دوموي ون زاپيسال ۆ سۆوەم دنەۆنيكە سلوۆا ۆەليكوگو يستوريكا:

«باۋرجان اگا، نۋ چتو تاكوە 50 لەت؟… يا ۋحوجۋ، نە ۋسپەۆ پرەتۆوريت منوگيە سۆوي مەچتى ي زادۋمكي. پروستيتە مەنيا!»

ەتو بىلي پوسلەدنيە سلوۆا، چتو يا ۋسلىشال يز ۋست ەرمۋحانا. ۋحوديا يز جيزني، ون پروسيل پروششەنيا زا تو، چتو نە ۋسپەل سدەلات منوگوە كاك يستوريك…» باۋرجان مومىشۋلى. 6 مايا، 1966 گود».

ەتوت فاكت يز جيزني دۆۋح ۆەليكيح كازاحوۆ XX ۆەكا بىل وپۋبليكوۆان پيساتەلەم مەدەۋ سارسەكە ۆ كنيگە و ۆەليكوم يستوريكە ە. بەكماحانوۆە.


بەردالى وسپان، 

https://365info.kz

پىكىرلەر