پرەزيدەنت توقاەۆ بۇگىن قاڭتار ايىنداعى وقيعالارعا قاتىسۋشىلارعا، وتانىنا ساتقىندىق جاساماعاندارعا، جاپپاي تارتىپسىزدىكتەردى ۇيىمداستىرماعاندارعا، رەتسيديۆيست، تەرروريست جانە ەكسترەميست، اۋىر قىلمىس جاساۋشى دەپ تانىلماعانداردىڭ بارلىعىنا راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى زاڭعا قول قويدى.
قىركۇيەك ايىنىڭ باسىنان پرەزيدەنت توقاەۆ باستاعان راقىمشىلىق تۋرالى پىكىرتالاس وتە قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. قاڭتار قاقتىعىسى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردان باستالدى. بىراق ارنايى قىزمەتتەر باسشىلىعى مەن ءدىني ەكسترەميستەرگە توڭكەرىستى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن جاي عانا سىلتاۋ بولدى. ولار ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە شەتەلدىك سەرىكتەستەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن دە ارەكەت ەتتى.
تارتىپسىزدىكتەردىڭ بارىسى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ وعان قالالىق جانە قالا ماڭىنداعى مارگيناليزمدى بارىنشا تارتۋعا تىرىسقانىن انىق كورسەتتى. بۇعان، ەڭ الدىمەن، انارحيا اياسىندا توناۋ مەن بۇزاقىلىق جاساۋ، ەسىرتكى قابىلداپ، ىشىمدىككە سىلقيا تويعان توبىرعا قارۋ-جاراق بەرۋ ارقىلى قول جەتكىزدى.
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاتال ءارى ماڭىزدى پوزيتسياسىنىڭ ناتيجەسىندە توڭكەرىس باسىلعانى بەلگىلى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تارتىپسىزدىكتەردىڭ كوپتەگەن بەلسەندى قاتىسۋشى مەن ۇيىمداستىرۋشىنى ۇستادى.
قاڭتارداعى وقيعالار كوپتەگەن جۇيەلىك رەفورمانىڭ قولعا الىنۋىنا سەبەپ بولدى. كوپشىلىك ول وقيعانى "حالىق كوتەرىلىسى" دەپ سانادى. كوتەرىلىستە ۇستالعانداردى ازاپتاپ جاتقانىنا قاتىستى قىزۋ پىكىرتالاس تۋىندادى. تەرگەۋ بارىسىندا بىرقاتار قۇقىق بۇزۋشىلىق فاكتىسىن انىقتايتىن مۇقيات تەرگەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، ونىڭ ىشىندە رۇقسات ەتىلمەگەن ادىستەر دە قولدانىلدى. ارىز بەرۋشىلەر قاقتىعىستار كەزىندە تۇتقىنعا الىنعانىن جانە ولارعا تەرگەۋگە كەزىندە قاتتى قىسىم كورسەتىلگەندەرىن جەتكىزگەن ەدى.
ۇستالعانداردىڭ اراسىندا پسيحوزعا بوي الدىرعان نەمەسە ۇساق قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جاساعان ادامدار كوپ بولدى.
پرەزيدەنتتىڭ نۇسقاۋى بويىنشا العاشقىدا مۇنداي ادامدارعا قاتىستى زالالدى وتەۋ ءۇشىن ەڭ تومەنگى جازا فورماتى تاڭدالدى.
ەندى راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. بىراق بۇل شەشىمنىڭ قاندى قىرعىندى ۇيىمداستىرۋشىلارعا جانە ەكسترەميستەرگە قاتىسى جوق.
پرەزيدەنتتىڭ بۇل شەشىمى — گۋمانيزمنىڭ كورىنىسى، سونداي-اق، ەڭ الدىمەن، قوعامداعى جانجال دارەجەسىن تومەندەتۋگە باعىتتالعان.
ەكى جاعدايدى اتاپ ءوتۋ كەرەك. راقىمشىلىق ازاپتاۋدى ناقتى قولدانعاندارعا قولدانىلمايدى. سونىمەن قاتار، راقىمشىلىق جاساۋ كەلتىرىلگەن زالالدى وتەۋدەن بوساتپايدى. بۇل قازاقستانداعى ونىنشى نەمەسە ون ءبىرىنشى امنيستيا.
ارينە، راقىمشىلىق تۋرالى پوليارلىق پىكىرلەر بار، بىراق ولار ءومىردى قايتا باستاۋعا بەلگىلى ءبىر مۇمكىندىك بەرەدى.
قازىرگى جاعدايعا كەلەتىن بولساق، ءبىز بۇرىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نازارىنا تۇسپەگەن تارتىپسىزدىكتەردىڭ قاراپايىم قاتىسۋشىلارى تۋرالى ايتىپ وتىرمىز.
راقىمشىلىقتى بىرەۋدىڭ "جەڭىسى" نەمەسە "جەڭىلىسى" رەتىندە قابىلداۋدىڭ قاجەتى جوق. اۋىر قىلمىسكەرلەر، سوتتالعاندار، سوت جاۋابىن كۇتىپ وتىرعاندار قاماۋدا قالادى. راقىمشىلىق تۇرمەلەر مەن كولونيالارداعى ءومىردى ءبىرشاما جەڭىلدەتەدى.
امنيستياعا ىلىنگەندەرگە بوستاندىققا شىعۋعا نەمەسە جۇمىسقا ورنالاسۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن قىلمىسكەر اتاعىنان ارىلۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى. راقىمشىلىق جاساۋ تەك كىنانى مويىنداۋ ارقىلى مۇمكىن بولادى.
سوندىقتان بۇل قادامدا تەك گۋمانيزم عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بەلگىلى ءبىر پراگماتيزم دە بار.
دانيار اشيمباەۆ
