Жақында Төтенше жағдайлар министрі Ю. Ильиннің Мәжілістегі Үкімет күнінде сөйлеген сөзінен кейін маған танысым, "Тараздағы жарылыстар: сұрақтар мен парадокстар" материалын оқыған офицер, оқ-дәрілер жөніндегі маман жүгінген болатын. Бұл туралы мына жерден оқи аласыз.
Оның эмоционалды хабарламасынан қысқаша үзінді: "көптеген әскери қызметкерлер Төтенше жағдайлар министрі Ю.Ильиннің Парламенттегі сөзіне таң қалып, тіпті ашуланып кетті.
Біз, әскери қызметкерлер, болған оқиға үшін, атап айтқанда қоймадағы өрт үшін жауапкершілікті мойындаймыз. Біздің адамдар арасынан біреу дұрыс қарап үлгермеді. Бірақ біз болсақ, біреуді саусақпен көрсетіп және кінәлауға дәтіміз бармайды.
Біз қаза тапқандарды құрметтейміз. Бірақ шындығында, өртке қарамастан, сіз өз мақалаңызда бұрын атап өткендей, адамдардың өлімін болдырмауға болатын еді.
Ал Ильин депутаттың нақты сұрағына жауап берудің орнына, болған-болмаған барлық нәрсе үшін жауапкершілікті әскери қызметкерлерге жүктей бастады. Бұл генералды айтпағанда, қарапайым қатардағы жауынгерге да құрметсіздік.
Еш бір әскери қызметші оқ-дәрілер қоймаларында қызмет етуді қатты ұнатамын деп айталмайды екені сөзсіз. Ешкім отбасыларымен бірге зеңбірек бөшкесінде үнемі отыруды армандаған жоқ. Бірақ бізді ол жаққа мемлекет бағыттайды, демек бұл ел үшін қажет! Әскери қызметте әр түрлі нәрсе болып қалады. Біз кез - келген инсинуация мен ақымақ мәлімдемелерден шаршадық", - деді ол.
Оның айтуынша, мұндай мысалдар жеткілікті. "Бір “құрметті кісі” болып көрінетін адам оқ-дәрілерді Жамбыл облысына Арыс қаласынан әкелгенін және жеке үйдің ауласына тастағанын айтады. Содан кейін бұл Қорғаныс Министрлігі емес, “Қазтехнологиялар" кәдеге жаратуды аукцион арқылы сатқаны және Тараздан қандай да бір жеке фирма сатып алып, қоймаға алып келгені жайлы белгілі болды".
Басқа шағымдар да күмән тұғызады: мысалы, Таразда инженерлік және Артиллериялық оқ-дәрілер бірге сақталған деп айтты біреу. Олай болса да, ол көптеген жылдар бұрынғы жағдай. Ал 2020 жылы осы қоймадан барлық артиллериялық және реактивті оқ-дәрілер қауіпсіз жерге шығарылды. Бұл туралы әлеуметтік желілерде де көп жазылды. Дәл осы іс-әрекет аса ауыр салдарлардан құтқарып қалды!
Енді аталған министрдің тағы бір мәлімдеме: "әскери күштер өрт сөндірушілерді әдейі адастырды". Егер солай болса, онда нақты кім және не деді? Егер біреу бірдеңе айтса да, неге өрт сөндірушілер өз бетінше шешім қабылдаудың орнына, белгісіз, кім екені түсініксіз біреудің айтқанын істейді? – дей тұрып, әлгі офицер мені шағын тергеу жүргізіп, шындықты айтуды сұрады.
Келісуіміз керек, мұның бәрі ТЖМ басшысының айтқанына қисынды және дәлелді қарсылықтар. Мен болсам, маған ТЖМ де, Қорғаныс министрлігін де қорғап немесе қоршаудың ойым жоқ. Керісінше, бұл жағдайға ең алдымен аскерлердің көзсіз не салғырт біреуі кінәлі екені түсінікті. Қойманы біреу қасақана отқа салған болса да, аскерлер оны байқамай, өрт сәтін жіберіп алды.
Мен жоғарыда аталған мақаламда айтқанымды қайталамаймын. Сәл ары қарай жүрейік....
Дегенмен, қазірдің өзінде айтылғанға не қосуға болады? Ия, айтар жаңа нәрсе бар екен. Мысалы, жауапты ведомствоның бұйрығымен бекітілген өрт сөндіру ережелері ашық қолжетімділікте. Сонда көз салайық. Айта кетейік, бізде 2020 жылға дейін бұған ішкі істер министрлігі, дәлірек айтқанда, оның құрамына кіретін Төтенше жағдайлар комитеті жауап берді.
Осы күнге дейін ҚР ТЖМ 2017 жылғы 26 маусымда ҚР ІІМ-нің N 446 бұйрығымен бекітілген "өрттерді сөндіруді ұйымдастыру қағидаларын" басшылыққа алуды жалғастыруда. Сонымен, онда өрттегі барлық әрекеттерді кім басқаратыныны нақты көрсетілген. Қағидалардың 115 – тармағында былай делінген: "өрт сөндіруге тікелей басшылықты өртке келген өртке қарсы қызмет гарнизонының аға лауазымды адамы-өрт сөндіру басшысы (ӨСБ) жүзеге асырады".
ӨСБ дара басшылық қағидаттарында барлық адамдар мен күштерді басқарады.
"ӨСБ нұсқауларын өрт сөндірудің барлық қатысушылары орындауға міндетті. ӨСБ әрекетіне араласуға немесе өрт сөндіру кезінде оның өкімінің күшін жоюға ешкімнің құқығы жоқ".
Бұл жерде өте маңызды сұраққа жауап бар: ведомстволық бағыныстылығына қарамастан – өртті сөндіруді бастауға иә жаллғастыруға - немесе кетуге/эвакуациялауға кім бұйрық бере алады? Бөлім командирі де, әскери округтің қолбасшысы да, тіпті ТЖМ немесе ІІМ немесе Қорғаныс министрлігінің министрлері де өрт сөндіру (ӨСБ) басшысының әрекетіне араласа алмайды екен! Өрт орнында барлығы қатаң түрде оның құзыреті мен дара басшылығы шегінде болуы тиіс... ӨСБ - ең маңызды адам...
ӨСБ қалай шешім қабылдайды? Бұл туралы Қағидалардың 134-тармағында жазылған: "ӨСБ барлауды жүргізеді және өрттегі жағдайды бағалайды; адамдарды құтқаруды дереу ұйымдастырады және жеке өзі басқарады; бөлімшелерге міндеттер қояды; жағдайдың өзгеруін үздіксіз бақылайды және тиісті шешімдер қабылдайды".
Бұл барлау қалай жүзеге асырылады? Тағы да ӨСБ, бұл ретте: "барлау жүргізу кезінде адамдарға қауіптің болуы және сипаты; өрттің қауіпті факторларының қайталама көріністерінің болуы және мүмкіндігі анықталады" (оларға сөзсіз жарылғыш заттардың болуы жатады).
25-тармақ: "барлау жүргізу кезінде өрт болған объектінің лауазымды адамдары ұсынатын құжаттама мен мәліметтерді пайдалану қажет"
32-тармақ: "өндірістің конструктивтік ерекшеліктерін, технологиялық процесін және жабдығын білетін тұлғалардың құжаттамасын пайдалану қажет"
Қарапайым естілгенімен, назар аударайық: өрт сөндірушілер қандай да бір белгісіз адамдардың сөздерін емес, "өрт болған объектіде жұмыс істейтін лауазымды адамдардан" (егер олар сол жерде болса), тіпті техникалық ерекшеліктерді "білетін" құжаттар мен мәліметтерді басшылыққа алады.
Сондықтан белгісіз біреу "Тротил жарылып кетпейді деп айту арқылы өрт сөндірушілерді адастырды" деген сөздер жұмсақ айтқанда, сенімсіздік тудырады. Бұл адам (егер ол бар болса) осындай қорытынды жасауға құқылы ма? Ақыр соңында, егер бұл туралы ойлансақ,, онда бұл "біреу" кездейсоқ көруші немесе есі дұрыс емес адам немесе тіпті зиянкестер немесе қылмыскер болуы мүмкін.
Тағы бір сұрақ: өрт сөндірушілер қауіпті нысандарға құжаттама жүргізбей, жанғыш материалдар мен заттардың қасиеттерін зерттемейді ме? Мысалы, жанармай құю станциясында (АЗС) өрт болған кезде, өрт сөндірушілер біреуден “бензин жанған кезде жарылып кете ме” - деп сұрайды ма? Өйткені, олар мұны осы жанармай құю станциясының иесінен кем емес білуі керек. Бұл АЖҚС басшысы орнында болмауы мүмкін екенін айтпағанда?!
Бұған дейін ТЖМ қызметкерлері айтқандай, өрт сөндіру бөлімдері әскери бөлімдермен бірлескен оқу-жаттығулар өткізеді, ал өрт сөндірушілер әскери бөлімдерді өртке қарсы қауіпсіздікке үнемі тексеріп отырады. Әсіресе оқ-дәрілері бар қоймалар. Бұл мейрамхана немесе дүкен емес қой, ол жана бастаса, жақсылыққа әкелмейді.
Мүмкін, мұндай пайымдау біреуге кәсіби емес болып көрінуі мүмкін, бірақ келісу керек, сұрақтар қисынды...
Бұдан әрі қағидаларда "жеке құрам үшін ерекше қауіп жағдайында өрттерді сөндіру" деген 4-параграфы бар. Бұл ЖЖМ немесе оқ-дәрі қоймалары сияқты мекемелер жайлы. Онда осындай өрттерді сөндіру кезінде сақталуы тиіс талаптардың тұтас тізбесі қамтылған.
Мысалы, "жеке құрамды және өрт сөндіру автомобильдерін жару толқыны мен сынықтардан, оқпанды кеудешелерді, опырылуларды, капонирлерді пайдалана отырып сынықтардан қорғауды" көздеу қажет. Сондай-ақ "жеке құрам мен автомобильдерді қауіпті аймақтан тыс жерге шығару" көзделеді. Осы талаптардың барлығы орындалды ма? Бірақ, шыны керек, шынайы өмірде, әсіресе төтенше жағдайда, барлық нұсқаулар мен ережелердің мүлтіксіз орындауы сирек болады..
Аталған "өрттерді сөндіруді ұйымдастыру Қағидаларында" "Жалпы ережелердің" 2-тармағы да есте қаларлықтай: "өрттегі өртке қарсы қызмет жеке құрамының негізгі міндеті адамдарды құтқару болып табылады".
Яғни, егер адамдарға қауіп төнсе, ең алдымен олардың өмірін сақтау туралы ойлану керек. Таныс ардагер-құтқарушы маған әріптестерінің арасында бір ереже бар екенін айтты: егер құтқарушылар үшін қауіп-қатер болса, онда олар адамдарды құтқару үшін ғана міндетті орындауды жалғастырады. Мысалы, кеншілерді авариялық шахтадан құтқару. Бірақ егер адамдардың өміріне ештеңе қауіп төндірмесе, онда құтқарушылар мен өрт сөндірушілердің өмірі мен денсаулығына қауіп төндірмеу керек.
Немесе міне тағы бір жағдай: жарылыс кезінде прокуратура қызметкері де қайтыс болды. Ережеде өртте прокурордың немесе тергеушінің болуы туралы айтылмаған. Олар сол алаңда өртті сөндіргеннен кейін жұмыс істеуі керек.
Ал егер өрт болған жерге онда болмауы тиіс адамдар келсе, онда ӨСБ оларға өрт болған жерден кетуге бұйрық беруі тиіс еді. Солай емес пе?
Жоғарыда көргеніміздей, бұндай команда орындалуға міндетті болып табылады. Бірақ өрт сөндіру орнына келген прокуратураның бірнеше қызметкерлеріне осындай команда берілді ме?
Бұл мына орынды сұрақты айтпағанның өзінде: олар өрт ошағының жанында және қару-жарақ қоймасында қалай ғана пайда болды???
Ең көп резонанс және сын тудыратын сөздерді Ю. Ильин айтқан болатын: "әскерилер тротил жарылып кетпейді деп өрт сөндірушілерді адастырды". Сонымен бірге, ТЖ Министрі тергеу бойынша тротил жарылғанын анықтағанын хабарлады.
Онда егер ештеңе қалмаса, оны қалай анықтауға болады? Алайда, бұл сарапшылардың ісі.
Тағы бір қызықты нәрсе: егер әскери қызметкерлердің біреуі тротил жарылып кетпейтінін айтқан болса, онда ол өрт сөндірушілерді адастырды ма, әлде шынында да дұрыс айтты ма?
Осы бір балалық сұрақты "Google" немесе "Яндекске" орыс тілінде жазып қойыңызшы: "тротил оттан жарыла ма? деп, сонда сіз "тротил ешқашан өрт кезінде жарылмайды" (өзіңіз тексеріп көре аласыз) деген жауапты көргенде таңданасыз.
Тіпті Украинаның тротил өндіруші зауытына сілтеме бар.
Егер қандай да бір белгісіз біреу тротилдің жарылып кетпейтінін айтса, онда ол білгенін және оған қалай үйретілгенін айтты. Сайып келгенде, ол дұрыс болып шықты.
Ал ТЖМ басшысы дұрыс емес болып шықты ма? Ең өкініштісі, лауазымды тұлғалардың есебіне қарамастан, біз бұл қалай болуы мүмкін және шын мәнінде өрт пен жарылыстың нақты себебі не болды деген болжамда қалдық.
Иә, қайғылы апат болды. Өрт сөндірушілер мен әскери қызметкерлер қызметтік міндеттерін орындау кезінде қаза тапты. Оларға құрмет және мәңгілік естелік. Бірақ бұл оқиғада өрт сөндіру барысында жанқиярлықтан басқа қателіктер, дұрыс емес шешімдер де болған сияқты.
Мұндай трагедиялар әрқашан адамдармен бірге қатар жүреді. Бірақ мұндай құрбандардың көп болмауы үшін бір қорытынды шығаруымыз керек ау деймін: егер қауіпті зат жанса: жарылғыш зат, бензин, керосин, петардалар – ең алдымен бар адамдарды тезірек эвакуациялау керек және бейнелі түрде тротил жарылып кетеді ме, жоқ па деп ойламау керек.
Барлық нұсқауларды қатаң орындаңыз және "кенеттен біліп қалған ақпарат" бойынша әрекет етпеңіз. Кейіннен трибунадан біртүрлі заттарды айтып жүрмеу үшін.
"Адырна" ұлттық порталы
