«-Älihan Bökeihan kım? Eger Latyn Amerikasy üşın Simon Bolivar qandai bolsa, Älihan Bökeihan qazaq üşın sondai tūlǧa. Eger Atatürık qandai bolsa, Älihanda qazaqtyŋ sondai tūlǧasy. Eger Mahatma Gandi Ündıstan üşın qandai bolsa, Älihan qazaq üşın sondai tūlǧa. Mine, osyndai dünieni halyqtyŋ ruhani ömiriniŋ qūramdas böligine ainaldyruǧa kelgen kezde qazirgi ūrpaqtyŋ būǧan intellektualdyq deŋgeii jetpei jatqanyn moiyndauymyz kerek.
Alaş degen söz - ūlt-azattyq qozǧalysy jäne ideiasy degen söz. Iаǧni, būl tar toptyŋ äreketi, tirşiligi emes, būl - jalpyūlttyq qozǧalys. Kez-kelgen saiasi qozǧalystyŋ aldyna qoiatyn birinşi maqsaty - memlekettiŋ täuelsizdigi, derbestigi. Sol memlekettik täuelsizdik pen qūrylym arqyly jerdi saqtau, jer arqyly eldiŋ täuelsizdigin, bolaşaǧyn saqtau. Sondyqtan, Alaş ideiasy - mäŋgi ideia.
Qazaq halqy, qazaq ūlty tiri bolatyn bolsa, onda Alaş ideiasy da tiri bolady. Qazirgi qoǧam Alaş ideiasyn 1917 - 1918 jyldarda qabyldaǧandai nelikten siŋire almai otyr? Ärine, tüsinedi, qūrmetteidi. Biraq, mūnyŋ bir näzik qyry bar. Jetpis jyl ömir sürgen keŋestik jüie Alaş ideiasyn mülde basqa baǧytta nasihattady, basqa maǧynada körsetti. Keŋestik ideologiia «Alaş - ūlttyq ideia emes» degen ūstanymda boldy. Iаǧni, Alaşty ūlttyq ideiaǧa, ūlttyŋ ūstanymyna qarsy qoidy.
... Älekeŋ «bızdıŋ, Ahaŋ ekeuımızdıŋ pıkırımız, mynau» deidı. «Keŋes ükımetıne qaraǧanda patşa ükımetı jaqsy eken, bızge jūmys ısteuge mümkındık berdı» deidı. Al, keŋes ükımetı olardyŋ basyn jūtty. Alaşordanyŋ barlyq ökılderımen bırge Älihan Bökeihan da Mäskeudegı Butyrka türmesıne jabylyp, köp ūzamai, atyldy. Marqūmnyŋ bügınge deiın qaida jerlengenı belgısız. Tarihşylar patşa ükımetınen bastap, keŋes bilıgıne deiın osy "Qyr balasynan" tırı kezınde qanşalyqty qoryqsa, ölgennen keiın de sonşalyqty üreilengen deidı. Tek täuelsız el atansaq ta, Alaş arysyn töbemızge kötere almaǧanymyz ökınıştı. Alaş Orda ideiasyn nasihattau naşar. Kezınde keŋestık bilık ne ıstedı, köşe atynyŋ bärın bolşevikterge berdı. Kommunisterge eskertkış qoidy. İdeologiia solai jürgızıldı. Al endı qazır derbes memleket bolǧan kezde, nege bız sondai äreketterge barmaimyz?".
Mämbet QOIGELDI,
tarih ǧylymdarynyŋ doktory, alaştanuşy, 2011 jyl
Ūqsas jaŋalyqtar
