قازاقستانداعى ساياسي قۇعىن سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ سانى ناقتى بەلگىلى ەمەس. دەرەكتەر بويىنشا 125 مىڭ ادام سوتتالىپ، 26 مىڭ ادامنىڭ ەڭ اۋىر جازاعا، ياعني اتۋ جازاسىنا كەسىلگەنى ايتىلادى. الايدا بۇل تەك بەلگىلىسى عانا. بەلگىسىز تۇستارى اشارشىلىق جىلدارى باس كوتەرگەن شارۋالار مەن ازاتتىق ءۇشىن سوعىسقان تۇلعالاردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن نە ەسىمدەرى بەلگىسىز، نە دەرەكتەرى مەن قايدا جانە قانشا بولعانى جايلى اقپاراتتىڭ جوقتىعىندا بولىپ وتىر. كەي دەرەكتەر بويىنشا ءبىر عانا سوزاق كوتەرىلىسىنىڭ وزىندە ون مىڭنان استام ادام قاتىسىپ، تۇتاس رۋلار وڭتۇستىكتەن وزگە ەلگە ءوتىپ كەتۋگە، كەيبىرى قىرىلىپ قالعانى ايتىلادى. الايدا تاريح سول ءبىر قاسىرەتتى جىلداردىڭ قۇرباندارىنا ءالى ادىلەتتى باعاسىن بەرمەدى. ولار ءالى دە ءارحيۆتىڭ شاڭ باسقان قۇجاتتارىندا اقتاۋسىز جاتىر، ءالى ەسىمدەرىنە قۇرمەت كورسەتىلمەدى. مىنە، وسى ماسەلەنى پرەزيدەنت توقاەۆ ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، شەشۋدى تاپسىردى.
ساياسي قۇربانداردى اقتاۋ سوناۋ كسرو كەزەڭىندە باستالىپ كەتتى. 1988 جىلى 4 قاراشادا قازاق كسر جوعارعى سوتى وگپۋ-نىڭ، ياعني كسرو حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى جانىنداعى بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي باسقارماسىنىڭ 1930 جىلعى 4 ساۋىردەگى جانە 1931 جىلعى 13 قاڭتارداعى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ابدوللا بايتاسوۆ، داموللا بىتىلەۋوۆ، حايرەتدين بولعانباەۆ، عازىمبەك ءبىرىمجانوۆ، دىنمۇحامەد ءادىلوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، حالەل عابباسوۆ، مىرزا-عازى ەسپولوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، ەلدەس وماروۆ، كارىم جالەنوۆ، احمەد سافە جۇسىپكە باعىتتالعان كەڭەس ۇكىمەتىن قارۋلى تۇردە قۇلاتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان الاشوردا قايراتكەرلەرىنىڭ كونتررەۆوليۋتسيالىق جانە جاسىرىن تەرروريستىك ۇيىمىن اشكەرەلەۋ تۋرالى قاۋلىسىنىڭ كۇشىن جويدى. بۇل ساياسي قۇربانداردى اقتاۋدىڭ باستالعانى ەدى. اراعا ءۇش جىل سالىپ كەڭەس بيلىگى تاريحي ساحنادان كەتتى دە، ورنىنا تاۋەلسىز ەلدەر پايدا بولدى. قازاقستان ءوز الدىنا ەل بولىپ، تاريحقا جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراۋدى باستادى. ەڭ الدىمەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ماقساتىندا ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى، ولار الاشوردا قايراتكەرلەرى مەن وزگە دە ساياسي قۇربانداردى اقتادى.
الايدا اقتالماي قالعاندار دا جەتەرلىك ەدى. 2020 جىلى پرەزيدەنت توقاەۆ سونداي ساناتتاعى جانداردى اقتاۋ ءۇشىن ارنايى كوميسسيا قۇرۋدى تاپسىردى. "20-عاسىردىڭ 20-50 جىلدارىنداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن - حالقىمىزدىڭ تاريحىنىڭ قارالى بەتى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن وسى تراگەديا قۇرباندارىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ بويىنشا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە شارالار قابىلدادى. نە بولعانى ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە. كەڭەس مەملەكەتى اۋماعىندا ءومىر سۇرگەن حالىقتارعا «ۇلكەن تەررور» وراسان زور زالال كەلتىردى. رەپرەسسيا جىلدارىندا كەڭەس وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بەس ميلليوننان استام ادام قازاقستانعا جەر اۋدارىلدى», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
وسىلايشا ول ارنايى كوميسسيانى بەكىتتى. ارنايى كوميسسيانىڭ ماقساتى ساياسي قۋعىن سۇرگىنگە ۇشىراعان حالىقتى اقتاۋ جۇمىستارىن اياقتاپ، تاريحي ادلەتتىلىكتى ورناتۋ، ۇكىمەتكە ارنايى ۇسىنىستار ايتۋ ءۇشىن ناقتى قاداعمداردى جاساقتاۋ جانە قۇربانداردى اقتاۋ ءۇشىن زاڭدىق نەگىزدى تۇزەۋ جولدارىن قاراستىرۋ، ۇلتتىق، ءدىني، ءناسىلدى، ساياسي كوزقاراسى ءۇشىن قۋدالانىپ، ازاپ شەگىپ، اتىلعان، جەر اۋدارىلعان جانە ءماجبۇرلى تۇردە ەمدەلۋگە جىبەرىلگەندەردى اقتاۋ اكتىلەرىن جاساۋ، زاڭدا قاراستىرىلماي قالعان تۇلعالاردى انىقتاپ، ولاردىڭ ءتىزىمىن جاساقتاپ، اقتاۋ جۇمىستارىن ىسكە اسىرۋ. مىنە، پرەزيدەنت قۇرعان كوميسسيا وسى جۇمىستارمەن اينالىسىپ جاتىر.
قازىرگى ۋاقىتتا كوميسسيا بىرنەشە ءتىزىمدى جاساقتاپ، ارنايى كىتاپتار مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىن دا جازىپ، قوعامعا تانىستىرىپ ۇلگەردى. ال قۇربانداردى اقتاۋ پروتسەسى تولىق جۇزەگە اسپاق.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
