نورۆەگيا 20 جىلدان استام ادام دامۋى يندەكسى بويىنشا الەمدىك كوشباسشى رەتىندە تانىلعان سكانديناۆياداعى ەڭ گۇلدەنگەن مەملەكەت بولىپ تابىلادى. ىستىق اراب مۇناي ەلى سياقتى، سۋىق نورۆەگيا سالىقتاردى ەپتىلىكپەن قايتا بولەدى جانە حالىقپەن تابىستى بولىسەدى. سولتۇستىك ەلدىڭ گۇلدەنۋىنىڭ نەگىزى نەدە جانە قاراپايىم نورۆەگيالىقتاردىڭ ومىردەن ءلاززات الۋىنا نە مۇمكىندىك بەرەدى؟
قارا التىن
نورۆەگيانىڭ ەكونوميكاسىن قالپىنا كەلتىرۋ 1970 جىلدارى سيپاتتالدى جانە ونىڭ جەر قويناۋىندا مۇناي مەن گاز قورلارىنىڭ اشىلۋىمەن بايلانىستى بولدى. نورۆەگياكومىرسۋتەگى شيكىزاتىن ەڭ ءىرى ەكسپورتتاۋشى 10 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. تابيعي گاز جانە مۇناي ونەركاسىبى ونىمدەرى بارلىق ەكسپورتتىڭ 50% قۇرايدى جانە ءجىو-ءنىڭ 30 % دەيىن قامتاماسىز ەتەدى.
بۇل رەتتە وندىرىلگەن رەسۋرستىڭ باسىم بولىگى ەكسپورتتالادى. سۋ ەلەكتر ستانتسيالارى ەنەرگياعا دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ 65 %-ىن وتەيدى. نورۆەگيا ەۋروپانىڭ ەكونوميكاداعى ەڭ ءىرى مەملەكەتتىك سەكتورىمەن تانىمال – 35%. ۇزاق ۋاقىت بويى ەل الكوگول ساۋداسى مەن تەمىرجولدان باستاپ اۋىر ونەركاسىپكە دەيىن بارلىق دەرلىك سالالاردى باقىلاۋدا ۇستادى، بىراق 1990-ءشى جىلدارى ولاردى جەكەشەلەندىرىپ الدى.
بۇل ەلگە پايداسىن تيگىزدى: 3 ميلليارد دوللار الدى جانە رەنتابەلدى ەمەس كاسىپورىنداردان قۇتىلدى. ال تابىستى كومپانيالار جەكە ينۆەستيتسيا ارقىلى جاڭعىرتىلىپ، كورشىلەرىمەن باسەكەگە تۇسە الدى.
نورۆەگيادا سالىق سالۋدىڭ كۇردەلى شكالاسى بار، وندا تابىسقا بىركەلكى تىكەلەي سالىقتاردان باسقا، تابىسقا تىكەلەي تاۋەلدى پروگرەسسيۆتى الىمدار بار. دەمەك، باي كوپ تولەسە، كەدەي از تولەيدى.
بۇل رەتتە ولار بىردەي ينفراقۇرىلىم مەن ساپالى قىزمەتتەردى الادى. بارلىق الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىمەن جەرگىلىكتى بيلىك شتاتتا ەركىن ەكونوميكا قۇردى. ەل جاھاندىق جانە ەۋروپالىق نارىققا ينتەگراتسيالانعان، مۇندا مىڭداعان حالىقارالىق كومپانيالار جۇمىس ىستەيدى، ءوز كاسىبىڭىزدى اشۋ وڭاي جانە پارا تۋرالى قورقىنىشتى ارمانداماڭىز.
نورۆەگيالىقتار جەمقورلىقتان تولىق ارىلا الدى: ەل الەمدە اشىقتىق بويىنشا 7-ءشى ورىندا. بۇگىندە نورۆەگيا ادام دامۋى يندەكسىندە 1-ءشى ورىندا جانە ونى 21 جىل بويى ۇستاپ كەلەدى. جان باسىنا شاققانداعى ءجىو بويىنشا نورۆەگيا العاشقى 10 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى.
الەمدەگى ەڭ ۇلكەن رەزەرۆتىك قور
ءتۇرلى ەكونوميكالىق قيىندىقتاردىڭ كەپىلى – ۇلتتىق رەزەرۆتىك قور. بۇل الەمدەگى ەڭ ۇلكەن جانە 1 تريلليون اقش دوللارىنان اسادى. ءاربىر نورۆەگيالىق ءۇشىن 180 000 دوللار نەمەسە 86 790 000 تەڭگە.
بۇل نورۆەگياعا كەشەندى الەۋمەتتىك ساياسات جۇرگىزۋگە جانە ازاماتتارعا لايىقتى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. Financial Times قوردىڭ جارتىسى مۇنايدان تۇسكەن كىرىستەردەن، ال قالعان جارتىسى ينۆەستيتسيالىق كىرىستەن قۇرالعانىن ەسەپتەيدى.
نورۆەگيالىقتاردىڭ كوپشىلىگى Apple جانە Nestle كومپانيالارىنا ينۆەستيتسيا سالعان. جالپى ونىمدىلىك جىلىنا 3 % قۇرايدى. سونىمەن بىرگە، ءوز ينۆەستيتسيالارىندا قوردى باسقارۋ مورالدىق-ەتيكالىق نورمالار قاعيداتتارىن باسشىلىققا الادى. قور قورشاعان ورتانى بۇزاتىن نەمەسە ءونىمى دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ باعالى قاعازدارىن ساتىپ المايدى.
ءاربىر نورۆەگيالىق الەۋەتتى باي ادام بولعانىمەن، مەملەكەت جينالعان قوردى جۇمساپ، ازاماتتارعا اقشا بولۋگە اسىقپايدى. جەرگىلىكتى حالىق ءسان-سالتاناتقا شومىلاتىن اراب مونارحيالارىنان ايىرماشىلىعى، نورۆەگيالىقتار مۇناي اقشاسىن بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن جيناپ، ينۆەستيتسيادان تۇسكەن پايدانى عانا جۇمسايدى.
قوردان تۇسەتىن كىرىس حالىقتى تەگىن مىندەتتى بىلىممەن (نورۆەگيادا الەمدەگى ستۋدەنتتەر ءۇشىن ەڭ جوعارى شىعىندار), زاماناۋي قولجەتىمدى مەديتسينامەن جانە جاقسى قالالىق جانە اۋىلدىق ينفراقۇرىلىممەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ال قور تولىعۋدى توقتاتقاننىڭ وزىندە ول تاعى 80-100 جىلعا جەتەدى.
قاراپايىم نورۆەگيالىقتاردىڭ قىمبات كولىكتەر جيناعى جوق جانە ولاردىڭ شەتەلدىك قىمبات كۋرورتتاردا دەمالۋعا شاماسى جوق. دەگەنمەن، ءاربىر ازامات جۇمىسقا ورنالاسقانعا دەيىن نەمەسە دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرگەنشە مەملەكەتتىڭ وعان كومەكتەسەتىنىنە سەنىمدى، سونىمەن قاتار جوعارى زەينەتاقى مەن لايىقتى قارتتىققا كەپىلدىك بەرەدى.
كەرىمسال جۇباتقانوۆ
