تەگەران ساپارى: ترانزيت جولىن ىزدەۋ جالعاسۋدا

2473
Adyrna.kz Telegram

قازاقستان ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان ەل جانە بۇل فاكتور قازاقستانعا ءبىرشاما لوگيستيكالىق ارتىقشىلىقتار بەرەدى. ءيا، قازاقستاننىڭ تەڭىزگە شىعۋ مۇمكىندىگى جوق جانە ەڭ ارزان ساۋدا جولىن قولدانا المايتىندىعى سوندىقتان. الايدا ءبىز ءوزىمىزدىڭ اۋقىمدى اۋماقتىق ارتىقشىلىعىمىزدى كورشىلەس ەلدەرگە لوگيستيكا ءۇشىن ءتيىمدى پايدالانۋ ساياساتىن جۇرگىزۋگە تالپىنۋدامىز.

رەسەيدىڭ ۋكرايناعا سوعىس اشۋى قازاقستاننىڭ لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرا ءتۇستى. مىسالى قىتاي ەندىگى تاڭدا ءوزىنىڭ باستى ساۋدا سەرىكتەسى سانالاتىن ەۋروپا ەلدەرىنە تاۋارىن قازاقستان اۋماعى ارقىلى جەتكىزۋ جولىن ەسەلەيتىنىن ايتۋدا. ول قىتاي-ورتالىق ازيا-(قازاقستان) كاسپي جۇيەسى ارقىلى ىسكە اسپاق. بىرنەشە اي بۇرىن تۇركيادان قىتايعا باراتىن ساۋدا جولى قوسىلدى، مىنە سول مۇمكىندىكتى كەڭىنەن قولدانۋ ىسكە اسپاق.

رەسەي اۋماعى ماسكەۋدىڭ باسقىنشىلىق ارەكەتىنەن كەيىن ءبىرشاما وقشاۋلانعان جاعدايعا ءتۇستى. شىعىس ەۋروپاعا شىعۋ مۇمكىندىگى ازايدى، ال الداعى تاڭدا ۋكراينا سوعىسىنا بەلارۋس ەلى دە ارالاسسا، ال بالتىق ەلدەرى رەسەيگە تولىق ساۋدا جولىنا بلوكادا جاريالاسا، وندا رەسەي بارلىق لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرىنەن ايىرىلادى دەگەن ءسوز. ونىڭ العاشقى كورىنىستەرى قازىردىڭ وزىندە بايقالادى.

رەسەي تولىققاندى بوپسا ساياساتىنا كوشە باستادى. ءوزىن «قولدايتىندار» جانە «قارسىلار» اتتى پوزيتسيا بويىنشا جاقتاستار مەن قارسىلاستاردى انىقتاۋدى باستاپ كەتتى. ونى انىقتاۋ ماسكەۋ ءۇشىن قيىن ەمەس سياقتى. مىسالى «كىم رەسەيدىڭ ۋكرايناعا اگرەسسياسىن قولداسا، ول ماسكەۋدىڭ دوسى». بولدى. بۇگىندە ەاەو ەلدەرى ىشىندە ونداي ءبىر عانا ەل بار دەۋگە بولادى. ول - بەلارۋس. ال قالعان ءوزىن اشىق قولداماعان ەلدەرگە ءتۇرلى اقپاراتتىق شابۋىلداردى ۇدەتىپ، ساياسي-ەكونوميكالىق قىسىمدى ەسەلەدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. رەسەيدىڭ قازاقستانعا اقپاراتتىق شابۋىلى ۇدەگەنىنە بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى، ال ەكونوميكالىق بوپسا ساياساتى سوڭعى جىلى باستالدى. مىسالى ۋكرايناعا سوعىسى باستالعالى بەرى رەسەي اۋماعى ارقىلى قازاقستان مۇنايىنىڭ باسىم بولىگى تاسىمالداناتىن كتك قۇبىرىندا ەكى مارتە وقىس وقيعا بولدى. بىرىنشىسىندە «كتك قۇبىرى قاتتى داۋىلدان زاقىمداندى جانە مۇناي تاسىمالداۋ ەسەلەپ ۋاقىتشا ازايدى» دەسە، ەكىنشىسىندە اتالمىش قۇبىر ماڭىندا «ەكىنشى جاھان سوعىسىنان قالعان مينالار تابىلدى جانە قاۋىپسىزدىك شارالارىن جاساۋعا ءتيىسپىز، ول مۇناي تاسىمالىنا دا كەرى اسەرىن تيگىزەدى» دەگەن اقپارات شىقتى. بۇل ءسوزسىز قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن جاعىمدى جاڭالىق ەمەس. بۇل تەك قانا مۇناي ەمەس، سونىمەن قاتار وزگە دە شيكىزات پەن تاۋار تۇرلەرىنە قاتىستى قولدانىلۋى مۇمكىن بوپسا ساياساتىنا ۇلاسۋى عاجاپ ەمەس.

قازاقستان رەسەي اۋماعىنا تاۋەلدى ەمەس وزگە جەتكىزۋ جولدارىن ىزدەستىرۋدە. مىسالى رەسەيلىك پورتتاردى گرۋزيا پورتتارىنا الماستىرۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلۋدا. تاعى ءبىر ەل يران. كاسپي اتتى تەڭىزدىڭ سۋىن ءبولىسىپ جاتقان يران نارىعى قازاقستان ءۇشىن قاجەتتى نارىقتىڭ ءبىرى. 80 ملن حالقى بار پارسى ەلى قازاقستانمەن ساۋدا قاتىناسىن دامىتۋعا نيەتتى. تەگەرانعا باتىس ەلدەرى يادرولىق باعدارلاما، ادام قۇقىعى جانە لاڭكەستىكتى قولداۋ اتتى ايىپتاۋلارمەن قاتاڭ سانكتسيالار سالىپ كەلەدى. سوندىقتان يرانمەن ساۋدا قاتىناسى تەگەرانعا ساتۋعا رۇقسات ەتىلەتىن ونىمدەردى ساۋدالاۋمەن ىسكە اسادى. ول الەمدىك تاجىريبە. قازاقستان الەمدىك ويىن شارتىن بۇزبايتىنى انىق، سول سەبەپتى يرانعا استىق، سۇلى، تارى، قوي ەتى مەن الەۋمەتتىك جانە اۋىل شارۋاشىلىعى قاجەتتى تاۋار تۇرلەرىن ساتۋدى ارتتىرماق. بۇل تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ يرانعا جاساعان ساپارى بارىسىندا ايتىلدى.

يراننىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى ول تۇركياعا تىكەلەي قۇرلىق جولى ارقىلى بارۋ مۇمكىندىگى. ول ءۇشىن قازاقستان-تۇركىمەنستان-يران-تۇركيا تەمىر جولى مەن كولىك جولى اشىلسا جەتكىلىكتى. بۇل تۇركيامەن ساۋدا قاتىناسىن دامىتاتىن مۇمكىندىك بەرەدى، ال يران ترانزيت ءۇشىن قارجى تابادى. قازاقستان بيلىگىنىڭ يران ساپارىندا بۇل ماسەلە دە ايتىلدى. رەسەي ارينە اتالمىش مارشرۋتقا قارسىلىق بىلدىرەدى، سەبەبى رەسەي بيلىگى ورتالىق ازيادا ءوز ىقپالىنىڭ السىرەۋىنە اكەلۋى مۇمكىن جوبالاردىڭ بارلىعىنا قارسى.

يران مەن قازاقستان باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن رەسمي دەلەگاتسيالاردىڭ  مۇشەلەرى كەلەسىدەي قۇجاتتارعا قول قويدى:

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانىنداعى سىرتقى ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ساياسي جانە حالىقارالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم;

2. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە يسلامدىق باعدار مينيسترلىگى اراسىنداعى 2022-2025 جىلدارعا ارنالعان مادەني الماسۋ باعدارلاماسى;

3. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى ونەركاسىپ، تاۋ-كەن جانە ساۋدا مينيسترلىگى اراسىنداعى تالدامالىق زەرتتەۋلەر جانە تاجىريبە الماسۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم;

4. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكىجاقتى ساۋدانى ارتتىرۋ بويىنشا ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم;

5. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى دجيحادى  مينيسترلىگى اراسىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم;

6. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ساۋداسى مەن ترانزيتىندەگى  قازاقستان-يران ىنتىماقتاستىعى تۋرالى مەموراندۋم;

7. «حابار» اگەنتتىگى» اكتسيونەرلىك قوعامى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى تەلەراديو حابارلارىن تاراتۋ كومپانياسى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم;

8. «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۇناي كومپانياسى اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم;

9. «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ تەمىر جولدارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم.

قابىلدانعان قۇجاتتارعا نازار اۋداراتىن بولساق، ءۇش ءسوزدى ءبولىپ ايتۋعا بولادى. ول ساۋدا قاتىناسى جانە ترانزيت، اقپارات سالاسى مەن مادەنيەت. مىنە، يرانمەن وسى سالالار ارقىلى بايلانىس ارتتىرۋ جيىلەمەك. قازاقستان تەمىرجولمەن بىرگە كاسپي تەڭىزىن ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا قاتىناسىن دامىتۋ ماقساتىندا قولدانۋ قاجەتتىگىن باسا ايتتى. يران بيلىگى قازاقستاننان اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ەسەلەپ الۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. بۇل اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا درايۆ بەرۋى ءتيىس. ال قازاقستاننىڭ رەسەي نارىعىنان وزگە نارىقتاردى ىزدەي باستاۋى مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مۇددەلەرگە ءتيىمدى بولماق.

اسحات قاسەنعالي

“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر