قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ باسىم بولىگىن مۇنايدان تۇسكەن قارجى قۇرايدى. ۇزاق جىلدار بويى شيكىزاتتىق ەكونوميكانى ۇستانعان قازاقستان، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدى ىسكە اسىرمادى. ۋادەلەر مەن باعدارلامالار قاعاز كۇيىندە جۇزەگە استى، ال شىنايى تۇرعىدان سول شيكىزاتتىق ەكونوميكا ساقتالىپ كەلەدى. بۇل قازاقستاندى گەوساياسي سوققىلاردا ءبىرىنشى زارداپ شەگەتىن ەلدەردىڭ قاتارىنا قوستى. الەمدە مۇناي باعاسى كوتەرىلسە قازاقستاننىڭ دا ەكونوميكاسىنا قان جۇگىرىپ، مۇناي باعاسى تۇسسە قازاقستاننىڭ دا باسى سالبىراي تۇسەتىنى سوندىقتان.
رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنەن كەيىن، رەسەيلىك مۇناي جانە گاز سالاسىنا ەمبارگو جاريالاۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ كەلەدى. رەسەي بۇگىندە ءوز مۇنايىن ارزانداتىلعان باعامەن ساتۋدىڭ جولىن ىزدەپ جاتىر. رەسەيگە كۇلەتىن جاعدايىمىز جوق، سەبەبى سول رەسەي اۋماعى ارقىلى وتەتىن كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىندا اپات بولىپ، قازاقستاننىڭ سىرتقا مۇنايى شىعارۋى ازايدى. بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز ءۇشىن ۇلكەن شىعىندار دەگەن ءسوز. كۇنىنە بيۋدجەت بىرنەشە ملن دوللاردان قاعىلادى دەگەندى بىلدىرەدى.
كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنىڭ ۇزىندىعى 1.5 مىڭ شاقىرىمنان اسادى. بۇگىندە كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنىڭ اكتسيالارى «ترانسنەفت» — 24 %، «قازمۇنايگاز» — 19 %، Chevron Caspian Pipeline Consortium Company — 15 % تيەسىلى. وزگە دە باتىستىق كومپانيالاردىڭ پايىزدىق ۇلەستەرى بار. قازاقستان اتالمىش قۇبىر جۇيەسى ارقىلى ءوز مۇنايىنىڭ 70 پايىزدان استامىن تاسىمالدايدى. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن مۇنايى سالاسىندا بۇل باستى قۇبىر دەگەن ءسوز.
ناۋرىزدىڭ باسىندا رەسەيدىڭ نوۆوروسسيسك ماڭىندا داۋىل بولىپ، قۇبىرعا زاقىم كەلگەنى ايتىلدى. زاقىمدانعان قۇبىردا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ەكى ايعا جۋىق ۋاقىت كەتەتىنى ايتىلدى. الايدا ساراپشىلار قۇبىردىڭ داۋىلدان زاقىمدانۋى ەكىتالاي دەگەن ويدا. سەبەبى بۇعان دەيىن سانسىز داۋىلدى كورگەن قۇبىر رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا سوعىس باستالعان ساتتە زاقىمدانۋى دا كۇدىك ۇيالاتادى. ماماندار ديۆەرسيا نۇسقاسىن دا ويدان شىعارىپ تاستاۋ كەرەك دەگەن پىكىردە. "بۇل جەردە قۇبىر ارقىلى قىسىم جاساۋ ساياساتى دا بولۋى مۇمكىن" دەگەن جورامالدار بار. قازاقستان باسقا جولدى ىزدەۋدە. ساراپشىلار 16,5 ملن توننا مۇنايدى اتىراۋ-سامارا قۇبىرى ارقىلى تاسىمالداۋعا بولادى دەيدى، الايدا بۇل كمق ارقىلى تاسىمالداناتىن بارلىق مۇنايدىڭ ۇشتەن ءبىرىن عانا قۇرايدى. قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى وكىلدەرى اپتا سوڭىندا رەسەيگە ىسكەرلىك ساپارمەن بارماق. باستى تاقىرىپ ەكى ەل اراسىنداعى ەنەرگەتيكا سالاسىن دامىتۋ بولسا، ونىڭ ىشىندە قازاقستان ءۇشىن كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى ماسەلەسىن رەتتەۋ دە ماڭىزدى ەكەنى انىق. سوندىقتان كۇن تارتىبىنەن ول ماسەلە دە تۇسپەس.
Financial Times بولسا قۇبىرداعى زاقىمدانۋ رەسەيدىڭ قولىمەن جاسالدى دەگەن پىكىردە. سەبەبى اتالمىش قۇبىر ارقىلى مۇناي ساتاتىن باتىستىق كومپانيالار زاقىمدانۋ ايماعىنا بارا الماعان، رەسەي بيلىگى رۇقسات ەتپەپتى. دەمەك، رەسەي قۇبىردى ءوزى قالاعان ساتتە اشىپ، ءوزى قالاعان ساتتە جابادى دەگەن ءسوز. بۇل رەسەيلىك ىقپالدى ازايتقىسى كەلەتىن قازاقستان ءۇشىن ويلانارلىق ماسەلە بولۋى ءتيىس.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
