بۇگىندە بۇۇ-نىڭ 12-ماقساتى «جاۋاپتى تۇتىنۋ جانە ءوندىرىس» الەمدىك ەكونوميكانىڭ جاڭا باعىتىن ايقىنداپ وتىر. بۇل ماقسات رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋ، ەكولوگيالىق جۇكتەمەنى ازايتۋ جانە تۇيىق تسيكلدى (تسيركۋليارلىق) ءوندىرىس جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى ساپالى ءارى قاۋىپسىز ءونىم ءوندىرۋدى كوزدەيدى.
جاۋاپتى ءوندىرىس تەك ەكولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءونىم ساپاسىن ارتتىرۋ مەن ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن باستى شارت بولىپ تابىلادى.
قازاقستاندا جاۋاپتى ءوندىرىس مادەنيەتى قالىپتاسۋ كەزەڭىندە. وڭدەۋ ونەركاسىبى ەلدىڭ ءجىو-ءنىڭ 12,9%-ىن جانە پارنيكتىك گازداردىڭ 13,6%-ىن قۇرايدى، الايدا كوپتەگەن كاسىپورىنداردا ەنەرگيا تيىمدىلىگى مەن ەكولوگيالىق مەنەدجمەنت جۇيەلەرى تولىق ەنگىزىلمەگەن. بۇل ءونىم ساپاسىنىڭ تۇراقتىلىعىنا، حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستىگىنە جانە ەكسپورتتىق الەۋەتىنە كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ عالىمدارى جۇرگىزگەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرى وسىنى دالەلدەيدى. ساۋالناماعا قاتىسقان 100 كاسىپورىننىڭ ىشىندە مەتاللۋرگيا سالاسىنىڭ ۇلەسى – 35%، كولىك جاساۋ – 13%، تاماق ونىمدەرى – 10%، جەڭىل ونەركاسىپ – 9%، ال مۇناي-گاز جانە قۇرىلىس ماتەريالدارى سالالارىنىڭ ارقايسىسى – 8%. وڭىرلەر بويىنشا قاراعاندى وبلىسى – 36%، جەتىسۋ – 23%، ماڭعىستاۋ – 11% ۇلەسكە يە.
زەرتتەۋ ناتيجەسىندە تومەندەگى وزەكتى پروبلەمالار ايقىندالدى:
قازاقستان كاسىپورىندارىنىڭ باستى قيىندىقتارى تەحنولوگيالىق ارتتا قالۋشىلىق، قارجىلىق رەسۋرستاردىڭ شەكتەۋلىلىگى، ەكولوگيالىق تالاپتاردىڭ ءالسىز ورىندالۋى جانە كورپوراتيۆتىك مادەنيەتتىڭ تومەن دەڭگەيىمەن بايلانىستى. كوپتەگەن ۇيىمدار ەكولوگيالىق ستاندارتتاردى تەك ەسەپ بەرۋ ماقساتىندا قابىلداپ، تۇراقتى دامۋ قاعيداتتارىن ناقتى ستراتەگياعا اينالدىرا قويعان جوق.
ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ىنتالاندىرۋدى كۇشەيتىپ، ەكولوگيالىق جاڭعىرتۋ مەن ەنەرگيا تيىمدىلىگىنە ينۆەستيتسيا سالاتىن كاسىپورىندارعا سالىقتىق جەڭىلدىكتەر مەن سۋبسيديالار بەرۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، جاسىل تەحنولوگيالار مەن قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جوبالارىن قارجىلاندىراتىن ەكويننوۆاتسيالىق ۇلتتىق قور قۇرۋ ۇسىنىلادى. ەكولوگيالىق ءاۋديتتى مىندەتتەۋ جانە ISO 14001 ستاندارتتارىن بارلىق ءىرى كاسىپورىنداردا ەنگىزۋ ارقىلى قۇقىقتىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ماڭىزدى.
عىلىم مەن بيزنەستى بىرىكتىرۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ءوندىرىس ورىندارى اراسىندا تاجىريبەلىك زەرتحانالار قۇرىپ، جاسىل تەحنولوگيالاردى جەرگىلىكتى جاعدايلارعا بەيىمدەۋ قاجەت. ەكولوگيالىق مەنەدجمەنت، ەنەرگيا تيىمدىلىگى جانە ESG (ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك باسقارۋ) تالاپتارى بويىنشا كادرلاردى دايارلاۋ باعدارلامالارىن ىسكە قوسۋ ۇسىنىلادى. سونداي-اق، كاسىپورىنداردىڭ ەكولوگيالىق دەرەكتەرىن اشىق فورماتتا جاريالاۋ ارقىلى قوعامدىق ەسەپتىلىك پەن ازاماتتىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت.
جاۋاپتى ءوندىرىس مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ – ءونىم ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ جانە قوعام سەنىمىن نىعايتۋدىڭ شەشۋشى فاكتورى. ول ەنەرگيانى ءتيىمدى پايدالانۋ، قالدىقتاردى ازايتۋ، ەكولوگيالىق يننوۆاتسيالاردى ەنگىزۋ جانە قاۋىپسىز ەڭبەك جاعدايىن قامتاماسىز ەتۋدى قامتيدى. قازاقستان ءۇشىن بۇل تەك ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدىڭ باعىتى عانا ەمەس، تۇراقتى دامۋدىڭ ۇلتتىق ستراتەگياسى. دەكلاراتسيادان ناقتى ىسكە كوشۋ – ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق جانە تەحنولوگيالىق بولاشاعىنىڭ باستى كەپىلى.
ايسۇلۋ مولدابەكوۆا
اقنۇر جيدەبەكقىزى
