ەلىمىزدە قۇرىلعان «ازات» - جاي عانا ساياسي قوزعالىس ەمەس، ەڭ الدىمەن بۇقارالىق ساياسي بەلسەندىلىكتىڭ كورىنىسى. ونى ءبىر سوزبەن ۇلتتىق مايداندا قالىپتاسىپ، وربىگەن ارتەكتى جانە ءار الۋان وڭىردەگى ۇيىمدار مەن كۇشتەردىڭ باس بىرىكتىرۋى دەگەن ابزال. بۇل تۋرالى «ازات» قوزعالىسىنىڭ 1991-1992 جىلدارداعى باتىس ايماعى بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى سەرىك ەرعالي ايتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.
اقتوبەدە «ۇلت مۇددەسىن كوزدەگەن – ازات» تاقىرىبىندا وبلىستىق عىلىمي-تانىمدىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. وعان «ازات» قوزعالىسىنىڭ ارداگەرلەرى، تاريحشىلار مەن ستۋدەنتتەر قاتىستى. قوزعالىستىڭ باتىس ايماعى بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى سەرىك ەرعاليدىڭ ايتۋىنشا، حح عاسىردا قازاق حالقى تاريحىندا ايرىقشا ورىن الاتىن ۇلتتىق ساياسي سانانىڭ ۇلگىسى بولعان ەكى قۇبىلىس بولدى.
ونىڭ ءبىرى – ۇلتتىق زيالى قاۋىم قۇرعان «الاش» پارتياسى دا، ەكىنشىسى – عاسىردىڭ سوڭىندا قاراپايىم حالىقتىڭ ازاتتىققا دەگەن قۇلشىنىسىنان تۋىنداعان «ازات» قوزعالىسى.
«بۇل ەكەۋىنىڭ دە ماقساتى - ەلگە ازاتتىق اپەرۋگە ۇمتىلۋ بولعانمەن، تاريحي مۇراتى (ميسسياسى) ەكى باسقا بولىپ قالىپتاستى. «الاش» ازاتتىق جولىنداعى قازاق حالقىنىڭ ەليتالىق تۇلعاسى بولسا، «ازات» تاۋەلسىزدىك جولىنداعى حالىق قوزعالىسىنىڭ ساياسي ۇمتىلىسىنىڭ سيپاتى ەدى.
«الاشتى» ات توبەلىندەي ۇلتتىڭ باس كوتەرەر لەگى قۇرسا، «ازات» قالىڭ بۇقارانىڭ قولداۋىمەن دۇنيەگە كەلدى. «الاش» حالىق اراسىندا ساياسي اعارتۋ مەن مەملەكەت قۇرۋ يدەياسىن قاتار ۇستاپ تۋ ەتسە، «ازات» ساياسي بەلسەنىم مەن مەملەكەتكە ۇلت بولىپ يە بولۋ مۇراتىن قولعا الدى.
تاريحقا توقتالساق، 1989 جىلى 16 ماۋسىمدا ماڭعىستاۋ وبلىسىندا «پاراسات» قوعامى جۇمىس ىستەپ تۇردى. جاڭاوزەن وقيعاسىنان كەيىن وعان مارقۇم سايىن شاپاعاتوۆ باسشىلىق ەتتى. 1990 جىلعى 24 قاڭتار ايىندا اقتوبەدە قۇرىلعان «الداسپان» كلۋبى الماتىعا دا ايگىلى بولعان ۇيىم ەدى. سول سەكىلدى ارال قالاسىنان «تامشى» شىمكەنتتە «بەتبۇرىس»، تسەلينوگرادتا «ءتىل جانە مادەنيەت» بىرلەستىكتەرى سەكىلدى جەرگىلىكتى ونداعان ۇيىمداردى اتاۋعا بولادى. «الداسپان» «ازاتتىڭ» قۇرامىنا 1991 جىلى ءساۋىر ايىندا ءوتتى. سايىپ كەلگەندە، «ازات» قوزعالىسىن بىرتەكتى، بىرىڭعاي، ءبىرتۇتاس قوعامدىق-ساياسي قوزعالىس دەۋگە كەلمەيدى.
ونى ءبىر سوزبەن، ۇلتتىق مايداندا قالىپتاسىپ، وربىگەن ارتەكتى جانە ءار الۋان وڭىردەگى ۇيىمدار مەن كۇشتەردىڭ باس بىرىكتىرۋى دەگەن ابزال»، - دەدى سەرىك ەرعالي.
ونىڭ ايتۋىنشا، «ازاتتى» تانىتقان ورالداعى قىركۇيەك تايتالاسى. «ورال كوتەرىلىسىندە ساياسي ماقسات بولدى. بەلگىلى ءبىر ۇيىمنىڭ جانە ناقتى توپتىڭ باسشىلىعىمەن ءوز ناتيجەسىنە جەتكەن ماڭىزدى وقيعا. بۇعان قازاقتار دا، كازاكتار دا ءبىر جىل بۇرىن قامداندى.
باتىس ايماقتاعى التى وبلىس بويىنشا ۇيلەستىرۋشى رەتىندە ايتارىم – ورالداعى قازاق-كازاك تايتالاسىنا دەيىن «ازات» قوزعالىسىنىڭ بىرنەشە ءىرى ءىس-شاراسى ءوتىپ، جاقتاستارىن عانا ەمەس، جالپى ەلەكتوراتتى وزىنە قاراتىپ ۇلگەرگەن ەدى. 1991 جىلى اقتاۋ قالاسىندا ميتينگ بولىپ، وبلىستاعى ىرگەلى ماسەلەلەر كوتەرىلدى. سوندا شەۆچەنكو قالاسىنىڭ اتاۋىن اقتاۋ دەپ وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىس كوتەرىلىپ، قوعامدىق شەشىم قابىلداندى.
كەيىننەن بۇل رەسمي شەشىمگە ۇلاستى»، - دەدى ول. ءسويتىپ قوزعالىس ەلدەگى ىرگەلى ىستەردىڭ باستاماشىسى بولدى، بىرقاتار جەتىستىككە جەتتى. سەرىك ەرعالي عىلىمي كونفەرەنتسيا كەزىندە ورال كوتەرىلىسىنەن كەيىن «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەلەر سانى مەن جاقتاۋشىلارى 400 مىڭعا جەتكەنىن ايتتى. دەگەنمەن ۇلت ءۇشىن ۇيىسقان قوزعالىستىڭ جۇمىسى كوپ ۇزاماي شاتقاياقتادى.
«1993 جىلعا قاراي نەبىر سۋبەكتيۆ جانە وبەكتيۆ سەبەپكە بايلانىستى «ازات» قوزعالىسى توقىراي باستادى. باسشىلىق جۇمىسىندا ۇيلەسىم مەن بىرلىك پىشىرادى»، - دەدى سەرىك ەرعالي.
بارلىق قۇقىقتار قورعالعان. inform.kz بەلسەندى سىلتەمەنى پايدالانىڭىز https://www.inform.kz/kz/azat-kozgalysynyn-kazakstan-tauelsizdigi-tarihyndagy-orny-erekshe-serik-ergali_a3873452
