Norvegııa 20 jyldan astam adam damýy ındeksi boıynsha álemdik kóshbasshy retinde tanylǵan Skandınavııadaǵy eń gúldengen memleket bolyp tabylady. Ystyq arab munaı eli sııaqty, sýyq Norvegııa salyqtardy eptilikpen qaıta bóledi jáne halyqpen tabysty bólisedi. Soltústik eldiń gúldenýiniń negizi nede jáne qarapaıym norvegııalyqtardyń ómirden lázzat alýyna ne múmkindik beredi?
Qara altyn
Norvegııanyń ekonomıkasyn qalpyna keltirý 1970 jyldary sıpattaldy jáne onyń jer qoınaýynda munaı men gaz qorlarynyń ashylýymen baılanysty boldy. Norvegııakómirsýtegi shıkizatyn eń iri eksporttaýshy 10 eldiń qataryna kiredi. Tabıǵı gaz jáne munaı ónerkásibi ónimderi barlyq eksporttyń 50% quraıdy jáne JIÓ-niń 30 % deıin qamtamasyz etedi.
Bul rette óndirilgen resýrstyń basym bóligi eksporttalady. Sý elektr stanııalary energııaǵa degen qajettiliktiń 65 %-yn óteıdi. Norvegııa Eýropanyń ekonomıkadaǵy eń iri memlekettik sektorymen tanymal – 35%. Uzaq ýaqyt boıy el alkogol saýdasy men temirjoldan bastap aýyr ónerkásipke deıin barlyq derlik salalardy baqylaýda ustady, biraq 1990-shi jyldary olardy jekeshelendirip aldy.
Bul elge paıdasyn tıgizdi: 3 mıllıard dollar aldy jáne rentabeldi emes kásiporyndardan qutyldy. Al tabysty kompanııalar jeke ınvestıııa arqyly jańǵyrtylyp, kórshilerimen básekege túse aldy.
Norvegııada salyq salýdyń kúrdeli shkalasy bar, onda tabysqa birkelki tikeleı salyqtardan basqa, tabysqa tikeleı táýeldi progressıvti alymdar bar. Demek, baı kóp tólese, kedeı az tóleıdi.
Bul rette olar birdeı ınfraqurylym men sapaly qyzmetterdi alady. Barlyq áleýmettik qoldaý sharalarymen jergilikti bılik shtatta erkin ekonomıka qurdy. El jahandyq jáne eýropalyq naryqqa ıntegraııalanǵan, munda myńdaǵan halyqaralyq kompanııalar jumys isteıdi, óz kásibińizdi ashý ońaı jáne para týraly qorqynyshty armandamańyz.
Norvegııalyqtar jemqorlyqtan tolyq aryla aldy: el álemde ashyqtyq boıynsha 7-shi orynda. Búginde Norvegııa adam damýy ındeksinde 1-shi orynda jáne ony 21 jyl boıy ustap keledi. Jan basyna shaqqandaǵy JIÓ boıynsha Norvegııa alǵashqy 10 eldiń qataryna kiredi.
Álemdegi eń úlken rezervtik qor
Túrli ekonomıkalyq qıyndyqtardyń kepili – Ulttyq rezervtik qor. Bul álemdegi eń úlken jáne 1 trıllıon AQSh dollarynan asady. Árbir norvegııalyq úshin 180 000 dollar nemese 86 790 000 teńge.
Bul Norvegııaǵa keshendi áleýmettik saıasat júrgizýge jáne azamattarǵa laıyqty ómir súrý deńgeıin qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Financial Times qordyń jartysy munaıdan túsken kiristerden, al qalǵan jartysy ınvestıııalyq kiristen quralǵanyn esepteıdi.
Norvegııalyqtardyń kópshiligi Apple jáne Nestle kompanııalaryna ınvestıııa salǵan. Jalpy ónimdilik jylyna 3 % quraıdy. Sonymen birge, óz ınvestıııalarynda qordy basqarý moraldyq-etıkalyq normalar qaǵıdattaryn basshylyqqa alady. Qor qorshaǵan ortany buzatyn nemese ónimi densaýlyqqa zııan keltiretin sheteldik kompanııalardyń baǵaly qaǵazdaryn satyp almaıdy.
Árbir norvegııalyq áleýetti baı adam bolǵanymen, memleket jınalǵan qordy jumsap, azamattarǵa aqsha bólýge asyqpaıdy. Jergilikti halyq sán-saltanatqa shomylatyn arab monarhııalarynan aıyrmashylyǵy, norvegııalyqtar munaı aqshasyn bolashaq urpaq úshin jınap, ınvestıııadan túsken paıdany ǵana jumsaıdy.
Qordan túsetin kiris halyqty tegin mindetti bilimmen (Norvegııada álemdegi stýdentter úshin eń joǵary shyǵyndar), zamanaýı qoljetimdi medıınamen jáne jaqsy qalalyq jáne aýyldyq ınfraqurylymmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Al qor tolyǵýdy toqtatqannyń ózinde ol taǵy 80-100 jylǵa jetedi.
Qarapaıym norvegııalyqtardyń qymbat kólikter jınaǵy joq jáne olardyń sheteldik qymbat kýrorttarda demalýǵa shamasy joq. Degenmen, árbir azamat jumysqa ornalasqanǵa deıin nemese densaýlyǵyn qalpyna keltirgenshe memlekettiń oǵan kómektesetinine senimdi, sonymen qatar joǵary zeınetaqy men laıyqty qarttyqqa kepildik beredi.
Kerimsal Jubatqanov
