Prezıdent Toqaev búgin qańtar aıyndaǵy oqıǵalarǵa qatysýshylarǵa, Otanyna satqyndyq jasamaǵandarǵa, jappaı tártipsizdikterdi uıymdastyrmaǵandarǵa, reıdıvıst, terrorıst jáne ekstremıst, aýyr qylmys jasaýshy dep tanylmaǵandardyń barlyǵyna raqymshylyq jasaý týraly Zańǵa qol qoıdy.
Qyrkúıek aıynyń basynan Prezıdent Toqaev bastaǵan raqymshylyq týraly pikirtalas óte qyzý júrip jatyr. Qańtar qaqtyǵysy áleýmettik problemalardan bastaldy. Biraq arnaıy qyzmetter basshylyǵy men dinı ekstremısterge tóńkeristi uıymdastyrý úshin jaı ǵana syltaý boldy. Olar óz múddeleri úshin ǵana emes, sonymen birge sheteldik seriktesterdiń múddesi úshin de áreket etti.
Tártipsizdikterdiń barysy uıymdastyrýshylardyń oǵan qalalyq jáne qala mańyndaǵy margınalızmdi barynsha tartýǵa tyrysqanyn anyq kórsetti. Buǵan, eń aldymen, anarhııa aıasynda tonaý men buzaqylyq jasaý, esirtki qabyldap, ishimdikke sylqııa toıǵan tobyrǵa qarý-jaraq berý arqyly qol jetkizdi.
Qasym-Jomart Toqaevtyń qatal ári mańyzdy pozıııasynyń nátıjesinde tóńkeris basylǵany belgili. Quqyq qorǵaý organdary tártipsizdikterdiń kóptegen belsendi qatysýshy men uıymdastyrýshyny ustady.
Qańtardaǵy oqıǵalar kóptegen júıelik reformanyń qolǵa alynýyna sebep boldy. Kópshilik ol oqıǵany "halyq kóterilisi" dep sanady. Kóteriliste ustalǵandardy azaptap jatqanyna qatysty qyzý pikirtalas týyndady. Tergeý barysynda birqatar quqyq buzýshylyq faktisin anyqtaıtyn muqııat tergeý jumystary júrgizildi, onyń ishinde ruqsat etilmegen ádister de qoldanyldy. Aryz berýshiler qaqtyǵystar kezinde tutqynǵa alynǵanyn jáne olarǵa tergeýge kezinde qatty qysym kórsetilgenderin jetkizgen edi.
Ustalǵandardyń arasynda psıhozǵa boı aldyrǵan nemese usaq qylmystyq quqyq buzýshylyqtar jasaǵan adamdar kóp boldy.
Prezıdenttiń nusqaýy boıynsha alǵashqyda mundaı adamdarǵa qatysty zalaldy óteý úshin eń tómengi jaza formaty tańdaldy.
Endi raqymshylyq jasaý týraly sheshim qabyldandy. Biraq bul sheshimniń qandy qyrǵyndy uıymdastyrýshylarǵa jáne ekstremısterge qatysy joq.
Prezıdenttiń bul sheshimi — gýmanızmniń kórinisi, sondaı-aq, eń aldymen, qoǵamdaǵy janjal dárejesin tómendetýge baǵyttalǵan.
Eki jaǵdaıdy atap ótý kerek. Raqymshylyq azaptaýdy naqty qoldanǵandarǵa qoldanylmaıdy. Sonymen qatar, raqymshylyq jasaý keltirilgen zalaldy óteýden bosatpaıdy. Bul Qazaqstandaǵy onynshy nemese on birinshi amnıstııa.
Árıne, raqymshylyq týraly polıarlyq pikirler bar, biraq olar ómirdi qaıta bastaýǵa belgili bir múmkindik beredi.
Qazirgi jaǵdaıǵa keletin bolsaq, biz buryn quqyq qorǵaý organdarynyń nazaryna túspegen tártipsizdikterdiń qarapaıym qatysýshylary týraly aıtyp otyrmyz.
Raqymshylyqty bireýdiń "jeńisi" nemese "jeńilisi" retinde qabyldaýdyń qajeti joq. Aýyr qylmyskerler, sottalǵandar, sot jaýabyn kútip otyrǵandar qamaýda qalady. Raqymshylyq túrmeler men kolonııalardaǵy ómirdi birshama jeńildetedi.
Amnıstııaǵa ilingenderge bostandyqqa shyǵýǵa nemese jumysqa ornalasýǵa kedergi keltiretin qylmysker ataǵynan arylýǵa múmkindik beriledi. Raqymshylyq jasaý tek kináni moıyndaý arqyly múmkin bolady.
Sondyqtan bul qadamda tek gýmanızm ǵana emes, sonymen birge belgili bir pragmatızm de bar.
Danııar AShIMBAEV
