Qazaqstandaǵy saıası quǵyn súrgin qurbandarynyń sany naqty belgili emes. Derekter boıynsha 125 myń adam sottalyp, 26 myń adamnyń eń aýyr jazaǵa, ıaǵnı atý jazasyna kesilgeni aıtylady. Alaıda bul tek belgilisi ǵana. Belgisiz tustary asharshylyq jyldary bas kótergen sharýalar men azattyq úshin soǵysqan tulǵalardyń áli kúnge deıin ne esimderi belgisiz, ne derekteri men qaıda jáne qansha bolǵany jaıly aqparattyń joqtyǵynda bolyp otyr. Keı derekter boıynsha bir ǵana Sozaq kóterilisiniń ózinde on myńnan astam adam qatysyp, tutas rýlar ońtústikten ózge elge ótip ketýge, keıbiri qyrylyp qalǵany aıtylady. Alaıda tarıh sol bir qasiretti jyldardyń qurbandaryna áli ádiletti baǵasyn bermedi. Olar áli de arhıvtiń shań basqan qujattarynda aqtaýsyz jatyr, áli esimderine qurmet kórsetilmedi. Mine, osy máseleni prezıdent Toqaev arnaıy komıssııa quryp, sheshýdi tapsyrdy.
Saıası qurbandardy aqtaý sonaý KSRO kezeńinde bastalyp ketti. 1988 jyly 4 qarashada Qazaq KSR Joǵarǵy Soty OGPÝ-nyń, ıaǵnı KSRO Halyq Komıssarlary Keńesi janyndaǵy Birikken Memlekettik Saıası Basqarmasynyń 1930 jylǵy 4 sáýirdegi jáne 1931 jylǵy 13 qańtardaǵy Júsipbek Aımaýytov, Ahmet Baıtursynov, Abdolla Baıtasov, Damolla Bitileýov, Haıretdın Bolǵanbaev, Ǵazymbek Birimjanov, Dinmuhamed Ádilov, Mirjaqyp Dýlatov, Halel Ǵabbasov, Myrza-Ǵazy Espolov, Maǵjan Jumabaev, Eldes Omarov, Kárim Jálenov, Ahmed Safe Júsipke baǵyttalǵan Keńes úkimetin qarýly túrde qulatý maqsatynda qurylǵan alashorda qaıratkerleriniń kontrrevolıýııalyq jáne jasyryn terrorıstik uıymyn áshkereleý týraly qaýlysynyń kúshin joıdy. Bul saıası qurbandardy aqtaýdyń bastalǵany edi. Araǵa úsh jyl salyp Keńes bıligi tarıhı sahnadan ketti de, ornyna táýelsiz elder paıda boldy. Qazaqstan óz aldyna el bolyp, tarıhqa jańasha kózqaraspen qaraýdy bastady. Eń aldymen saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý maqsatynda arnaıy komıssııa quryldy, olar Alashorda qaıratkerleri men ózge de saıası qurbandardy aqtady.
Alaıda aqtalmaı qalǵandar da jeterlik edi. 2020 jyly prezıdent Toqaev sondaı sanattaǵy jandardy aqtaý úshin arnaıy komıssııa qurýdy tapsyrdy. "20-ǵasyrdyń 20-50 jyldaryndaǵy saıası qýǵyn-súrgin - halqymyzdyń tarıhynyń qaraly beti. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin osy tragedııa qurbandaryn máńgi este qaldyrý boıynsha memlekettik deńgeıde sharalar qabyldady. Ne bolǵany bárimizdiń esimizde. Keńes memleketi aýmaǵynda ómir súrgen halyqtarǵa «úlken terror» orasan zor zalal keltirdi. Repressııa jyldarynda Keńes Odaǵynyń túkpir-túkpirinen bes mıllıonnan astam adam Qazaqstanǵa jer aýdaryldy», - dedi Memleket basshysy.
Osylaısha ol arnaıy komıssııany bekitti. Arnaıy komıssııanyń maqsaty saıası qýǵyn súrginge ushyraǵan halyqty aqtaý jumystaryn aıaqtap, tarıhı ádlettilikti ornatý, úkimetke arnaıy usynystar aıtý úshin naqty qadaǵmdardy jasaqtaý jáne qurbandardy aqtaý úshin zańdyq negizdi túzeý joldaryn qarastyrý, ulttyq, dinı, násildi, saıası kózqarasy úshin qýdalanyp, azap shegip, atylǵan, jer aýdarylǵan jáne májbúrli túrde emdelýge jiberilgenderdi aqtaý aktilerin jasaý, zańda qarastyrylmaı qalǵan tulǵalardy anyqtap, olardyń tizimin jasaqtap, aqtaý jumystaryn iske asyrý. Mine, prezıdent qurǵan komıssııa osy jumystarmen aınalysyp jatyr.
Qazirgi ýaqytta komıssııa birneshe tizimdi jasaqtap, arnaıy kitaptar men zertteý jumystaryn da jazyp, qoǵamǵa tanystyryp úlgerdi. Al qurbandardy aqtaý proesi tolyq júzege aspaq.
"Adyrna" ulttyq portaly
