«-ءاليحان بوكەيحان كىم؟ ەگەر لاتىن امەريكاسى ءۇشىن سيمون بوليۆار قانداي بولسا، ءاليحان بوكەيحان قازاق ءۇشىن سونداي تۇلعا. ەگەر اتاتۇرىك قانداي بولسا، ءاليحاندا قازاقتىڭ سونداي تۇلعاسى. ەگەر ماحاتما گاندي ءۇندىستان ءۇشىن قانداي بولسا، ءاليحان قازاق ءۇشىن سونداي تۇلعا. مiنە، وسىنداي دۇنيەنi حالىقتىڭ رۋحاني ءومiرiنiڭ قۇرامداس بولiگiنە اينالدىرۋعا كەلگەن كەزدە قازiرگi ۇرپاقتىڭ بۇعان ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيi جەتپەي جاتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
الاش دەگەن ءسوز - ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى جانە يدەياسى دەگەن ءسوز. ياعني، بۇل تار توپتىڭ ارەكەتi, تiرشiلiگi ەمەس، بۇل - جالپىۇلتتىق قوزعالىس. كەز-كەلگەن ساياسي قوزعالىستىڭ الدىنا قوياتىن بiرiنشi ماقساتى - مەملەكەتتiڭ تاۋەلسiزدiگi, دەربەستiگi. سول مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiك پەن قۇرىلىم ارقىلى جەردi ساقتاۋ، جەر ارقىلى ەلدiڭ تاۋەلسiزدiگiن، بولاشاعىن ساقتاۋ. سوندىقتان، الاش يدەياسى - ماڭگi يدەيا.
قازاق حالقى، قازاق ۇلتى تiرi بولاتىن بولسا، وندا الاش يدەياسى دا تiرi بولادى. قازiرگi قوعام الاش يدەياسىن 1917 - 1918 جىلداردا قابىلداعانداي نەلiكتەن سiڭiرە الماي وتىر؟ ارينە، تۇسiنەدi, قۇرمەتتەيدi. بiراق، مۇنىڭ بiر نازiك قىرى بار. جەتپiس جىل ءومiر سۇرگەن كەڭەستiك جۇيە الاش يدەياسىن مۇلدە باسقا باعىتتا ناسيحاتتادى، باسقا ماعىنادا كورسەتتi. كەڭەستiك يدەولوگيا «الاش - ۇلتتىق يدەيا ەمەس» دەگەن ۇستانىمدا بولدى. ياعني، الاشتى ۇلتتىق يدەياعا، ۇلتتىڭ ۇستانىمىنا قارسى قويدى.
... الەكەڭ «ءبىزدىڭ، احاڭ ەكەۋىمىزدىڭ پىكىرىمىز، مىناۋ» دەيدى. «كەڭەس ۇكىمەتىنە قاراعاندا پاتشا ۇكىمەتى جاقسى ەكەن، بىزگە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەردى» دەيدى. ال، كەڭەس ۇكىمەتى ولاردىڭ باسىن جۇتتى. الاشوردانىڭ بارلىق وكىلدەرىمەن بىرگە ءاليحان بوكەيحان دا ماسكەۋدەگى بۋتىركا تۇرمەسىنە جابىلىپ، كوپ ۇزاماي، اتىلدى. مارقۇمنىڭ بۇگىنگە دەيىن قايدا جەرلەنگەنى بەلگىسىز. تاريحشىلار پاتشا ۇكىمەتىنەن باستاپ، كەڭەس بيلىگىنە دەيىن وسى "قىر بالاسىنان" ءتىرى كەزىندە قانشالىقتى قورىقسا، ولگەننەن كەيىن دە سونشالىقتى ۇرەيلەنگەن دەيدى. تەك تاۋەلسىز ەل اتانساق تا، الاش ارىسىن توبەمىزگە كوتەرە الماعانىمىز وكىنىشتى. الاش وردا يدەياسىن ناسيحاتتاۋ ناشار. كەزىندە كەڭەستىك بيلىك نە ىستەدى، كوشە اتىنىڭ ءبارىن بولشەۆيكتەرگە بەردى. كوممۋنيستەرگە ەسكەرتكىش قويدى. يدەولوگيا سولاي جۇرگىزىلدى. ال ەندى قازىر دەربەس مەملەكەت بولعان كەزدە، نەگە ءبىز سونداي ارەكەتتەرگە بارمايمىز؟".
مامبەت قويگەلدى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، الاشتانۋشى، 2011 جىل
