شەتەلدە وقىپ جۇرگەنىمدە «نەگە كوپتەگەن ەلدەر كەدەي، تۇراقسىز جانە تەڭسىز؟» دەپ اتالاتىن ساباق الدىم. سودان «قازاقستان قايتسە داميدى؟» دەگەن اتاۋمەن جەتپىس بەتتىك كۋرس جۇمىسىن جازدىم. بۇيىرسا، كىتاپ ەتىپ شىعارىپ جىبەرۋ ويىمدا ءجۇر.
دامۋ دەگەن كوپتەگەن فاكتورلار اسەر ەتەتىن كۇردەلى ءارى كەشەندى تۇسىنىك.
سول كوپ فاكتوردىڭ ءبىرى – ءتىلدىڭ مازمۇنى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ تارقاتىپ ايتايىن.
قازاقستاندى دامىتۋ ءۇشىن قازاقتاردى دامىتۋ كەرەك
قازاقستان دامۋ ءۇشىن وسىندا تۇراتىن ءاربىر ادام دامۋى كەرەك. كەلىسەسىز عوي؟ ادامنىڭ دامۋى دەگەن باسەكەلەستىككە قابىلەتتى بىلىمگە يە بولۋ. ادام ەكى ولشەمدە داميدى: فيزيولوگيالىق جانە ينتەللەكتۋالدىق.
ادامنىڭ دەنى ساۋ بولسا، اۋا جۇتىپ، تاماق جەپ، سۋ ءىشىپ جۇرسە، قالاسا دا، قالاماسا دا فيزيولوگيالىق تۇرعىدا دامي بەرەدى. ياعني ءوز تابيعاتىڭىزدىڭ شەگىنە دەيىن بويىڭىز وسەدى، سالماعىڭىز ارتادى.
ال ادام ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا وزدىگىنەن دامىمايدى، ءوزىن قامشىلاپ، ءبىلىم الىپ، جاڭانى ۇيرەنىپ، تاجىريبە السا عانا داميدى. ادام دامۋى دەگەندە مەن ينتەللەكتۋالدىق دامۋدى مەڭزەپ وتىرمىن.
دەمەك ادام ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا دامۋ ءۇشىن وعان كوپتەگەن اقپارات كەرەك. الەمدە اقپاراتتىڭ ماعىناسى ءبىر، بىراق ءارتۇرلى تىلدە قۇلتتانادى. ەگەر ول ءتىلدى بىلمەسەڭىز، اقپاراتتىڭ كىلتىن اشا المايسىز، ياعني تۇسىنبەيسىز.
ياعني، قازاقستان ازاماتتارىن دامىتۋ ءۇشىن (قازاقتىلدى كوپشىلىكتى) ادامزاتتىڭ اقىل-ويى، اقپاراتى قازاق تىلىندە بولۋعا ءتيىس.
قازاقتاردى دامىتۋ ءۇشىن قازاق ءتىلىن دامىتۋ كەرەك
ال قازاقتاردى دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاق ءتىلىن دامىتۋ كەرەك. وسى ءسوز كەيبىرەۋلەردىڭ شىمبايىنا باتادى. «قازاق ءتىلى ونسىز دا دامىعان ءتىل» دەيدى. كەلىسەم. بىراق قازىر ءتىلدىڭ بايلىعى سول تىلدە بار ءسوزدىڭ سانىمەن ەمەس، سول تىلدە بار اقپاراتتىڭ كولەمىمەن ولشەنەدى.
ەگەر تەك قازاق ءتىلىن بىلەتىن جاستارىمىز مىقتى دارىگەر نەمەسە بىلىكتى ينجەنەر بولا الماسا، ءتىلدى قالاي دامىعان دەپ ايتا الاسىز. تىلدە بار بايلىق، ياعني اقپارات زاماناۋي ادامدى ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا بايىتا، دامىتا الماسا، سوزدىك قوردىڭ كوپتىگىنەن نە پايدا! ءبىر سوزبەن ايتساق، كىمنىڭ اقپارات الاتىن ءتىلى كەدەي بولسا، سونىڭ ءوزى دە كەدەي بولادى.
قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن قازاق ءتىلىنىڭ مازمۇنىن دامىتۋ كەرەك
وسى سەنىمدى سەرىك ەتىپ، وسىدان ءتورت جىل بۇرىن، امەريكادان ورالعان سوڭ، ول كەزدە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جوقپىن، Mazmundama جوباسىن باستادىم.
ماقساتىم: الەم وقىرماندارى تالاسىپ وقيتىن ۇزدىك كىتاپتاردى قازاقشاعا اۋدارۋ ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ مازمۇنىن دامىتۋ ەدى. سەبەبى ءوز سەنىمىم جانە زەرتتەۋىم بويىنشا، قازاق ءتىلىنىڭ مازمۇنىن دامىتساق، قازاق ءتىلى داميدى، قازاق ءتىلىن دامىتساق، قازاقتىلدى جاستار داميدى، قازاقتار دامىسا، قازاقستان داميدى.
سونىمەن بىرگە Mazmundama جوباسىن باستاۋ تۋرالى شەشىمگە شابىت بەرگەن مىنا جاعداي. ءبىر تانىسىم ايتىپ بەرگەن وقيعا. شەتەلدەن ەلگە قوناققا كەلگەن قانداس باۋىرىمىز سوڭعى شىققان كىتاپتاردى الىپ كەتەيىن دەپ «مەلومانعا» بارعان عوي. ءتۇڭىلىپ تەلەفون سوعادى. 95% كىتاپ ورىسشا دەپ. «اتامۇراعا» بار دەگەن. بارعان. تاعى دا تەلەفون سوعادى. مۇنداعى «اباي جولى» سياقتى كىتاپتاردان باسقا ەشنارسە جوق، ولاردى بۇرىن اكە-شەشەمىز اكەلەتىن، ۇيدە تولىپ تۇر، جاڭا كىتاپتار كەرەك دەيدى. امال جوق، كەشىرىم سۇراعان.
جاعداي سونداي. ەندى نە ىستەيمىز؟ ەكى جولى بار. ءبىرى - رەاكتيۆ جول: مەملەكەت قايدا قاراپ وتىر، قازاق ءتىلى ءولىپ بارا جاتىر دەپ اقىرزامان سوعۋ. ەكىنشىسى - پرواكتيۆ جول: وزىڭە وسى ولقىلىقتى تۇزەتۋ ءۇشىن مەن نە ىستەي الامىن دەپ سۇراق قويۋ جانە قولىڭنان كەلەتىندى ىستەۋ.
Mazmundama وسىلاي دۇنيەگە كەلگەن.
الەمدە جىلىنا 2 ملن. اتاۋ كىتاپ شىعادى. وكىنىشكە قاراي، سول ءبىلىم مۇحيتىنىڭ ءبىر تامشىسى دا قازاقشاعا اۋدارىلمايدى. قازاققا Mazmundama سياقتى جۇزدەگەن جوبالار كەرەك.
تۇيىندەسەك، قازاقستاندى دامىتۋ ءۇشىن قازاقتاردى، قازاقتاردى دامىتۋ ءۇشىن ونىڭ ءتىلىن، ال ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن ونىڭ مازمۇنىن، ياعني كونتەنتىن دامىتۋ كەرەك.
الاشتان قالعان امانات
مۇنى الاشورداشىلار ەرتە تۇسىنگەن. قانداي جاۋاپتى قىزمەت اتقارسا دا، بارلىعى دا اعارتۋمەن اينالىسقان، گازەت شىعارعان، كىتاپ جازعان، اۋدارمامەن شۇعىلدانعان.
سەبەبى قازاق ءتىلىنىڭ كونتەنتىن قالىپتاستىرۋ - قازاقستان دامۋىنىڭ ىرگەتاسى، ءبازيسى. ءوزىمدى الاشوردالىقتارمەن سالىستىرمايمىن، بىراق ولاردىڭ جانتالاسى مەن جانايقايىن وزىمنەن وتكىزىپ كوردىم جانە جاقسى تۇسىنەمىن.
Mazmundama مەن ءۇشىن اقىلى ەمەس، قوعامدىق قىزمەت، تازا ەنتۋزيازم. جۇمىستان ۇيگە كەلگەن سوڭ جانە دەمالىس كۇندەرى بالالارىما تيەسىلى ۋاقىتتى وتباسىمنان ۇرلاپ قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا جۇمسايمىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ اعارتۋشىلىققا كوپ ۋاقىت بولە المايتىنىما وكىنەمىن. شىنداپ كەلگەندە، مەملەكەتتىڭ دامۋى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا تاۋەلدى ەكەنىن تۇسىنەتىن ادامدار ءۇشىن مەنىڭ قوعامدىق قىزمەتىمنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ سانايدى دەپ ويلايمىن.
مەنىڭ باقىتىما وراي، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر شىعارماشىلىق جانە قوعامدىق قىزمەتپەن اينالىسۋعا قۇقىلى.
ەگەر زاڭ وزگەرىپ، قوعامدىق قىزمەتىمدى جالعاستىرا المايتىن بولسام، الدىمدا سونداي تاڭداۋ تۇراتىن بولسا، مەملەكەتتىك قىزمەتتى قۇربان ەتەر ەدىم. نەگە؟ سەبەبى قازاق ءتىلىن دامىتا الماساق، مەملەكەتتى دە دامىتا المايمىز. مەملەكەتتىڭ دامۋى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنان باستالادى. مەملەكەتتى دامىتاتىن العىشارت تۇرالاپ جاتسا، مەملەكەتكە قىزمەت ەت، ەتپە، ءباربىر ەمەس پە؟
تىرناق استىنان كىر ىزدەۋشىلەرگە جاۋاپ
سوڭعى اپتادا شىمكەنتتىك اقپاراتتىق كەڭىستىكتە ماعان شابۋىل باستالدى. كىمدەر جانە نە ءۇشىن شابۋىلداپ جاتقانىن جاقسى بىلەمىن. وسى جازباما ارقاۋ بولعان سولار. ءار نارسەنىڭ ءبىر قايىرى بار دەگەن.
بىرىنشىدەن، Mazmundama كوممەرتسيالىق ۇيىم ەمەس، ياعني بيزنەس ەمەس، قوعامدىق قور. باستاپقىدا ۇلتجاندى ازاماتتار قولداۋ كورسەتتى. كەيىننەن، ساتىلعان كىتاپتار جاڭا كىتاپتارعا جالعاستى.
سوندىقتان العاشقى 2019 جىلى 3 كىتاپ شىقتى، 2020 جىلى 11 كىتاپ شىقتى، 2021 جىلى 38 كىتاپ شىقتى. بيىل 78 كىتاپ شىعارۋ جوسپارلانعان. كىتاپتان تۇسكەن قارجى Mazmundama-نىڭ ميسسياسى – قازاق ءتىلىنىڭ مازمۇنىن دامىتۋعا، ودان دا كوپ كىتاپ شىعارۋعا جۇمسالادى.
اققالا قالاردا قاردى دوڭگەلەتەسىز، قار تەز ورالادى. سول سياقتى جىلدا شىعارىلاتىن كىتاپ سانى مۇندا دا گەومەتريالىق پروگرەسسيامەن وسۋگە ءتيىس. سەبەبى Mazmundama تاپقان تابىس قايتادان قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا جۇمسالادى. سەبەبى Mazmundama – كوممەرتسيالىق ۇيىم ەمەس، قوعامدىق ۇيىم.
ەكىنشىدەن، بۇل كىتاپتاردى شىعارۋعا مەملەكەت قارجى بولگەن جوق. Mazmundama-نىڭ باستى ۇستانىمى نارىق ءۇشىن، ياعني حالىق ءۇشىن جۇمىس ىستەۋ. ەگەر حالىق شىعارعان كىتاپتاردى ساتىپ الماسا، Mazmundama جۇمىسىنا دەگەن قاجەتتىلىك جوق دەگەن ءسوز.
قۇدايعا شۇكىر، وقىرمان تاراپىنان سۇرانىس پايدا بولدى. كىتاپتار قازاقستانداعى بارلىق دۇكەندەرگە شىقتى.
سوندىقتان، ارداقتى اعايىن، قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىستى ارتتىرۋ ءار قازاقتىڭ قولىندا. قىزدىڭ جاساۋىنا كىتاپ سالىڭىز، تويباستارعا كامپەت-سامپەت ەمەس، كىتاپ تاراتىڭىز.
قازاق تىلىنە سۇرانىس بولماسا، بۇرىنعىداي (قازىرگىدەي دە) قازاق ءتىلى ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ، اقپاراتتىڭ ەمەس، وتباسى مەن اعايىن اراسىندا تىلدەسۋگە عانا جارايتىن ءتىل بولىپ قالا بەرمەك.
Mazmundama-دا قازىر جۇزگە جۋىق يدەيالاس، ميسسيالاس ادامدار جۇمىس ىستەيدى.
ولاردىڭ اق كوڭىلى مەن ادال نيەتىنە وراي، Mazmundama-نىڭ وقۋشىلارعا ارنالعان كىتاپتارىن، بىلتىر بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر جىلى اياسىندا، قازاقستاننىڭ مەكتەپتەرى الا باستادى.
شىنى كەرەك، Mazmundama ءۇشىن وقىرمان دۇكەننەن ساتىپ الا ما، مەكتەپتەر ساتىپ الا ما، ءبارىبىر، تۇسكەن قارجى قايتادان قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا جۇمسالادى. كىتاپ قانشا ساتىلسا، سونشا جاڭا كىتاپ شىعادى.
ۇشىنشىدەن، مەكتەپتەر Mazmundama-نىڭ، جالپى باسپالاردىڭ كىتاپتارىن نەگە ءبىر كوزدەن ساتىپ الادى؟
جىل سايىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەكتەپتەر ساتىپ الاتىن كىتاپتار ءتىزىمىن جاريالايدى.
بىلتىر سونداي بەس مىڭنان اسا وقۋلىق پەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ جانە ادەبي كىتاپتاردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. ونىڭ ىشىندە Mazmundama-نىڭ 31 كىتابى عانا ەنگەن.
مينيسترلىك سۇرانىستى زەرتتەپ، ءتىزىمدى وزدەرى جاسايدى. جانە دە Mazmundama شىعارىپ جاتقان كىتاپتار اۆتورلىق قۇقىق نەگىزىندە شىعادى. ياعني Mazmundama-نىڭ كىتاپتارىن تەك Mazmundama شىعارا الادى.
ياعني مەكتەپتەر ءبىر كوزدەن الا ما، كونكۋرس نەگىزىندە الا ما، Mazmundama-نىڭ كىتاپتارى بولسا، تەك Mazmundama-دان الا الادى.
تورتىنشىدەن، مەنى كەيبىرەۋلەر شەتەل كىتاپتارىن اۋدارادى، شەتەلشىل دەپ ايىپتاپ ءجۇر. نەگە؟
سەبەبىن، باسىندا ايتتىم، اقپارات، مازمۇن ءبىر، بىراق ءتۇرلى تىلدەردە ساقتالادى. الەمدە 8 ملرد حالىق بار، قازاقستاندا 19 ملن حالىق بار. 8 ملرد حالىقتىڭ 19 ملن حالىقتان كونتەنت جاساۋ قابىلەتى 421 ەسە جوعارى.
ءبىز قالايمىز با، جوق پا، iPhone نە Samsung-ءتىڭ ونىمدەرىن تۇتىنعان سەكىلدى، ادامزاتتىڭ ويلاپ تاپقان كونتەنتىن ءوز تىلىمىزگە اۋدارىپ تۇتىنۋعا ءماجبۇرمىز. تەك ءبىز ەمەس، بۇكىل ەلدەر ءبىر-ءبىرىنىڭ اقىل-ويىنا مۇقتاج.
ادەتتە شىمكەنتتە اقپاراتتىق مەملەكەتتىك تاپسىرىس ورنالاستىرار كەزدە شابۋىل كوبەيەدى. مەمتاپسىرىستى مەن شەشپەيمىن. زاڭى بار، ەرەجەسى بار. ساي كەلسەڭ، كونكۋرسقا ءتۇس. باسەكەلەس باعا ۇسىنساڭ، جەڭەسىڭ.
«سىنشىل» ءبىر جازباگەرگە بىلاي دەگەم: «كوكە، جازساڭىز، جازا بەرىڭىز.
بىراق ءبىر نارسەنى ءتۇسىنىڭىز. مەنىڭ قازاق ءتىلىن دامىتام دەگەن ميسسيام بار، ءىسىم بار، قۇداي كوپ كورمەسىن، دەمەك، ءومىرىمنىڭ ءمانى بار. Mazmundama اۋدارعان كىتاپتاردىڭ ىشىندە 100-200 جىل بۇرىن جارىق كورگەن الەم ادەبيەتى بار.
دەمەك قازاق وقىرماندارى ول كىتاپتاردىڭ يگىلىگىن 100 جىلدان كەيىن دە كورەتىنىنە سەنىمىم مول. 100 جىلدان سوڭ ءبىز بولمايمىز، بىراق ءىسىمىز، مۇرامىز قالادى.
ال ءسىزدىڭ facebook ارقىلى جازعان ورىنسىز تۇرتپەگىڭىز ءبىر ايدان سوڭ ۇمىتىلادى. قايتەسىز. بويىڭىزعا نەگاتيۆ جيساڭىز، ءومىرىڭىز دە سونداي بولادى.
ودان دا ۋاقىت پەن كۇشىڭىزدى ءىز قالمايتىن، بولمايتىن ءار نارسەگە قۇرتقانشا، ومىرلىك ميسسياڭىزدى تاۋىپ الىپ، ءسوزىڭىز بەن ءىسىڭىزدى تاس قاشاعانداي ءبىر باعىتقا جۇمىلدىرىڭىز، ماقساتپەن ءومىر ءسۇرىڭىز!» دەپ اقىل ايتىپ ەدىم. وسى ءسوزىمدى قايتا ايتامىن. وسى تۇجىرىمدى ءوزىم دە ۇستانام.
شىڭعىس مۇقان
