7 ءساۋىر كۇنى «اشىق نقا» پورتالىندا جاريالانعان «2022-2024 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى" زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋلەر تۋرالى قۇجاتقا سايكەس قازاقستاننىڭ ەكس پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋگە 5,1 ميلليارد تەڭگە بولىنبەكشى. ونىڭ ىشىندە: قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ كەڭسە جۇمىسىنا 2,6 ميلليارد تەڭگە، ەلباسىنىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋگە 1,2 ميلليارد تەڭگە، تۇڭعىش پرەزيدەنت كىتاپحاناسىنىڭ جۇمىسىنا 1,3 ميلليارد تەڭگە جۇمسالماق. زاڭ جوباسى ءساۋىردىڭ 21-نە دەيىن وتەتىن قوعامدىق تالقىلاۋعا تۇسەدى. ءدال قازىرگى قىسىلتاياڭ شاقتا «زەينەتكەر نازارباەۆقا» مۇنداي ءىرى سومانى ءبولۋدىڭ كەرەگى نە؟ بۇل ماسەلە جونىندە Adyrna.kz تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن ساياساتكەرلەر ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرگەن ەدى.
بالتاش تۇرسىمباي، ساياساتكەر، قوعام قايراتكەرى:
«نازارباەۆ باي مەملەكەتتى قارىزعا باتىردى»
«بيۋدجەتتەن ءبولىنىپ جاتقان اقشانى "نازارباەۆتىڭ كىتاپحاناسىنا، ەلباسى ءجۇرىپ تۇرادى، اناۋ-مىناۋ دەگەنگە" مىنا ءبىزدىڭ داراقى دەپۋتاتتار، سوسىن تەرەڭ ويلامايتىن ۇكىمەت اقشا ءبولىپ وتىر. وعان قانداي قارجى كەرەك؟ ول ءوزى دۇنيەجۇزىنە «مەن ەندى زەينەتكەرمىن» دەپ جار سالدى ەمەس پە. مىنەكەي، جازدا 82-گە كەلەدى. سوندىقتان 82-گە كەلگەن ادامعا نەندەي كىتاپحانا كەرەك؟ نەندەي تاعى دا باسقا قىزمەتتەر كەرەك؟ مىنا بىزدەرگە ورتاشا ەسەپپەن قانشا زەينەتاقى تولەسە، وعان دا سونشاما زەينەتاقىنى تولەۋ كەرەك تە، سودان كەيىن نازارباەۆقا مىنا بيۋدجەتتەن اقشا ءبولۋدى توقتاتۋىمىز ءتيىس! ۇيات، ىسىراپ! ەگەر دۇنيەجۇزى ەلدەرىن الىپ قارايتىن بولساق، ءبىزدىڭ قازاقستان مەملەكەتى ەڭ باي مەملەكەت، الايدا نازارباەۆ سول باي مەملەكەتتى قارىزعا باتىردى. قازىر 170 ميللياردتاي شەتەلگە قارىزبىز. ونى حالىق بولىپ تولەۋىمىز كەرەك. بۇل اقشانى نازارباەۆ ەمەس، ءبىزدىڭ بالالارىمىز، نەمەرەلەرىمىز تولەيدى...»
ساياساتكەردىڭ ايتۋىنشا، نازارباەۆ اۋلەتىنىڭ ادامدارى كەم دەگەندە 1 ميللياردتان استام دوللاردى شەتەلگە شىعارىپ العان.
«وسى اقشانى اكەلسىن! قويسىڭ ورنىنا. قۇيسىن. ال ەندى تاعى دا شۋلاتىپ مىنا بيۋدجەتتەن اقشا ءبولىپ وتىر. ءيا، نازارباەۆ اناۋ كىتاپحانادا وتىر. ونى ءوزى جاسادى. جارايدى ەندى ول كىتاپحانانى بيۋدجەتكە ەنگىزسىن، كىتاپحانانىڭ ىشىندە 10-15 تەن ارتىق كىسى جۇمىس ىستەمەيدى. سولارعا جالاقى تولەسىن، كۇزەتشىلەرگە دە جالاقى بەرسىن. سودان كەيىن ەگەر ءتۇبى قانداي دا ءبىر رەمونت كەرەك بولسا بيۋدجەتتەن رەمونت جاساسىن. ال ەندى وعان نە ءۇشىن كىتاپحانا كەرەك، نە ءۇشىن كەڭسە كەرەك؟ قايدا ۇشادى؟ قايدا بارادى؟ نەسى بار؟ زەينەتكەرسىڭ بە؟ دەمال. قاراپايىم حالىقپەن بىرلەسىپ، ورتاق ۇشاققا ءمىنسىڭ. رەيسوۆىي ۇشاقتى پايدالانىپ، سونىمەن دەمالىسقا بارسىڭ. تەڭىز جاعاسىندا وتىرعىسى كەلسە، حالىقپەن بىرگە تۇركياعا، دۋبايعا بارسىڭ، ابۋ-دابيگە بارسىڭ. ول جاققا دا ۇشاقتار ۇشادى. ال ەندى ول بولسا، مەملەكەتتىڭ ۇشاعىن ءمىنىپ الىپ، شايقاپ ءجۇر. ەندى وسىنىڭ ءبارىن قويۋ كەرەك قوي».
ساياساتكەردىڭ ايتۋىنشا، نازارباەۆقا بيۋدجەتتەن اقشا ءبولۋدى دەرەۋ توقتاتۋىمىز ءتيىس!
«بۇنىڭ بارلىعىن دەرەۋ توقتاتىپ، حالىق بولىپ قول جيناۋىمىز كەرەك!
«ءبىز ەندى قاشان ەسىمىزدى جيىپ، ەل بولامىز؟ ەسىمىزدى جيىپ، ەل بولۋىمىز ءۇشىن مىنانى قويۋ كەرەك! نازارباەۆقا بالەڭ ميلليارد، مىنا جەرگە بالەڭ ميلليارد، نەندەي ميلليارد؟ نە جاساپتى ول قازاق ءۇشىن؟ قازاقتى قارىزعا باتىرىپ، حالىقتى قايىرشى قىلدىرىپ، قاڭعىرتىپ جىبەردى! سول ءۇشىن وعان تاعى دا بىرنەشە جىل 2022-2024 قارجى تولەۋ كەرەك پە؟ بۇنىڭ بارلىعىن دەرەۋ توقتاتۋ كەرەك، قويۋ كەرەك! «توقتاتىڭدار اناۋ بيۋدجەتتەگى اقشانى» - دەپ حالىق بولىپ وسىعان كىرىسىپ، قول جيناۋىمىز كەرەك! سول كەزدە بۇل توقتايدى. ىستەپ جاتقان تىرلىكتەرى وتە ۇيات...»
دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى، قوعام بەلسەندىسى:
«نازارباەۆ قۇرمەت كورسەتەتىندەي ماڭىزدى نە ىستەدى سونشاما؟»
«ەگەر نازارباەۆقا ءجاي قىزمەتى ءۇشىن عانا وسىنشاما ميلليارداعان اقشا بولىنەتىن بولسا، وندا بۇل ءسوزسىز حالىققا تۇسىنىكسىز بولادى. نەلىكتەن وعان وسىنشا اقشا بەرىپ وتىر؟! بۇل جەردە ەكى ماسەلە بار. ءبىرىنشى ماسەلە: مىندەتتى تۇردە 30 جىل ىشىندە حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي جۇمىس جاساماعان پرەزيدەنتكە نەگە وسىنداي اقشا بەرەدى؟ - دەگەن حالىقتىڭ رەنىشى بولادى. شىنىمەن، ول وسىنداي قۇرمەت كورسەتەتىندەي ماڭىزدى نە ىستەدى سونشاما؟! ەكىنشى ماسەلە: وسىنداي اقشانى بولگەن كۇننىڭ وزىندە نازارباەۆ قوعامنان قالىس قالماي سوعان ارالاسىپ، بەلگىلى ءبىر جۇمىستار اتقارىپ ءجۇر مە؟ - دەگەن ماسەلە. وسىنداي ەكى زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. مەن وسى ەكى سۇراققا دا نەگاتيۆتى جاۋاپ بەرەر ەدىم».
ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، نازارباەۆقا 30 جىل بويى قۇرمەت كورسەتىپ، وعان مەملەكەتتىڭ اقشاسىن ءبولىپ، بيلىكتە ۇستاپ وتىرۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى.
«زەينەتكەر يەلىگىندەگى مۇلىكتەردىڭ ءبارىن مەملەكەت قايتارىپ الۋى كەرەك»
«ويتكەنى، نازارباەۆتىڭ جاساعان ءىسى، اتقارعان جۇمىسى قازاقستاندى بەلگىلى ءبىر ۇشپاققا كوتەرمەگەنى ايدان انىق. ەكىنشىدەن، «ول ۇلكەن ءبىر قىزمەت جاساپ جاتىر، ونىڭ قاسىندا قانشاما ادامدار بار، وعان وسىنشاما اقشا ءبولىنۋى كەرەك» دەگەن نارسەنى تاعى كورمەي وتىرمىز. سەبەبى، ول «مەن زەينەتكەرمىن» دەپ اشىق ايتتى. ول زەينەتاقى اقشاسىن الىپ وتىر. ارينە، مۇمكىن ءوز يەلىگىندە كولىگى، ساياباعى، ءبىر ءۇيى قالاتىن تا شىعار. بولدى. ودان باسقا زەينەتكەر يەلىگىندەگى مۇلىكتەردىڭ ءبارىن مەملەكەت قايتارىپ الۋى كەرەك».
رىسبەك سارسەنباي، ساياساتكەر، قوعام قايراتكەرى:
«توقاەۆ ءوزىنىڭ ۇستازىنا لايىقتى مىقتى شاكىرت بولعانىن دالەلدەدى»
«گيننەسس رەكوردتار كىتابىنا جازۋ ءۇشىن زەينەتكەرگە وسىنداي قاراجات ءبولۋ دەگەنىمىز وتە كەرەك نارسە. مىناۋ «زەينەتكەرلەرگە قامقورلىق جاساۋ ماسەلەسى» وسىناۋ گيننەسستەگى رەكوردتار كىتابىنا ەنگىزىلسە، وندا نازارباەۆتىڭ دا اتى شىعادى، قازاقستاننىڭ دا اتى شىعادى. ال قازاقستان دا، نازارباەۆ تا قاشان دا ءوز اتاعىن شىعارۋعا قۇمار. سوندىقتان توقاەۆ وتە دۇرىس ىستەپ وتىر. ول قانشا دەگەنمەن نازارباەۆتىڭ شاكىرتى عوي. مىنەكي، ءوزىنىڭ ۇستازىنا لايىقتى مىقتى شاكىرت بولعانىنىڭ دالەلى رەتىندە قۇپتايمىز! جارايسىڭ، توقاەۆ! بۇل وتە تاڭداناتىنداي نارسە. بۇنى وسىلاي تەك مازاقتاپ ايتپاساق، سەرەزنىي اڭگىمە ايتۋ دەگەن مۇلدەم دۇرىس بولمايدى. ءوزىمىزدى-ءوزىمىز مازاقتاپ، ءوز-وزىمىزگە كۇلەتىن قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز عوي. نازارباەۆ اناداي، مىناداي دەپ ايتۋ، تۇسىندىرۋ، ءتىپتى ونى اقتاۋ، جاقتاۋ نەمەسە داتتاۋ ەشقانداي دا كەرەك ەمەس».
قوعام قايراتكەرىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءبىزدىڭ اقىماقتىعىمىزدىڭ ەڭ جاقسى كورسەتكىشى.
«اقشانى جەلگە ۇشىرۋ - نازارباەۆقا وتە جاراسىمدى!»
«ويتكەنى، نازارباەۆتان قوعامعا، مەملەكەتكە ەشقانداي پايدا جوق. سونشاما زيانكەستىك جاساۋ، اقشانى جەلگە ۇشىرۋ دەگەنىمىز - نازارباەۆقا وتە جاراسىمدى! ويتكەنى، ول 30 جىل مەملەكەتتى باسقارعان كەزىندە قانشاما ميللياردتاردى جەلگە ۇشىردى، نەشە ءتۇرلى سيمپوزيۋمدار، ءدىنباسىلارىنىڭ جيىندارىن، ەكسپو، سپارتاكيادالار وتكىزدى جانە ت.ب. حالىققا، جالپى ادامزاتقا ەشقانداي پايدا اكەلمەي، قۇر بوسقا اقشانى جەلگە ۇشىردى. بۇل حالىققا دەگەن جانى اشىماستىقتىڭ، قاراجاتتى جەكە باستىق مۇددەگە قالاي بولسا سولاي جۇمساۋدىڭ ەڭ ءبىر سوراقى كورىنىسى».
«جاڭا قازاقستان» ەمەس «كەرى كەتكەن قازاقستان»
رىسبەك سارسەنبايدىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندى «جاڭا قازاقستان» دەمەۋ كەرەك، «كەرى كەتكەن قازاقستان» دەۋ كەرەك.
«ويتكەنى، ىلگەرىلەۋ جوق. جاڭالىق جوق. تەك قانا كەرى كەتىپ بارامىز. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، ەكونوميكالىق جاعدايى، ساياسي تۇرعىدان، قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، ول «كەرى كەتكەن قازاقستان». «جاڭا قازاقستان» دەپ وزدەرىن-وزدەرى مازاقتاپ وتىر. «جاڭا قازاقستان» دەگەن اتاۋ اناۋ ءامىرجان قوسانوۆقا، ايدوس سارىمعا، سولاردىڭ توبىنا جاراسىمدى بولاتىن. ولار «جاڭا قازاقستان» قۇرامىز دەپ ءبىراز جەرگە باردى. بيلىك سولاردىڭ يدەياسىن پايدالانىپ، سوعان مالدانىپ وتىر».
«توقاەۆتىڭ كەۋدەسىندە جان جوق، ول تەك قانا ساندىك ءۇشىن تۇرعان ادەمى جيھاز»
«ءابليازوۆتار توقاەۆتى «جيھازعا» تەڭەيدى عوي. ول بۇل جەردە ءجاي عانا ادەمى جيھاز. كەۋدەدە جان جوق، وي جوق، ماقسات جوق، نامىس جوق، جىگەر جوق، ارەكەت جوق. تەك قانا ساندىك ءۇشىن تۇرعان نارسە. ال پرەزيدەنت ونداي بولماۋى كەرەك. پرەزيدەنت دەگەن ەلدىڭ باسشىسى، بۇرىنعى حاندار، پاتشالاردى ەسكە تۇسىرەيىكشى. وسى لاۋازىمدى سول كەزدەرى قارايتىن بولساق، ولار مىنەزدى، تاباندى بولعان. مەملەكەتتى باسقارۋ دەگەنىمىز ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. سوندىقتان بيلىككە بارعان ادام وعان لايىقتى بولۋى ءتيىس»
رىسبەك سارسەنبايدىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى قازاق حالقىنىڭ ساياسي ساۋاتى ارتىپ، كوزى اشىلىپ، قوعام بۇرىنعىدان گورى اشىق بولا ءتۇستى.
«دەپۋتاتتاردا تاۋىقتىڭ ميىنداي مي جوق!»
«ءبىزدىڭ حالىق ولاردى «سالاقتاتىپ موينىمىزدا قاشانعا دەيىن وتىراسىڭدار» دەپ يىقتان ءتۇسىرىپ لاقتىرىپ تاستايتىن جاعدايدا وتىر. مۇنداي قاراجاتتى توقاەۆ ءوز قالتاسىنان الىپ بەرمەيدى. قاراجات ماسەلەسىن شەشەتىن، بەكىتەتىن پارلامەنت وتىر. توقاەۆتان بولەك قانشا دەپۋتات وتىر، قانشا سەناتور وتىر. سولاردىڭ بارلىعىندا دەمەك تاۋىقتىڭ ميىنداي مي جوق. ولاردىڭ بارلىعى كىلەڭ تاۋىقتار...»
ساياساتكەردىڭ پايىمداۋىنشا، بۇنىڭ بارلىعى ءجايدان-ءجاي ەمەس. ولاردىڭ اراسىندا ءالى دە تارتىس ءجۇرىپ جاتىر.
«توقاەۆ نازارباەۆقا قارسى مىنەز كورسەتە المايدى، ونىڭ بىلىقتارى بار»
«ءالى دە بۇلار (نازارباەۆ پەن توقاەۆ – رەد) ءبىر-بىرىمەن قىرقىسىپ، پىشاقتاسىپ وتىر. ەكەۋىنىڭ اراسىندا جانە ەكەۋىنىڭ توبىنىڭ اراسىندا تارتىس ءجۇرىپ جاتىر. توقاەۆ تا ءوزىنىڭ توبىن تارتىپ، جيناقتاپ وتىر. ال اناۋ بەرىلگىسى كەلمەيدى. ەگەر توقاەۆتىڭ ءوزى تازا ادام بولسا، ەگەر ونى حالىق سايلاعان پرەزيدەنت بولسا، ونىڭ ارەكەتى باسقاشا بولار ەدى. ول مىنەز كورسەتە الار ەدى. ال توقاەۆتىڭ ءوزىنىڭ دە ءبىر كومپروماتتارى بار. مۇنداي ارەكەت جاساي الماۋى سول ءوزىنىڭ ءبىر بىلىقتارىنىڭ بولۋىنان... ماسەلەن، ول ءوزىنىڭ كەڭەسشىسى بولعان ادامدى مەملەكەتتىك قۇپيانى اشتى، ساتقىندىق جاسادى دەپ سوتتادى عوي. ونىڭ بىلىقتارىنا وسىنى جاتقىزۋعا بولادى. بۇنىڭ سوندايعا قاتىسى بولۋى مۇمكىن. ءوزى مەملەكەتتىك قۇپيانى اشىپ قويدى ما، اشىق اۋىزدانىپ قويدى ما، باسقا بىردەنە ءبۇلدىرىپ قويدى ما، سونداي جاعدايلارى بار. ونىڭ دا بالاسى بار، بالاسىنىڭ بيزنەسى بار دەگەن سياقتى عوي».
زارينا اشىربەك،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
