Bügınde BŪŪ-nyŋ 12-maqsaty «Jauapty tūtynu jäne öndırıs» älemdık ekonomikanyŋ jaŋa baǧytyn aiqyndap otyr. Būl maqsat resurstardy tiımdı paidalanu, ekologiialyq jüktemenı azaitu jäne tūiyq sikldı (sirkuliarlyq) öndırıs jüiesın qalyptastyru arqyly sapaly ärı qauıpsız önım öndırudı közdeidı.
Jauapty öndırıs tek ekologiialyq jäne äleumettık jauapkerşılıktı ǧana emes, sonymen qatar önım sapasyn arttyru men ūlttyq ekonomikanyŋ jahandyq bäsekege qabılettılıgın qamtamasyz etetın basty şart bolyp tabylady.
Qazaqstanda jauapty öndırıs mädenietı qalyptasu kezeŋınde. Öŋdeu önerkäsıbı eldıŋ JIÖ-nıŋ 12,9%-yn jäne parniktık gazdardyŋ 13,6%-yn qūraidy, alaida köptegen käsıporyndarda energiia tiımdılıgı men ekologiialyq menedjment jüielerı tolyq engızılmegen. Būl önım sapasynyŋ tūraqtylyǧyna, halyqaralyq standarttarǧa säikestıgıne jäne eksporttyq äleuetıne kerı äserın tigızude.
Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU ǧalymdary jürgızgen zertteu nätijelerı osyny däleldeidı. Saualnamaǧa qatysqan 100 käsıporynnyŋ ışınde metallurgiia salasynyŋ ülesı – 35%, kölık jasau – 13%, tamaq önımderı – 10%, jeŋıl önerkäsıp – 9%, al mūnai-gaz jäne qūrylys materialdary salalarynyŋ ärqaisysy – 8%. Öŋırler boiynşa Qaraǧandy oblysy – 36%, Jetısu – 23%, Maŋǧystau – 11% üleske ie.
Zertteu nätijesınde tömendegı özektı problemalar aiqyndaldy:
Qazaqstan käsıporyndarynyŋ basty qiyndyqtary tehnologiialyq artta qaluşylyq, qarjylyq resurstardyŋ şekteulılıgı, ekologiialyq talaptardyŋ älsız oryndaluy jäne korporativtık mädeniettıŋ tömen deŋgeiımen bailanysty. Köptegen ūiymdar ekologiialyq standarttardy tek esep beru maqsatynda qabyldap, tūraqty damu qaǧidattaryn naqty strategiiaǧa ainaldyra qoiǧan joq.
Mäselenı şeşu üşın memlekettık yntalandyrudy küşeitıp, ekologiialyq jaŋǧyrtu men energiia tiımdılıgıne investisiia salatyn käsıporyndarǧa salyqtyq jeŋıldıkter men subsidiialar beru qajet. Sonymen qatar, jasyl tehnologiialar men qaldyqtardy qaita öŋdeu jobalaryn qarjylandyratyn ekoinnovasiialyq ūlttyq qor qūru ūsynylady. Ekologiialyq audittı mındetteu jäne ISO 14001 standarttaryn barlyq ırı käsıporyndarda engızu arqyly qūqyqtyq baqylaudy küşeitu maŋyzdy.
Ǧylym men biznestı bırıktıru maqsatynda universitetter men öndırıs oryndary arasynda täjıribelık zerthanalar qūryp, jasyl tehnologiialardy jergılıktı jaǧdailarǧa beiımdeu qajet. Ekologiialyq menedjment, energiia tiımdılıgı jäne ESG (ekologiialyq, äleumettık jäne korporativtık basqaru) talaptary boiynşa kadrlardy daiarlau baǧdarlamalaryn ıske qosu ūsynylady. Sondai-aq, käsıporyndardyŋ ekologiialyq derekterın aşyq formatta jariialau arqyly qoǧamdyq eseptılık pen azamattyq baqylaudy küşeitu qajet.
Jauapty öndırıs mädenietın qalyptastyru – önım sapasyn arttyrudyŋ jäne qoǧam senımın nyǧaitudyŋ şeşuşı faktory. Ol energiiany tiımdı paidalanu, qaldyqtardy azaitu, ekologiialyq innovasiialardy engızu jäne qauıpsız eŋbek jaǧdaiyn qamtamasyz etudı qamtidy. Qazaqstan üşın būl tek ekonomikalyq jaŋǧyrudyŋ baǧyty ǧana emes, tūraqty damudyŋ ūlttyq strategiiasy. Deklarasiiadan naqty ıske köşu – elımızdıŋ ekologiialyq jäne tehnologiialyq bolaşaǧynyŋ basty kepılı.
Aisūlu Moldabekova
Aqnūr Jidebekqyzy
